مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

نوشتار حاضر تلاشی است که طی آن، در گام اول، با توجه به ارکان اساسی جهان شناسی پویشی وایتهد- اصولی چون: نگرش ارگانیستی، پویشی دیدن عالم، در هم تنیدگی تمام موجودات، دو قطبی بودن موجودات، نظریه دریافت و تعامل همه جانبه موجودات- به ضرورت حضور خداوند در این جهان شناسی اشاره می شود. در گام دوم، به تحلیل تفسیری پرداخته می شود که طی آن، وایتهد خداوند را هستی بالفعلی معرفی می کند که تابع مقولات حاکم بر این جهان پویشی است. در گام سوم، به اقتضای نگرش ارگانیستی یا اندام وار وایتهد، تعامل دو جانبه خدا و جهان، تاثیرگذاری متقابل این دو و نتایج آن تحلیل می شود. در گام آخر، با نظر به نقد درون سیستمی، این ادعای بنیادی وایتهد که «خداوند به عنوان یک هستی بالفعل، استثنایی بر سایر هستی ها نبوده و تابع مقولات و اصول حاکم بر جهان شناسی پویشی است» مورد ارزیابی قرار می گیرد، و به پاره ای از انتقادات و چالش های فراروی آن اشاره می شود.

در ابتدای مقاله این پرسش مطرح می‌شود که آیا نظریة تکامل با ایدة مداخلة خدا در طبیعت سازگار است؟ آیا ما می‌توانیم هم به مداخلة خداوند در طبیعت معتقد باشیم و هم به قوانین طبیعی و از جمله به قانون تکامل وفادار باقی بمانیم؟ پس از طرح سوال فوق، اشارة کوتاهی به پیامدهای کلامی نظریة تکامل شده است. سپس سیر تحول نظریة تکامل از زمان داروین تا پیدایش زیست‌شناسی مولکولی و تا نظریه‌‌های اخیر در خصوص پیچیدگی و پیدایش ژنتیک عام بیان گردیده است. در بخش دوم مقاله چهار ویژگی اصلی در تحولات زیست‌شناختی مورد توجه قرار گرفته است: 1- خودتنظیمی 2- عدم تعیّن 3- علیّت از بالا و پایین 4- تبادل اطلاعات. در بخش سوم، مقاله به بررسی چهار الگوی کلامی متّخذ از هریک از این چهار خصیصة موجودات زنده می‌پردازد و در این بخش چهار تصویر از خدا مطرح می‌شود: 1- خدا به عنوان طرّاح رویدادی سامانمند 2- خدا به عنوان متعیّن کنندة عدم تعیّن‌ها 3- خدا به عنوان علت از بالا و پایین 4- خدا به عنوان منتقل کنندة اطلاعات. باربور پس از بررسی هریک از این چهار الگو به بیان برخی از مشکلات و نارسایی‌های آنها می‌پردازد. در پایان به الگوی پنجمی براساس الهیات پویشی پرداخته hsj و این تصویر را تصویر مناسب‌تری می‌داند.