مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب‌شناسی مطالعات قرآنی در زبان‌های اروپایی، تألیف مرتضی کریمی‌نیا، فهرست تفصیلی کتب و مقالات قرآنی انتشاریافته به یکی از زبان‌های اروپایی (انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، اسپانیولی، ایتالیایی، هلندی و لاتینی) را طی پنج قرن گذشته و در فاصله سال‌های 1500 تا 2012 میلادی ارائه می‌دهد. نویسنده در نوشتار حاضر سعی در معرفی این اثر دارد. وی در راستای این هدف، ابتدا به طور مختصر تعریفی از منابع مرجع و نوع خاصی از آنها یعنی کتابشناسی‌ها بیان و سپس دربارۀ مولف کتاب و آثار وی، به ایراد سخن می‌پردازد. در ادامه با اشاره‌ای به محتوای کتاب و ذکر چند ویژگی ساختاری و نقطه قوت آن، پیشنهادی درخصوص نمایه کتاب ارائه می‌دهد.

اهداف: پژوهش حاضر، ضمن شناسایی و معرفی صفحات افتتاح مصحف‌های قرآنی عصر تیموری موزه‌های آستانه مقدسه قم و آستان‌قدس رضوی به تبیین و تشریح ویژگی‌های صفحات افتتاح، صفحه‌آرایی و عناصر تزئینی وابسته به این آثار می‎پردازد. روش/رویکرد پژوهشی: مقاله از نظر هدف کاربردی بوده و پژوهش ماهیت توصیفی‌ _ ‌تحلیلی دارد و آثار به روش تطبیقی ارزیابی می‌شوند. اطلاعات با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و به شیوۀ میدانی گردآوری و تدوین شده است. سؤال‌های پژوهش: صفحات افتتاح از مصحف‌های قرآن‌های تیموری منتخب از موزه‌های آستانۀ مقدسه قم و آستان‌قدس‌رضوی دارای چه ویژگی‌های بصری _ ‌تزئینی هستند و چه نقاط اشتراک و افتراقی بین آنها وجود دارد؟ یافته‌های پژوهش: در بررسی صفحه‌آرایی و طبقه‌بندی عناصر تزئینی مشخص شدبه‌طور کلی 3/63% از صفحه‌آرایی صفحات افتتاح عصر تیموری به‌صورت سه‌کتیبه‌ای و 7/36% پنج‌کتیبه‌ای بازوبندی هستند. بیش‌ترین عناصر تزئینی متعلق به نقوش مصحف‌های قرآنی موزه‌ آستان قدس رضوی است. مهم‌ترین وجه اشتراک در به‌کارگیری نوع رنگ‌ها، ترکیب‌بندی صفحه‌آرایی، موتیف‌ها و نقوش بوده و بارز‌ترین وجه افتراق در میزان درصدهای فراوانی نسبی از عناصر بصری _ تزئینی تشکیل شده است. نتیجه‌گیری: نتایج پژوهش نشان داد صفحات افتتاح مصحف قرآنی تیموری از ساختاری متعادل و منسجم در ترکیب‌بندی، نقوش و رنگ برخوردار است. از نقوش اسلیمی، ختایی، هندسی و رنگ‌های لاجورد و طلا با نسبت‌های متغیّر در هر دو آثار دیده شده است. تزئینات صفحات افتتاح قرآن‌های مذهّب موزه رضوی نسبت به موزۀ قم پرکارتر و دارای ظرافت و تنوع نقوش هستند.

برای دستیابی به پیشرفت علمی در علوم‌ انسانی اسلامی، ازجمله روان‌شناسی اسلامی، نیاز به بنیان‌‌نهادن و توسعۀ روش‌های پژوهش در این حوزه است. با طراحی روش‌های ساخت‌یافته و نظام‌مند، با اتکا به شیوه‌های اجتهادی و فهم متون اسلامی و حاکم‌کردن نگرش سیستمی و ساختاری می‌توان در تحلیل مسائل پیچیدۀ انسانی و کشف واقعیت‌های روان‌شناختی بسیار مؤثر عمل کرد و زمینۀ نظریه‌پردازی را با توجه به منابع وحیانی اسلامی فراهم کرد. این امر نیازمند گام‌برداشتن در حوزۀ پژوهش‌های پیشرفتۀ مدل‌یابی و تبیین سازوکار روابط میان سازه‌ها در یک شبکۀ منسجم سازواره‌ای است. برای انجام این پژوهش که از نوع «بنیادی» و «توسعه‌ای» است و به لحاظ راهبردی از نوع «توصیفی‌ـ‌تحلیلی» است، به مقتضای هر مرحله از گردآوری و پردازش اطلاعات از «روش اسنادی» و «روش تحلیل محتوای کیفی» بهره گرفته شد. برای رسیدن به اهداف این پژوهش، با بهره‌مندی از روش‌‌ها و تکنیک‌های برون‌دینی (مانند روش‌های معناشناختی و چندمتغیری)، کوشیدیم مبتنی‌بر مبانی روش‌شناختی پارادایمی و براساس پارادایم اجتهادی و بهره‌مندی از روش‌های درون‌دینی و با به‌کارگیری تمام ظرفیت‌های روش‌های اجتهادی، اعم از اصول فقه و استنباط و روش‌های فهم متن (تفسیری و حدیثی)، برای فهم گزاره‌های اسلامی به طراحی روش مدل‌یابی مفاهیم و سازه‌های روان‌شناختی از آن‌ها بپردازیم. در نتیجۀ این پژوهش، به «روش مدل‌یابی اسلامی‌ـ‌روان‌شناختی» که دارای فرایند نظام‌مندِ متشکل از مراحل چهارگانۀ مفهوم‌پردازی، صورت‌بندی، اعتبارسنجی و تبیین و تفسیر مدل است دست یافتیم که خود دربردارندۀ شش گامِ مسئله‌شناسی و فرضیه‌پردازی، فهم‌پژوهی و استخراج مفاهیم از متون اسلامی، بسط مفهومی مدل، طراحی و ساخت مدل مفهومی، اعتباریابی و تبیین و تفسیر نتایج مدل‌یابی است. اجرای موفق این روش در یک نمونه و در عالی‌ترین سطح مدل‌یابی‌ پیچیده، یعنی از نوع «مدل میانجیِ تعدیل‌شده»، نشانگر کارایی آن بود. از دستاوردهای دیگر این پژوهش تنقیح و بهبود «روش فهم روان‌شناختی متون اسلامی» و کاربست متناسب نرم‌افزار تحلیل کیفی اطلس‌تی (ATLAS.ti) در افزایش دقت و قوت روش کنونی است. درنتیجه، این روش می‌تواند بر نظام‌مندی، قابلیت داوری و اعتبار پژوهش‌های علوم انسانی از متون اسلامی بیفزاید.

واژۀ «حق» یکی از پرکاربردترین واژه‌ها در قرآن کریم است که با وجود وضوح ظاهری، معنای دقیق آن نیازمند ریشه‌شناسی است و در قرآن کریم، در بیش از 30 معنای مختلف، همچون: اللّٰه، پیامبرN، قرآن، اسلام، عدالت، صدق، کعبه، حظّ و...، به کار رفته است که نشانگر غموض مفهوم این واژه در قرآن کریم است. در این پژوهش با استفاده از دانش ریشه‌شناسی و معناشناسی تاریخی، ارتباط کاربردهای متنوع این واژه با محوریت اصل لغوی «وجود» تبین می‌گردد. این رهیافت نو به واژه «حق» ضمن تأیید پاره‌ای برداشت‌های فلاسفه از واژه حق، به مستند اصل اعتبار اجتهاد لغوی، می‌تواند راهگشای تفسیر فلسفی بسیاری از آیات دیگر در قرآن کریم باشد که فلاسفه به خاطر دوری از متهم شدن به تفسیر به رأی، به جهت عدم مبنای لغوی، به آن استناد نکرده‌اند. همچنین می‌تواند تأثیری بر رتبه‌بندی موضوعات مختلف وجود از حیث اهمیت و ثمرات آن داشته باشد.

ویم راون ویسنده مقاله سیره و قرآن در دائرةالمعارف قرآن چاپ لیدن است. وی در مقاله مذکور، پس از بیان معنای لغوی و اصطلاحی سیره، به معرفی کهن ترین منابع سیره می پردازد. سپس، نام راویانی از قبیل وهب بن منبه، عروه بن زبیر، موسی بن عقبه، زهری و ...که در نقل روایات سیره دارای بیشترین شهرت و قهرت می باشند را ذکر نموده و به ابواب مربوط به سیره در جوامع حدیثی اشاره می نماید. نویسنده در ادامه، نقش متون سیره در تفسیر قرآن را در چند عنوان مانندتوضیحات واژگان نادر و مبهم، تعیین مبهمات، بیان سبب نزول و ...، تبیین می کند. از دیگر مباحثی که وی در مقاله درج نموده، گونه شناسی متون سیره مانند داستان های پیامبران، مغازی، کارکرد شعر، خطابه، نسب شناسی و...می باشد. نویسنده در انتها، با بیان جایگاه متون سیره در مطالعات تاریخی خاورشناسان، مقاله خویش را به پایان می رساند.

مقاله دربارۀ تفسیر ملاحسین کاشفی است. در آغاز معنای لغوی تفسیر و معنای اصطلاحی آن گفته شده و نیز تأویل و قضاوت میان آن دو. سپس از دانش هایی که یک مفسر باید بداند؛ آن گاه از انواع تفسیر یعنی تفسیر: روائئ، علمی، الحادی، ادبی و عرفانی، بحث شده است. سرانجام از تفسیر مواهب علیه یا تفسیر حسین کاشفی که استاد محمدرضا جلالی نائینی با مقدمۀ محققانه آن را به زیور طبع آراسته، سخن گفته شده است. به اختصار از تفاسیر پیش از تفسیر کاشفی هم بحث شده است. از تفسیر ملافتح الله کاشانی و تفسیر روح البیان اسماعیل حقی بروسوی که تفسیر خود را در 10 جلد نوشته و دربارۀ تفسیر ملاصدرا هم به کوتاهی سخن گفته شده است.