مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مسائلی که همواره در فلسفه اخلاق مطرح بوده است ، مسئله وجدان اخلاقی است . در این زمینه اندیشمندان فراوانی به تفکر پرداخته اند ؛ برای نمونه کانت ،علامه جعفری ، روسو، فروید و ... با توجه به عنوان پژوهش که به دنبال مقایسه وجدان از دیدگاه قرآن و ایمانوئل کانت است .محقق در این پژوهش به بررسی هر دو دیدگاه پرداخته است .این نوشتار ، ضمن بیان مبانی نظری وجدان از منظر آن دو ، تلاش نموده تا به بیان ریشه های وجدان و پیامدهای آن از نگاه قرآن و کانت بپردازد .و تفاوت ها و شباهت های این دو دیدگاه را ذکر نماید نتایج پژوهش نشان داد که فرضیه های تحقیق درباره وجدان در این پژوهش به طور کیفی قابل تایید است و تفاوت ها در مفاهیمی چون نیت ، اخلاق مطلق و رابطه وجدان و خدا است .همچنین ، در این پژوهش ریشه های وجدان اخلاقی از دیدگاه کانت بر سه قاعده کلی بنا شده : 1) قاعده قانون کلی ، 2) قاعده انسانیت ، 3) قاعده خود مختاری در حالیکه در این زمینه ریشه وجدان اخلاقی بر اساس قرآن در خود شناسی است .

انسان ها به طور فطری زیبایی را دوست دارند. از این رو، آرابش و زینت همواره مورد توجه آنها بوده است که در عصر حاضر نیز گسترش و توسعه این مسئله در جوامع به وضوح دیده می شود. با توجه به مبتلا بودن، مسئله زینت از اهمیت زیادی برخوردار است و لازم است روشن شود که آرایش و زینت از نظر قرآن و سنت رسول اعظم صلی الله علیه و آله وسلم چه جایگاهی دارد و دستورهای ایجابی و سلبی درباره «زینت» در کتاب و سنت بررسی شود. در مورد زینت و آرایش اصل بر مباح بودن آن است و آرایش زن برای شوهر و شوهر برای همسر خود مستحب است، اما آرایش زن برای مردان بیگانه حرام، نامشروع و زمنیه ساز فساد و بی بند و باری است. زینت و آرایش با وسایل مختلفی مانند لباس، زینت الات، پاکیزگی، بوی مطبوع، آرایش مو و چهره انجام می شود. در ارتباط با لباس و آراستگی اموری مستحب و برخی مباح و برخی هم حرام است.

در پی افزایش شهرنشینی، رشد فرهنگ­ها و ترقی علوم، جوامع بشری به سوی رسیدن به تمدن در حرکتند. در این سیر، برای رسیدن به تمدن مطلوب به مؤلفه­های مطلوب نیاز است که خداوند در قرآن در دو بعد مادی و معنوی و به صورت مفهومی به آنها اشاره می­کند. در این مقاله، سعی شده مؤلفه­های اصلی مادی مانند حکومت، قدرت، قانون و ... و معنوی، مانند علم، عدالت، ادب و ...، بر اساس آیات و با استفاده از تفاسیر بررسی شوند. با استناد به قرآن، دریافت این مؤلفه­ها در زندگی بشر، رسیدن به تمدن مطلوب را سریع­تر می­کند. روش تحقیق به صورت توصیفی-تحلیلی و جمع­آوری مطالب به صورت کتابخانه­ای است.

اهمیت روش تفسیر قرآن به قرآن در منبع­بودن خود آیات برای فهم قرآن است؛ زیرا در یک موضوع، آیات متعددی با یکدیگر سنجیده شده و نتیجه­گیری می‌شود. سنجش آیات با یکدیگر، روش عامی است که گونه‌های متنوعی را دربردارد. این مقاله، گونه‌های کاربردی تخصیص آیات عام به وسیله‌ آیات هم­سو را بررسی می­کند که حکایت­گر بهره­مندی از روش تفسیر قرآن به قرآن، به­ویژه در تفاسیر ارزشمندی مانند المیزان علامه طباطبایی است. در نوشتار حاضر که با روش توصیفی-تحلیلی گردآوری شده است، ارتباط بین قاعده اصولی الفاظ در بحث عام و خاص با روش تفسیری قرآن به قرآن بررسی شده و این نتیجه به دست آمده است که با توضیح آیه عام توسط آیه عام دیگر یا تخصیص آیه عام به وسیله آیه خاص دیگر، تفسیر قرآنی حاصل می­شود.

دردین مبین اسلام و در مذهب تشیع «رجعت» به عنوان یکی از پایه­های اعتقادی مطرح شده است. آیات متعددی در این زمینه وجود دارد که مفسران شیعه با تفسیر این آیات مسئله رجعت را تبیین نموده اند. همچنین بهره­گیری از روایاتی که مسئله رجعت را بیان می­کند توانسته این موضوع را روشن­تر نماید. بنابراین اختلافی در ضروری بودن آن نیست؛ زیرا انکار و تصرف در آن، انکار و تصرف بی­دلیل در قرآن است.

حاکمیت، بالذات از آن خداست و حاکمیت انبیاء، در عرض حاکمیت خداوند است. استمرار این حاکمیت در اوصیای مابعد تداوم می­یابد تا زمین از حجت الهی خالی نماند. پیامبر گرامی اسلام (ص) از همان ابتدای دعوت خود، به وصایت و امامت بعد از خود توجه داشته و در موقعیت­های مختلف، وصایت امام علی (ع) را اعلام کرده و به این نکته نیز اشاره می­کند که این انتخاب از جانب خداوند است نه شخص ایشان. پیامبران دیگر نیز از جانب خداوند مأمور به تعیین وصی بودند. حضرت آدم (ع) به عنوان اولین نبی، از جانب خدا مأمور شد که شیث را به عنوان وصی انتخاب کند. حضرت موسی (ع) به عنوان بزرگترین پیامبر اولوالعزم دین یهود، از جانب خدا مأمور شد که یوشع بن نون را به عنوان وصی به مردم معرفی کند. حضرت عیسی (ع) نیز به عنوان بزرگترین پیامبر اولوالعزم دین مسیحیت، از جانب خدا مأمور شد که شمعون را وصی خود کند. پس این سنت، در شریعت­های گذشته نیز وجود داشته و امت­ها هرگز بدون رهبر و سرپرست نبودند. امام علی (ع)، یوشع­بن­نون و شمعون پطرس به عنوان برترین اوصیای ادیان ابراهیمی، ویژگی­ها و شرایط مشابهی مانند علم و حکمت، تقوا و عصمت، منصوص بودن، منصوب بودن و معجزه داشتن دارند که در این مقاله به تفصیل و با روش توصیفی- تحلیلی بررسی می­شوند. البته باید به تفاوت­ها نیز توجه شود؛ زیرا اوصیای پیامبران گذشته، خودشان نبی بودند و از طریق وحی با خداوند ارتباط داشتند، اما وصی پیامبر گرامی اسلام (ص) به دلیل بحث خاتمیت، دیگر نبی نبوده، ولی مقام امامت داشته و پیامبر (ص) ایشان را کامل­ترین اوصیا دانسته؛ زیرا لازمه کامل­ترین و آخرین دین، کامل­ترین وصی است.

زن، نیمی از پیکره اجتماع است که با داشتن مقام انسانی، با مرد همتا و هم­سو بوده و می­تواند به مقام خلیفه الهی برسد. زن، نقش تعیین کننده­ای در ایجاد، بقا و گسترش نسل انسانی داشته و همواره در طول تاریخ، حضور فعال و مؤثر خود را اثبات کرده است. برای همین، شخصیت انسانی او و نقش­ چشمگیرش در خانواده و اجتماع و نیز دیدگاه دین اسلام به ویژه قرآن کریم نسبت به او همیشه مورد توجه دانشمندان اسلامی بوده و همواره ابعاد هویتی او را جست­وجو کرده است. این مقاله، آفرینش و جایگاه زن در قرآن و عهدین و تفاوت این دو را بررسی کرده است. در گزارش قرآنی، زن عامل بدبختی یا بیرون رفتن انسان از بهشت نیست. برخلاف باورهای یهودی و مسیحی که زن را عامل بدبختی و گناه نخست آدم می­دانند، در قرآن، زن و مرد هر دو به یک اندازه در تحقق گناه دست داشته و مرتکب آن شده­اند. با توجه به هدف خلقت انسان که عبودیت خداست، بین زن و مرد تفاوتی نیست؛ زیرا هر دو انسان بوده و هر دو روح و فطرت الهی دارند. نوشتار حاضر با روش توصیفی-تحلیلی جمع­آوری شده و مواردی مانند وجه تسمیه آدم و حوا، چگونگی آفرینش زن، فلسفه آفرینش زن و مقام و جایگاه زن در قرآن و عهدین را بررسی می­کند.

قرآن کریم، تنها نسخه‌ تربیت و هدایت الهی است که توسط جبرئیل امین بر پیامبر اکرم (ص) نازل شد تا به مردم راه و رسم درست زندگی را بیاموزد. آنچه مسلم است این است که برای رسیدن به هدف که همان تربیت انسان‌هاست نیاز به روش‌هایی است که دستیابی به هدف را ممکن می­کند. در قرآن کریم نیز خداوند متعال از روش‌‌هایی برای تربیت مردم استفاده کرده است. مثال این روش‌ها، مثال ابزار است در دست انسان که بهره‌برداری از آن رسیدن به مقصود را آسان کرده و او را از تحیر و سرگردانی در این راه رهایی می‌دهد. طبق تحقیقات انجام‌شده، تربیت از دیدگاه‌های مختلف روان­شناسی، جامعه‌شناسی، اسلامی و... بررسی شده و هر یک روش‌هایی را برای آن مطرح کرده‌اند. مهمترین روش‌هایی که قرآن برای تربیت مطرح می‌کند عبارت‌اند از روش ایجاد عشق بزرگ‌تر، روش داستان‌سرایی، روش معرفی الگوهای مثبت، روش دعوت به تفکر، روش برخورد محبت‌آمیز و... . در این مقاله از کتب روان‌شناسی، قرآنی و کتب و مقالاتی که در رابطه با تربیت قرآنی نگاشته شده، استفاده‌ شده است.

تمدن و تمدن آفرینی در زندگی اجتماعی بشر از موضوعاتی است که همواره مورد توجه مورخان و اندیشمندان بوده و هست. با توجه به اینکه دنیای معاصر نیازمند شناخت و بهره‌مندی از آموزه‌های ناب و حقیقی جهان اسلام است، این مقاله با استفاده از آیات قرآن کریم، منابع تفسیری و تاریخی و منابعی که به مسائل اجتماعی پرداخته‌اند، تمدن آفرینی را تبیین و بررسی می کند. در پژوهش حاضر پس از بررسی مفهومی واژه‌های تمدن، فرهنگ و دین، دین الهی به عنوان عامل تعیین‌ کننده در ایجاد تمدن، فرهنگ و سبک ‌زندگی معنوی و مادی جامعه بشری شناخته شده که از توانایی لازم در ایجاد تمدن پایدار، شکوفا و سعادتمندانه برخوردار است. هدف از این تحقیق بیان این مسئله است که دین و انبیاء الهی با ظهور در میان جوامع، پیام‌ها و قوانین سیاسی، اجتماعی، تربیتی و اخلاقی ناب برای تمدن‌آفرینی و اداره جوامع انسانی آورده‌اند؛ در نتیجه پیامبران الهی در ابعاد گوناگون معرفتی، اخلاقی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی به عنوان انسان‌های برجسته‌ الهی در میان بشریت نقش مؤثری در تصحیح عقاید، افکار، اندیشه و تمدن جامعه انسانی داشته‌اند و تعالیم آنان نیروی لازم را برای ایجاد توسعه و تحول در تمامی بخش‌های اجتماعی دارد. در تمدن‌هایی که محل ظهور انبیاء الهی بوده پیامبران همواره نقش اول را در تکوین ساختار تمدن‌ها به ویژه در تعلیم و تربیت و چگونه زیستن انسان ها و مدیریت اجتماعی و معارضه با حکام جور را بر عهده داشته‌اند و رهنمودهای آنها هدایتگر جامعه بشری در سخت ترین شرایط بوده است. در این مقاله سعی شده است مهد تمدن‌هایی که محل ظهور انبیاء الهی بوده و برخی عوامل فروپاشی آنها بررسی شود.

علم قرائات قرآن کریم، از باسابقه‌ترین و پر تألیف‌ترین موضوعات علوم قرآن است. تأثیر این دانش بر علم تفسیر و ادبیات عرب اهمیت آن را دوچندان می‌کند. نگارش قرائت‌های مختلف قرآن کریم پس از عصر نقل شفاهی قرائات آغاز گردید و از نخستین سده‌های هجری موردتوجه و عنایت ویژه علماء، ادیبان، مفسران و قرآن‌پژوهان قرار گرفت و در این زمینه آثار بسیاری تألیف گردید. این آثار ابتدا به‌صورت بخشی از تفاسیر و کتاب‌های علوم قرآن و حدیث و ادبیات عرب و سپس به‌صورت نگاشته‌های مستقل در قالب‌های گوناگونی مانند «مُفرَده» (تک‌نگاری)، «موسوعه» (جامع نگاری) و توجیه نگاری وجوه قرائات به روش‌های محرره (منضبط) و مرسله (آزاد) تدوین یافت. تحقیق پیش رو، به روش نگاهی اجمالی به آثار نگاشته شده در علم قرائت دارد و با بررسی اولین کتاب‌های علم قرائت، قدمت این دانش را نشان می‌دهد. همچنین با پی‌جویی کتاب‌های مهم علوم قرآن، تفسیر، حدیث و ادبیات، میزان شیوع و گستردگی علم قرائت در هر یک ازاین‌گونه کتاب‌ها در میان آثار شیعه و اهل‌سنت موردبررسی قرار می‌گیرد. علاوه بر این نوشتار حاضر با گونه شناسی کتاب‌های مربوط به علم قرائت، خواننده را با انواع مختلف تحقیقات علم قرائت آشنا می‌سازد. بدین ترتیب مقاله حاضر می‌تواند راهنمای مناسبی برای محققان رشته علوم قرآنی باشد تا آثار نگاشته شده در علم قرائت را بشناسند و بتوانند در تحقیقات خود از این آثار استفاده کنند.