مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

مساله غایتمندی یا هدفداری آفرینش، یکی از مسائل بنیادی در زندگی بشر است؛ در این زمینه دوسوال اساسی مطرح است: یکی اینکه آیا آفریننده و فاعل این جهان، از (در) کار خود هدفی داشته است؟ دیگری اینکه آیا این جهان به عنوان آفریده و فعل خداوند، هدف و مقصدی دارد؟ سوال اول، بیانگر غایت فاعلی و سوال دوم، بیانگر غایت فعلی است. مکاتب مختلف کلامی و فلسفی، پاسخهای مختلف و متعددی به این دو سوال داده اند؛ به طور کلی سه موضع در پاسخ به دو سوال فوق اتخاذ شده است؛ عده ای به کلی منکر غرض و غایت در افعال الهی شده اند. عده ای قائل به وجود غرض و غایت در همه افعال شده اند. عده ای دیگر وجود غرض و غایت در برخی افعال را پذیرفته اند اما منکر عموم و لزوم آن شده اند. در این نوشتار، معانی لغوی و اصطلاحی غایت را مورد بررسی قرار داده و بیان داشته ایم که بهترین معنای لغوی رای « غایت » همان واژه « هدف » است و بهترین تعریف اصطلاحی برای « غایت » ، تعریفی است که هم شامل غایت فاعلی باشد و هم شامل غایت فعلی؛ یعنی آنچه حرکت فعل و فاعل به سوی آن است و فعل به آن منتهی می شود و فاعل هم به خاطر آن کار انجام می دهد. سپس به بیان غایت بالذات آفرینش از دیدگاه قرآن و حکمت متعالیه پرداخته ایم؛ غایت بالذات آفرینش از دیدگاه قرآن و حکمت متعالیه پرداخته ایم؛ غایت بالذات آفرینش از دیدگاه قرآن را حقیقت عبادت و غایت بالذات آفرینش از دیدگاه حکمت متعالیه را ذات خداوند معرفی کرده ایم.

در این پژوهش حیات پس از مرگ در نه گفتار از نظر حکمت متعالیه و قرآن کریم با این موضوعات بررسی گردیده است: گفتار اول، کلیاتی درباره معاد؛ گفتار دوم، نظریات برخی محققین در امر معاد و پاسخ ملاصدرا به آن؛ گفتار سوم، انیت و ماهیت نفس؛ گفتار چهارم، سعادت و شقاوت؛ گفتار پنجم، اصول و مبانی صدرا در اثبات معاد جسمانی و دفع شبهات؛ گفتار ششم، اثبات معاد موجودات؛ گفتار هفتم، ادراک امور اخروی؛ گفتار هشتم، حقیقت قیامت و مقامات آن؛ گفتار نهم، ماهیت بهشت و جهنم.

رساله حاضر به جمع آوری اندیشه های فلسفی حضرت امام رحمه الله علیه از آثار فلسفی، کلامی، عرفانی، اخلاقی، فقهی، اصولی، سخنرانی و دیوان اشعار ایشان و ... پرداخته و مقایسه بین نظرات این حکیم با حکماء دیگر نموده است و در خلال بحث های خود ابداعات حضرت امام رحمه الله علیه را به نمایش گذاشته و نقاط قوت و نوآوری های ایشان را در کنار عقاید فلاسفه پیشین از جمله ملاصدرا بیان کرده است. پایان نامه در دو بخش امور عامه یا الهیات به معنی اعم و الهیات به معنی اخص تدوین شده است که هر کدام از آن، خود شامل فصلهای متعددی است. حضرت امام رحمه الله علیه علیرغم احترامی که به فیلسوفان و عارفان از جمله میرداماد و ملاصدرا و ابن عربی و محمدرضا قمشه ای دارد، ولی در برخی موارد به نقد آراء آنها پرداخته و نقاط ضعف نظراتشان را نمایان ساخته است. رساله حاضر تلاش کرده است که نظرات ابتکاری حضرت امام رحمه الله علیه را در مقایسه با دیگر فیلسوفان نشان دهد، و به این وسیله میزان نوآوری امام و مقدار پای بندی و التزام او به حکمت متعالیه نشان داده شده است و به این وسیله مشخص شده که امام چگونه از مباحث قرآنی و روایی و عرفانی و کلامی برای بازسازی یک نظام فلسفی بهره گرفته است

یافتن پاسخی برای چیستی غایت (ما الیه الفعل و ما لاجله الفعل) عالم و بویژه انسان برای شخص، اهمیت دارد و از آن مهمتر یافتن (تعیین) هدف و خواسته نهایی ثمربخش و پایدار برای زندگی است؛ چرا که یک انسان در این زمینه احساس خلأ و کمبود می نماید و سرنوشتش وابسته به آن است. معرفت و میزان قانع شدن و انگیزه بخشی نسبت به چنین پاسخی مراتب دارد. حکما نیز کم و بیش به این مهم پرداخته اند. به نظر می رسد که با توجه به منابع معرفتی حکمت متعالیه (عرفان، قرآن و برهان) بتوان پاسخ مناسب و قانع کننده را یافت، اما برای قانع سازی و پرنمودن خلأ، به کاوش زیاد و ژرفی در منابع معرفتی نیازمندیم؛ لازمه کاوش بیشتر، در دسترس بودن و کاربردی بودن آن منابع است؛ لذا فطرت الهی انسان را جایگزین عرفان نموده و از احادیث معصومین علیهم السلام برای تبیین و تفسیر قرآن بهره بردیم. با بهره گیری از آن منابع و مبانی فلسفی صدرا همچون اصالت وجود، تشکیک در وجود، امکان فقری، حرکت جوهری و نحوه فاعلیت الاهی بدین نتیجه رسیدیم که جهان غایتمند بوده و خدای تعالی هم مبدأ المبادی است و هم غایت الغایات و غایت بالذات انسان خداست و شخص باید بدست آوری معرفت خدا را به عنوان هدف و خواسته، نهایی در زندگی برگزیند. لازمه کاوش عمیق، بررسی دقیق و موشکافی داده های بدست آمده از این منابع معرفتی می باشد، این نوع بررسی دقیق را در بستر «چگونگی هماهنگی آن منابع» محقق ساختیم، هماهنگی را به مؤلفه های سازگاری، همسویی، روشنگری، رهنمایی و غیات انسان، رهنمایی به هدف (آنچه باید به عنوان هدف نهایی زندگی برگزینیم)، همورزی عاریتی و همورزی تلفیقی تجزیه نموده و مصادیق این مؤلفه ها را داده های بدست آمده یافتیم و اطلاعات جالب و مفیدی را بدست آوردیم.

از آنجا که اذهان به طور عادی ماهیات را می‎شناسند نه وجودات را، لذا غالب بحثهای فلسفی از ابتدا به سبک اصالت ماهیت مطرح شده است، هر چند به حکم برهان در بعضی موارد از آن شیوه عدول کرده و سخنانی گفته‎اند که با اصالت وجود سازگارتر است. دلائل بوعلی و شیخ اشراق درباره ماهیت نداشتن واجب الوجود از این قبیل است؛ بنابراین بعد از هزارها موشکافی فلسفی است که اصالت وجود و اعتبار ماهیت ثابت می‎شود. صدرالمتألهین که بیش از هر فیلسوف دیگری در این باب سخن گفته و دراثبات آن کوشیده است خود روزگاری طرفدار اصالت ماهیت بود تا این که بنا به قول خود از جانب حقتعالی هدایت یافت و به اصالت وجود گرایید. اصالت وجود تأثیرات فراوان در سایر مسائل فلسفه دارد. به طوری که مبنای اصالت وجود، پایه و اساس اغلب تحلیل‎های فلسفی ملاصدرا است؛ بدین معنی که برخی ازمباحث فلسفی صدرالمتألهین تنها بر منبای اصالت وجود قابل طرح‎اند و اگر اصالت وجود را کنار بگذاریم این مباحث دیگر قابل طرح نخواهند بود و همچنین قائل شدن به اصالت وجود لوازم و نتایج معنایی وسیعی به دنبال دارد؛ یعنی بسیاری از مسائل فلسفی اگر بر مبنای اصالت ماهیت لحاظ شوند، یک معنا دارند و اگر بر مبنای اصالت وجود لحاظ شوند، معنای تازه ومتفاوتی پیدا می‎کنند.

این پایان نامه به بررسی موضوعاتی چند پیرامون مرگ در فلسفه ملاصدرا و آیات و روایات پرداخته است. این موضوعات در پنج فصل با این عنوان ها آمده است: فصل اول، مرگ از دیدگاه اندیشمندان اسلامی؛ فصل دوم، نفس؛ فصل سوم، مرگ و قبر؛ فصل چهارم، بعث و حشر؛ فصل پنجم، معاد.

کتابنامه: ص. ۲۱۳ - ‎۲۱۵؛ همچنین بصورت زیرنویس // در این پژوهش تلاش شده تا دیدگاه ابن سینا و ملاصدرا درباره علم خدا به جزئیات عالم هستی یعنی عالم طبیعت تبیین گردد. درست است که موضوع رساله علم خدا به جزئیات در حکمت مشاء و متعالیه است ولی از آنجا که دیدگاه شخصی همچون شیخ الرئیس، رئیس حکمای مشاء، مبین نظریات حکمت مشاء است و همچنین ملاصدرا موسس حکمت متعالیه است، دیدگاه این دو بزرگوار مورد بررسی قرار گرفته سات البته اشاره ای هم به سخنان دیگر حکمای مشاء و متعالیه شده است. در فصل اول این رساله به مبادی تصویریه و تصدیقیه بحث علم خدا به جزئیات پرداختیم مطالبی همچون تعریف علم، اقسام علم و علم به امور مادی. فصل دوم به دیدگاه ابن سینا اختصاص یافته است. ابن سینا بر آن است که علم واجب به ماسوا به صورت صور اتسامیه است و در خصوص علم به مادیات هم معتقد است که این موجودات، به صورت کلی برای واجب معلولند و ضمن بیان مراد از این کلی، به شبهه برخی از معترضان به ابن سینا پاسخ داده شده است. در فصل سوم اختصاصا اعتراضاتی که از سوی حکمای متاخر به ابن سینا شده است بحث شده است. از آنجا که ملاصدرا حکمت متعالیه را تعالی یافته حکمت مشاء و اشراق می داند لذا به پاسخ آن اعتراضات پرداخته و به نوعی از نظریه مشاء دفاع می کند. در فصل چهارم نظر ملاصدرا در باره علم خدا به جزئیات بیان شده است. ملاصدرا برای تبیین علم واجب به ماعدا دو روش را طی می کند اول روش حکما و دوم روش عرفا، در فصل چهارم روش برهانی بیان شده است که با مقدمات علم برهانی علم واجب به ماسوا را در مقام ذات واجب اثبات می کند و کمبوددیدگاه مشاء و اشراق در این می داند که علم واجب را در مقام ذات اثبات نمی کنند و این موجب نقص ذات واجب می شود. همچنین در این فصل به دیدگاه شیخ اشراق نیز اشاره ای شده است و از آنجا که ملاصدرا این دیدگاه را بهترین دیدگاه در باب عالم واجب به ماعدا می داند آن را مفصل مطرح کرده و پس از ناکافی دانستن آن به دفع نقیصه از این برهان می پردازد. در فصل پنجم علم واجب به ماعدا به روش عرفانی بیان شده است و با بیان چند مقدمه، به این نتیجه می رسیم که واجب در مقام ذات، علم به ذات و صفات و لوازم ذات و صفات داشته و هیچکدام خارج از ذات نمی باشد. در پایان هم به نتیجه و خاتمه می رسیم که دستاورد نظر ابن سینا و ملاصدرا در بحث علم واجب در آن بیان شده است.