مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

مهم‌ترین کتاب مرجع که مسلمانان آموزه‌های دینی خود را از آن اخذ می‌نمایند، قرآن است. این کتاب یگانه منبع مهم و اساسی برای دریافت عقاید و اخلاق و احکام اسلامی است. بماند اینکه از روزگاران دور، باورمندان به این دین، از عامی و عالم، بیش از مراجعه به قرآن و فهم آن، اوقات خود را به تفقه در فقه گذرانده‌اند و بی‌توجه به قرآن، کتب فقهی و روایات و احادیث منقول را به دیده گرفته و گویی با بودن آن مأثورات، نیاز چندانی به این منبع اصلی دین خود ندیده‌اند.

دکتر محمد شحرور(۱۹۳۸-۲۰۱۹) از قرآن پژوهان نواندیش سوریه بود. او بر اساس نظریات جدید علمی، به مباحث قرآن‌ شناسی توجه می کرد. بیشتر نظریات قرآنی وی بر پایه داده‌ های جدید علوم انسانی و علوم تجربی استوار بود. وی با دیدگاههای جدید علمی، کوشید تا نگاهی از زن در قرآن را ترسیم کند که مقبول جهان جدید نیز واقع گردد.

چیزی که علامه‌طباطبایی را برجسته کرده، این است که او معیار این گونه فلسفه را ذات خداوند قرار داده و خدا را محور تحقق چنین فلسفه‌ای معرفی کرده است.

نوبت گذشته به پاره‌­ای از اِلِمان‌های اخلاقی و اگزیستنسل در قرآن با محوریت آیات سوره اسرا پرداختم. البته در انتها استشهادی کردم و گریزی هم به آیات سوره یوسف زدم. امروز بنا دارم همان مضامین را که در انتها به بحث گذاشتیم، قدری توضیح بیشتری بدهم. با توجه به برخی پرسش‌ها و ملاحظاتی که طی برگزاری این جلسات به دست من رسیده است، با مخاطبان این مباحث را در میان می‌­نهم. اشاره‌­ای به انسان‌­شناسی قرآن کردم. در نوبت پیشین اشاره کردم نوعی انسان­‌شناسی است که متناسب و متلائم است با آدمی­ان متوسط الحال. به تعبیر حافظ خرقه‌ای‌تر دامن و سجاده­‌ای شراب­ آلوده دارد. دوش رفتم به درِ میکده خواب آلوده خرقه تردامن و سجاده شراب آلوده من از همین جاها بحثم را پی می­‌گیرم. در راستای پاره‌­ای نکات که در باب تصویر پیامبر (ص) در قرآن وجود دارد سخن می­‌گویم. به آیه آخر سوره یوسف که توسعاً در بابت پیامبران است هم خواهم پرداخت.

ما دیگر باید دست از تفسیرِ قرآن برداریم و اکنون نوبت آن است که با متن قدسی وارد رابطه‌ای پساتفسیری شویم. شرح و بسط این دوره نوپدید مهمترین پروژه‌ای‌ است که نگارنده به جد آن را دنبال می‌کند و تاکنون بالغ بر ۲۳۰ صفحه از کتاب‌اش، در این باب را قلمی کرده است؛ کتابی که امیدوار است بتواند اندکی از فربهی نظری و بیمارگونه پیرامون تفسیر قرآن را بکاهد و تاحدی نیز از پتانسیل‌های عملی و کاربردی آن پرده‌برداری کند.

«من از محضر چهار تن فیض برده‌ام که هر یک از آنها برایم ارزش خاص خود را دارد. بی‌هیچ تردیدی، علامه طباطبایی را بیش از همه ستوده و دوست داشته‌ام. به او احساس ارادت و احترامی سرشار از عشق و تفاهم داشتم.»(داریوش شایگان)(۱) مرحوم داریوش شایگان فیلسوفی سکولار و دنیا دیده بود اما در میان تمام افراد، شخصیت‌ها و اساتیدی که دیده بود، تنها چهار تن را شایسته آن می‌دانست که به عنوان شخصیت‌هایی تاثیرگذارِ بر خود معرفی کند. او از میان آن چهار تن البته سهم بیشتری برای علامه طباطبایی قائل بود و او را پیش از دیگران بر صدر می‌نشاند و بیش از ایشان قدر می‌نهاد.

آمنه ودود (۱۹۵۲-) از متفکران امریکاییِ افریقایی تبار است. او وقتی که بیست ساله و در دانشگاه مشغول به تحصیل بود، به دین اسلام گرایش یافت. مِری تِسلی که مسیحی پروتستان بود، پس از این نام خود را به آمنه ودود تغییر داد. وی به تأملاتی در خصوص زن در قرآن پرداخته است. او قرآن را دارای روحی می داند که در آن هیچ تمایزی میان مرد و زن وجود ندارد. اما فهم ناصحیح از قرآن در جوامع مردسالار، سبب شده تا گرایشی ضد زن از آن ارائه شود.

جلسه پنجم از سلسله جلسات مضامین اخلاقی و اگزیستنسیل قرآن را در خدمت عزیزان هستم. رسیده بودیم به آیه‌ای از آیات سوره اسراء که متضمن دعاکردن یا به تعبیر دقیقتر شفا یافتن بود. من آیات پیشین را توضیح دادم. البته بنای ما چنان که از آنها برمی‌آید تأکید بر یک سوره نیست. کما اینکه در جلسات پیشین هم به وقتش به سروقت سوره یوسف رفتم. همچنین از آیات مکی دیگر در جزء ۲۹ و ۳۰ استفاده کرده‌ام. در عین حال به تفاریق آیاتی را از سوره اسرا اختیار کردم و در این جلسات به تفصیل راجع به آنها سخن گفتیم. آیات منتخبی که با بحث ما تناسب و تلائم دارد. و الا هم سوره بلند است ۱۱۱ آیه دارد؛ و هم پاره‌ای از مضامینش به بحث ما مربوط نیست. به همین جهت هم من به برخی از آیات در این سلسله جلسات پرداخته‌ام. رسیده بودیم به آیه‌ای که از شب زنده‌داری سخن می‌گفت:

یکی از اصلی ­ترین فعالیتهای مصلحان دینی در اسلام، توجه و محوریت دادن به قرآن است. گویی در جهان اسلام، توجه به قرآن مورد غفلت واقع شده و برخی مصلحانِ دینی، یکی از مهمترین گامها در راه اصلاح را رجوع به این متن مقدس می ­دانند. سید محمود طالقانی از جمله مصلحان دینی بود که به قرآن توجهی ویژه داشت. او محور فعالیتهای خود را بر روی قرآن استوار کرده بود. تفسیری بر قرآن نوشت و نامش را پرتویی از قرآن گذاشت. معتقد بود که تنها پرتو و نوری از قرآن را می توان دریافت و رسیدن به کُنه و حقیقت قرآن امری دشوار است. جلسات متعدد قرآنی تشکیل می داد و به این وسیله می کوشید تا هم از قرآن غبار زدایی کند و هم به اصلاح اندیشه دینی بپردازد. او از عدم توجه به قرآن نیز گلایه کرده بود.