مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

توصیف، تبیین و نقد علمی «روش نقد متن» در مطالعات قرآنی خاورشناسان، موضوع پژوهش حاضر است. سبب ورود چنین رویکردی در مطالعات قرآنی خاورشناسان، پیش‌فرض‌های آنان در کتاب مقدّس بوده است که با توجه به اختلافات چشمگیر کتاب مقدّس با قرآن به لحاظ تاریخ تألیف، تواتر و نیز خاستگاه‌ها و زمینه‌های خاص هر یک از این دو متن، نمی‌توان این روش را به طور کامل به قرآن تعمیم داد. مطالعه مجموعه زیادی از پژوهش‌های ایشان نشان می‌دهد که مسائل و عرصه‌های پژوهشی در حوزه نقد متن در چند موضوع بسیار برجسته می‌نماید: «تغییر مکان الفاظ و عبارات و آیات قرآن»، «حذف و اضافات در قرآن» و «کشف خطاهای قرآن و پیشنهاد اصلاح برای آن‌ها». از این میان آن‌چه بیش از دیگر رویکردها، مورد عنایت مستشرقان تجدیدنظرطلب معاصر قرار گرفته است، کشف خطاهای قرآن و اصلاح آن‌هاست که تألیفات دو نفر از ایشان یعنی جیمز بلمی و کریستوف لوکسنبرگ که نشان‌دهنده رویکرد غالب نقد متن در غرب است، بیش از دیگران در این حوزه مورد توجّه محافل علمی غربیان واقع شده است. در این پژوهش با استفاده از دو روش پدیدارشناسانه و روش‌شناسانه، «روش‌ نقد متن» از نگاه این دو مستشرق مورد توصیف، تبیین و نقد قرار گرفت. مهم‌ترین مبانی ایشان در نقد متن عبارتند از: خطا بودن متن قرآن، اولویت انتقال سنّت مکتوب قرآن و بی‌اهمیّت دانستن سنّت شفاهی قرآن در انتقال و حفظ آن. از جمله معیارهای تشخیص خطا در قرآن، عدم تناسب با سبک و سیاق آیه، اختلاف‌نظر مفسّران در مورد قرائت و معنای واژه‌ای از قرآن و تکامد بودن واژه است. تحلیل مبانی، معیارها و نتایج تحقیقات این دو مستشرق در نقد متن قرآن، نشان می‌دهد، این روش با خطاها و چالش‌های جدّی همچون محدود بودن منابع و متغیّر بودن معیارها مواجه است. نتایج و دست‌آوردهای این روش نیز بر اساس سنّت شفاهی(قرائت) و سنّت کتبی(رسم‌الخط)، مورد خدشه قرار می‌گیرند؛ چراکه پیشنهادهای مستشرقان در اصلاح واژگان قرآن در زمره اختلافات نگارشی و قرائتی قرآن مطرح نشده‌اند. این نتایج سلیقه‌ای و حدسی هستند و شاهدی در منابع اسلامی مبنی بر ادّعایشان یافت نمی‌شود؛ بنابراین روش نقد متن در مورد قرآن ناکارآمد و نامعتبر است.

در فرهنگ اسلامی، ایوب نمادی از صبر و شکیبایی است به طوری که «صبر ایوب» به مَثَلی ماندگار در فرهنگ مسلمانان تبدیل شده است. مطابق روایت قرآن، شخصیت ایوب در کوران «رنجی عظیم» و «صبری شگفت» شکوفا شده و قرآن کریم ایوبِ پیامبر را با اوصافی چون «صابر»، «نعم العبد» و «اوّاب» ستوده و او را برای «اولوالالباب» شایسته یادکرد دانسته است. اما کتاب مقدسِ یهودی-مسیحی از ناله‌های ایوب و شِکوَه‌های او از عدالت خدا روایت کرده است. از این رو، می‌توان گفت در فرهنگ یهودی- مسیحی، ایوب برآیند «رنج» و «ناشکیبایی» و «پرسشگری» است، که البته در نهایت به معرفت خداوند و تسلیم در برابر ارادة او نایل می‌آید. مسئلة مهم در داستان حضرت ایوب، چراییِ رنج اوست. از نظر الاهیاتی، این درد و رنج چه معنایی دارد و چگونه با عدالت خداوند سازگار است؟ این مقاله، با روش توصیفی- تحلیلی،‌ ضمن مطالعه‌ای تطبیقی بین قرآن کریم و کتاب مقدس در داستان حضرت ایوب، شکل و محتوای داستان ایوب در این دو کتاب را مورد بررسی قرار داده است. سبک بیان و محتوای این دو کتاب در داستان ایوب بسیار متفاوت است. با این حال، سبک بیان هر دو کتاب متناسب با فضای فکری و فرهنگی مخاطبان اولیه آنهاست. کتاب ایوب منعکس کننده عقاید برخی از گروهّ‌های یهودی است و قرآن نیز در زمانی که پیامبر و مسلمانان در مکه با سختی‌های فراوانی مواجه بودند، با بیانی موجز و زیبا به معرفی ایوب به عنوان الگوی صبر و پایداری پرداخته است.

خود برتر بینی و رفتار کبر‌ورزانه‌ی انسان در برابر خدواند یا مخلوقات او یکی از رذایل اخلاقی است که در قرآن با واژه‌ی « استکبار » و مشتقاتش و در عهدین با واژگان متعددی بیان شده است. برای شناخت ابعاد گسترده‌ی این مفهومِ کلیدی لازم است واژگان مربوط به آن در کتب مقدس، واژه شناسی و معنا شناسی ‌‌شود و عوامل، ویژگی‌ها و سر انجام کار آنان که به این رذیله‌ی اخلاقی دچار می‌شود، تبیین گردد. این جستار به روش تحلیلی- تطبیقی به واژه شناسی و معنا شناسی استکبار در عهدین و قرآن پرداخته، عوامل به وجود آورنده‌ی آن را در انسان از طریق آیات هر کدام از کتب مقدس بررسی نموده و با تحلیل ویژگی‌های مستکبران، به بیان فرجام شوم آنان از دیدگاه کتب مقدس پرداخته است. در کتب مقدس واژگان متعددی، این مفهوم را بیان نموده، عواملی تقریبا مشابه چون پیروی از هوای نفس، احساس بی نیازی و فراموشی قدرت خداوند، زمینه ساز آن، و صفاتی چون ادعای خدایی، استهزا و انکارِ اصول اعتقادی به عنوان صفات ایشان و فرجام شومی نظیر گمراهی و هلاکت در دنیا، محرومیت از بهشت و خسران ابدی به عنوان مجازات آنان ذکر شده است، هرچند که این مفهوم با تمام ابعادش، در قرآن نمودی ژرف‌تر و گسترده‌تر یافته ا ست.

گرایش به معنویت و نگاه‌های عارفانه دینی در دوره معاصر و نیاز مبرم به بازبینی متون عرفانی پژوهشگران را بر آن می‌دارد تا نگاهی دوباره به آثار عرفانی دوره‌های گذشته داشته باشند. از سویی نگاه‌هایی با تفسیر عارفانه یا رویکرد عرفانی به قرآن مجید زبان این کتاب را برای فهم مخاطبین امروز قابل دستیابی می‌کند. در بازار ارائه مکاتب مختلف عرفانی آن دسته از منابع که مطابقت بیشتری با مفاهیم کلام وحی دارند، هم قابل اعتبارترند هم ماندگارتر و به حق نزدیک‌تر. از این میان یکی از ارزشمندترین متون برجای مانده در حوزه متون عرفانی منازل السائرین خواجه عبدالله انصاری است.ویژگی این کتاب تطبیق منازل سلوک با مفاهیم قرآن کریم است. بنابر‌این این پژوهش در‌صدد تفسیری قرآنی از متن عرفانی خواجه عبدالله و تفسیری عرفانی برگرفته از کتاب منازل السائرین از قرآن کریم است. در این راستا تحقیق حاضر با بهره‌گیری از تعاریف، توصیفات و تقسیمات خواجه عبدالله انصاری در کتاب منازل السائرین، در چهار فصل به تبیین منشاء قرآنی آموزه‌های این کتاب پرداخته است. در فصل اول کلیات، پیشینه جریانات اعتقادی ـ عرفانی، بیان مسئله، اهمیت و ضرورت آن و مفاهیم و متغیرهای تحقیق مطرح شده است. در فصل دوم معنای لغوی و اصطلاحی هر واژه (عنوان هر منزل) در قرآن کریم و عرفان بررسی شده؛ که علاوه بر آن مفاهیم اخلاقی ـ معرفتی مطرح شده در هر باب در سیاق آیات شریفه قرآن کریم, پی‌جویی شده است تا مبنای قرآنی آنها و برخی آیات مشابه با موضاعات استخراج و نوع نگاه قرآن به این مفاهیم تشریح شود. در فصل سوم با بیان اهمیت چینش و ترتب منازل بر یکدیگر, سیر معناداری از حرکت به سوی کمال مطلق هستی برای انسان ترسیم شده که با بیداری حقیقی از غفلت‌ها و تعلقات آغاز و به توحید حضرت حق ختم می‌گردد.در بخش آخر، در ادامه تحلیل مفاهیم بیان شده مهمترین نتایج بدست آمده در این پژوهش نشان داد که 1ـ منازل السائرین یا پیشنهاد سیر و سلوک در حوزه عرفان عملی این کتاب انطباق فراوانی با مفاهیم قرآن کریم دارد. آیات قرآن کریم قابلیت کشف منازل سلوک در عرفان عملی را دارد.2ـ انتخاب خواجه عبدالله در چینش منازل سلوک تا حد زیادی منطبق با مفاهیم قرآنی است. 3ـ انتخاب عناوین سلوک از آیات قرآنی از ابتکارات خاص خواجه عبدالله و قابل تایید بعد از بررسی سیاق و فضای حاکم بر آیات است. رده‌بندی سه‌گانه خواجه عبدالله منطبق با لایه‌های معنایی قرآن است(عوام، خواص، خاص‌الخاص). این پژوهش گامی برای مطالعات عرفانی در حوزه کلام وحی است.