مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

تبیین و توجیه وحدت نفس یا قوه مدرکه‌ای که با وجود برخورداری از قوای گوناگون معرفتی و تکثّر فعالیت‌های شناختی، حیثیِّت یگانه خود را از دست نمی‌دهد، از زمره دغدغه‌های اصلی فیلسوفان معرفت‌‌پژوه بوده و هست. با وجود فاصله قابل توجه اصول و روش‌های متفکران قدیم و جدید در مباحث علم‌النفس، التزام به موضوع «وحدت نفس» در مقابل «کثرت» متعلّقات آن کمرنگ نشده است. در فلسفة نقادی کانت، گرچه باب شناخت از آگاهی نظری از ذات و چیستی «نفس» مسدود است، در این مقاله نشان داده شده که مؤسس فلسفة نقادی نمی‌توانسته از تمکین و اعتراف به این حیثیّت فاعل‌شناسا سرباز زند و خواسته یا ناخواسته در حوزة آگاهی‌های محدود و مقید به «پدیدارها»، ضرورت ویژگی وُحْدانی نفس ‌شناسنده را معترف شده است.

مسئله جسمانيه الحدوث و روحانيه البقاء بودن نفس يكی از زيربنايی ترين مسائل روانشناسی در حكمت متعاليه اسـت. ايـن مـسئله از ابعـاد مختلـف قابـل بررسـی اسـت ؛ امـا از آنجاكـه حـدوث جسمانی از سوی عده ای مورد نقد جدی قرار گرفته است ، آنچه در اين مقـال در صـدد تبيـين آن هستيم، بررسی چالش های اين نظريه است. چالش هايی كه اين نظريه را در مراحل ثبوت و اثبات مورد تحديد جدی قرار داده، گاهی با دلايل عقلی مبانی آن را مخدوش كرده و زمانی بـا دلايـل نقلی پايه های آن را متزلزل نشان داده اند. به نظر می رسـد بـا تـأملاتی مـی تـوان از ايـن چـالش هـا گذشت و از حدوث جسمانی نفس دفاع كرد.

نوشتار حاضر به یکی از مسائل مهم فلسفی یعنی مسأله‌ی نفس می‌پردازد. مباحث نفس، یکی از موضوعات پیچیده و محوری در میان مباحث فلسفی و کلامی است. تأملات درباره‌ی این موضوع، از دیرباز کانون توجه فیلسوفان و متکلمان و متألهان واقع شده است. در این نوشتار، ما به بررسی و تحلیل آراء فخررازی در رابطه با مسأله‌ی نفس خواهیم پرداخت تا به جایگاه تفکرات وی در این باره پی ببریم و میزان اثرپذیری وی از فلاسفه‌ی قبل از خودش را مشخص سازیم. علاوه بر این در تلاش هستیم تا تفاوتهایی که عقاید وی با اندیشه‌های ملاصدرا در این زمینه دارد را بیابیم. با تفکر و تعمّق در تعابیر فخررازی در این موضوع، متوجه می‌شویم که گرچه وی به انتقاد از افکار ابن سینا پرداخته و همّت بسیاری در این راه مصروف داشته است، ولی در بسیاری از موارد می‌توان تأثیرپذیری وی از ابن سینا را به طور غیر مستقیم در بیاناتش مشاهده نمود. این تأثیرپذیری در مسائلی از جمله: وحدت نفس، حدوث نفس، قوای نفس و... به خوبی نمایان است. همچنین با تطبیق آراء وی با تفکرات ملاصدرا می‌توان مشابهت‌ها و یا مغایرتهایی را در میان آنها ملاحظه کرد.