مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

ابوهاشم جعفری گوید : نزد آن حضرت بودم که مردی از ایشان پرسید : خداوند در کتابش برای خود نامها و صفتهایی را ذکر کرده، نامها و صفتهای خداوند خود او هستند. امام فرمود : این سخن تو دو چهره دارد : اگر بگویی : آنها همان خدا هستند، یعنی در خداوند کثرت جای داشته و او مرکب است، این معنی در خدا متصور نیست و خدا برتر از این معانی است، و اگر مرادت آن است که : این صفات و نامها همواره با خدا بوده است، همواره بودن دو معنا دارد : اگر بگویی : این صفات جاودانه در علم و دانش خداوند بوده و او شایسته‏ی آنهاست این حرف درست است، اگر بگویی : تصور این صفات و حروف کلماتش نزد او بوده، پس خداوند برتر است از اینکه چیزی با او بوده باشد، بلکه خداوند بوده در حالیکه مخلوقی با او نبود، آنگاه اسماء و صفات را به عنوان وسیله‏ی یاد کردن او خلق کرده، و خدا بود و نام و یادی نبود و آنچه یاد می‏شود همان خداوند جاودانه‏ای است که همواره بوده است. و اسماء و صفات الهی مخلوق اویند، و معانی آنها و مقصود آنها خدایی است که اختلاف و همبستگی در او جای ندارد، چرا که اختلاف و همبستگی در اموری صدق می‏کند که مرکب و دارای اجزاء باشد، از این رو نمی‏توان گفت : خداوند همبستگی پیدا کرده است، و نه اینکه خدا کم و زیاد است، و لکن خداوند در ذاتش قدیم و ازلی است، و هر چیزی که بیش از یکی باشد مرکب است و خداوند یگانه‏ای که ترکیب در او نیست، و توهم کمی و زیادی در او جای ندارد و هر مرکبی از توهم شده‏ای به کمی و زیادی مخلوق اوست، و راهنمائی است بر آنکه خالق و آفریدگاری دارد. پس در این سخنت : خداوند قادر است، و در حقیقت خبر می‏دهی که هیچ چیز او را ناتوان نمی‏کند، و با این کلمه عجز را از خدا دور ساخته و عجز را در ماوراء او قرار دادی، و همچنین در این سخنت : خداوند داناست، با این سخن جهل را از او زدودی، و جهل را غیر او دانستی، و هرگاه خداوند اشیاء را فانی ساخت صورت و حروف و کلمات را نیز فانی ساخته است، و همواره و جاودانه و دانا بوده است. آن مرد گفت : پس چگونه پروردگارمان را شنوا نامیدیم؟ فرمود : زیرا هرچه را گوشها می‏یابند از دید او مخفی نمی‏باشد، او را به گوشی که در سر قرار دارد توصیف نمی‏کنیم، و همچنین خداوند را بینا می‏نامیم زیرا آنچه دیدگان درک می‏کنند از دید او مخفی و پنهان نمی‏باشد، رنگ باشد یا شخصی یا غیر اینها، و او را به دیدگان که در سر قرار داشته و می‏بیند توصیف نکرده‏ایم. و همچنین او را دقیق و باریک‏بین نامیدیم، چرا که به اشیاء کوچک همچون پشه و پنهانتر از آن و مولکولهای بدنشان آگاه است، و نیز به غریزه و شهوات آنان برای تولید نسل و توجه به آن، و جایگزینی گروهی از آنان در جایگاه دیگران، و انتقال غذا و آب به فرزندانشان در کوهها و بیابانها و دشتها و بیشه‏ها آگاه است، از این رو دانستیم آفریدگار آن باریک‏بین است و چگونگی ندارد، و چگونگی داشتن برای آفریده شده‏ای است که آن گونه خلق کرده است. و همچنین پروردگارمان را نیرومند و توانا می‏نامیم، منظور قدرت جسمانی که از مخلوقها دیده‏ایم نمی‏باشد، و اگر نیروی او توانائی گرفتن که در مخلوقین است باشد تشبیه در خداوند صورت گرفته و احتمال زیاد از مخلوقین در او می‏رود و آنچه احتمال زیاد دارد ناقص باشد، و آنچه ناقص باشد قدیم و ازلی نیست و هرچه قدیم نباشد عاجز و ناتوان است. پس پروردگار بزرگ ما شبیه نداشته و ضد و همانندی ندارد و کیفیتی برای او نبوده و نهایتی ندارد و دیدگانی بر او واقع نمی‏گردد، و بر قلوب حرام است که او را به چیزی شبیه کنند، و بر اوهام که او را محدود سازند، و بر جانها که او را تکون و وجود بخشند، برتر و بزرگوارتر از آن است که دارای وسایل مخلوقاتش بوده و نامهای آفریده‏هایش بر او صدق نماید و از همه‏ی این امور بسیار والاتر است. کلامه فی أسماء الله تعالی و صفاته روی ابوهاشم الجعفری قال : کنت عند ابی‏جعفر الثانی علیه‏السلام فساله رجل فقال : اخبرنی عن الرب تبارک و تعالی له اسماء و صفات فی کتابه؟ و اسماؤه هی هو؟ فقال ابوجعفر علیه‏السلام : ان لهذا الکلام وجهین : ان کنت تقول : هی هو، ای انه ذو عدد و کثرة فتعالی الله عن ذلک، و ان کنت تقول : هذه الصفات و الاسماء لم تزل، فان، «لم تزل» محتمل معنیین : فان قلت : لم تزل عنده فی علمه و هو مستحقها فنعم، و ان کنت تقول : لم یزل تصویرها و هجاؤها و تقطیع حروفها، فمعاذ الله ان یکون معه غیره، بل کان الله و لا خلق ثم خلقها وسیلة بینه و بین خلقه یتضرعون بها الیه و یعبدونه، و هی ذکره و کان الله و لا ذکر، و المذکور بالذکر هو الله القدیم الذی لم یزل. و الاسماء و الصفات مخلوقات، و المعانی و المعنی بها هو الله الذی لا یلیق به الاختلاف و لا الائتلاف، و انما یختلف و یأتلف المتجزی‏ء، فلا یقال : الله موتلف، و لا الله قلیل و لا کثیر، ولکنه القدیم فی ذاته، لان ما سوی الواحد متجزی‏ء، والله واحد لا متجزی‏ء و لا متوهم بالقلة و الکثرة، و کل متجزی‏ء او متوهم بالقلة و الکثرة فهو مخلوق دال علی خالق له. فقولک : ان الله قدیر، خبرت انه لا یعجزه، فنفیت بالکلمة العجز و جعلت العجز سواه، و کذلک قولک : عالم، انما نفیت بالکلمة الجهل و جعلت الجهل سواه، و اذا افنی الله الاشیاء افنی الصورة و الهجاء و التقطیع، و لا یزال من لم یزل عالما. فقال الرجل : فکیف سمینا ربنا سمیعا؟ فقال : لانه لا یخفی علیه ما یدرک بالاسماع و لم نصفه بالسمع المعقول فی الراس، و کذلک سمیناه بصیرا، لانه لا یخفی علیه ما یدرک بالابصار، من لون او شخص او غیر ذلک، و لم نصفه ببصر لحظة العین. و کذلک سمیناه لطیفا، لعلمه بالشی‏ء اللطیف مثل البعوضة، و اخفی من ذلک، و موضع النشوء منها، و العقل و الشهوة للسفاد و الحدب علی نسلها، و اقام بعضها علی بعض، و نقلها الطعام و الشراب الی اولادها فی الجبال و المفاوز، و الاودیة و القفار، فعلمنا ان خالقها لطیف بلا کیف، و انما الکیفیة للمخلوق المکیف. و کذلک سمینا ربنا قویا، لا بقوة البطش المعروف من المخلوق، ولو کانت قوته قوة البطش المعروف من المخلوق لوقع التشبیه و لاحتمل الزیادة، و ما احتمل الزیادة احتمل النقصان، و ما کان ناقصا کان غیر قدیم، و ما کان غیر قدیم کان عاجزا. فربنا تبارک و تعالی لا شبه له و لا ضد، و لا ند و لا کیف، و لا نهایة و لا تبصار بصر، و محرم علی القلوب ان تمثله، و علی الاوهام ان تحده، و علی الضمائر ان تکونه، و جل و عز عن اداة خلقه و سمات بریته، و تعالی عن ذلک علوا کبیرا. منبع: صحیفه امام جواد؛ جواد قیومی اصفهانی؛ دفتر انتشارات اسلامی چاپ اول 1381.

ترجمه ماشینی: این مقاله به تأثیر نقوش و مضامین ایرانی بر شخصیت‌های کتاب مقدس در تلمود بابلی (باولی) می‌پردازد. از طریق مقایسه روایت باولی از سلیمان با گزارش‌های ایرانی درباره شخصیت اسطوره‌ای جمشید، نشان داده می‌شود که شکل اخیر به ما کمک می‌کند تا تفاوت‌های بین روایت‌های کتاب مقدس و تلمودی را درک کنیم. این رویکرد نشان می‌دهد که مطالعه تأثیر تلمود و میدراش بر تفسیر یا تفسیر اسلامی - و در نتیجه ادبیات فارسی - ممکن است راه ثمربخشی برای کاوش ایرانیان باشد. هدف اصلی در این مقاله این است که نشان دهد چگونه حکیمان یهودی بابلی که با ادبیات و فرهنگ ایران آشنا بودند، از این دانش برای خلق نسخه‌های دگرگون‌شده از شخصیت‌های مشهور کتاب مقدس مانند شاه سلیمان استفاده کردند و علاوه بر آن نشان دهند که این خاخام‌های ساسانی به عنوان آهنگسازان باولی در روند تحول طولانی و پیچیده ای که از اوستا به ادبیات کلاسیک فارسی رخ داد، نقش بسزایی داشتند.

ترجمه ماشینی: فرید سلیمان در کتاب ابن تیمیه و صفات خدا، بررسی جامعی از دیدگاه ابن تیمیه درباره خدا و صفات او ارائه می‌کند و موقعیت او را در بحث‌های قرن گذشته در مورد این موضوع پرتنش کلامی بیان می‌کند.

محمد ­بن اسحاق بن خزیمه محدث و فقیه نامدار اهل سنت(233-311ق.) در کتاب التوحید برای اثبات صفات خبری به معنای ظاهری آیات و روایات استناد کرده است. سؤال این است که روایات ابن خزیمه در باب صفات خبری و اخذ مدلول ظاهری آن‌ها چه محذوراتی دارد؟ فرضیه پژوهش این است که روایات کتاب «التوحید» ابن خزیمه اشکالات سندی و محتوایی دارند. با مطالعه و کاوش در کتاب ابن ­خزیمه و پردازش به شیوه توصیفی، تحلیلی، برایند تحقیق بیانگر این مطلب است که محتوای روایات این اثر، با جسم انگاری، تعارض و مضامین تصنعی مواجه است. همچنین در سلسله سند برخی از روایات، روایان ضعیف قرار دارند. کتاب التوحید ابن خزیمه، مستمسک رهبران سلفی همچون ابن­تیمیه و مورد توجه جریان­های وهابی قرار گرفته و روشن نمودن اشکالات آن، می­تواند در دفاع از توحید ناب تأثیرگذار و مفید باشد.

مسئله این تحقیق، بررسی معناشناسی صفات الهی از دیدگاه موسی بن میمون و علامه حلی، به منظور شناخت دیدگاه دو جریان اصلی و تأثیرگذار اسلامی و یهودی در باب توحید صفاتی، بررسی اشتراکات و اختلافات، مشخص کردن نقاط ضعف و نقد آن‌ها، و بهره‌وری از آن‌ها در جهت رفع مسائل کلامی است. این پژوهش، به روش کتابخانه ای و توصیفی ـ تحلیلی با رویکرد مقایسه‌ای- انتقادی صورت پذیرفته است. بر اساس یافته‌های تحقیق، هر دو اندیشمند در زمره پیروان الهیات سلبی قرار می‌گیرند و از حیث معناشناسی صفات، دارای رویه مشابهی هستند. ابن میمون آن‌چه از اوصاف ذاتی را به صفات سلبی و صفات فعلی خدا ارجاع می‌دهد و آن‌ها را به دلیل محذوریت تشبّه خدا با مخلوقات، به شکل ثبوتی نمی‌پذیرد. علامه حلی نیز صفات ذاتی را به صورت سلبی و نفی ضد صفات و یا به صورت فعلی معنا می‌کند و معتقد است که می‌توان از این طریق به معرفتی از خداوند رسید.

یکی از مسائل خداشناسی ،کیفیت رابطۀ صفات ثبوتیه کمالیه با ذات خداوند است، عینیت ذات با صفات، زیادت صفات بر ذات و نظریه نیابت سه قول مطرح در این مورد است. مسئله تحقیق در این نوشتار بررسی مقایسه ای آراء فخر رازی و علامه طباطبائی درکیفیت رابطۀ صفات ثبوتیه کمالیه با ذات خداوند است. روش این مقاله از نظر اسنادی کتابخانه‌ای و از نظر محتوایی توصیفی تحلیلی است. یافته های تحقیق نشان می‌دهد فخر رازی گرچه در این مساله گرایش اشعری داشته و قائل بر زیادت صفات بر ذات است اما در باور خویش ثبات رای نداشته است، ولی علامه طباطبایی قائل بر عینیت ذات و صفات بوده و بر آن ثبات قدم داشته است.

بحث ذات و صفات الهی را می‌توان از ارزشمندترین مباحث رشته‌های عقلی و نقلی دانست. عرفان خدا انگیزه بیشتری برای وصال به آن کمال مطلق حاصل می‌کند، برعکس عبادت جاهلانه که تأثیر بسیار کمتری در پی خواهد داشت؛ اینجاست که ارزش بحث خداشناسی و شیوۀ اتصاف ذات به صفات روشن می‌شود. درواقع بحث ذات و صفات به سه بخش معناشناسی ذات و صفات، هستی‌شناسی و معرفت‌شناسی آنها تقسیم می‌شود. در بخش معناشناسی تفاسیر گوناگونی وجود دارد و علم، قدرت، سمع، بصر، اراده، حیات و کلام که صفات سبعه‌اند، بر اساس مبانی عرفا و حکما و متکلمان و اهل شرع قابل تعریف‌اند. هستی‌شناسی و رابطۀ ذات و صفات نیز وجوه گوناگونی را دارد؛ مانند عینیت ذات و صفات که دیدگاه اهل شرع، حکما و عرفاست و به معنای نفی استقلال صفات است. قیام صفات به ذات یا زیادت صفات بر ذات دیدگاه اشاعره و فخر رازی است و نیابت ذات از صفات و اثبات ذاتی که همان صفات است، به معتزله نسبت داده می‌شود. فخر رازی نیز دیدگاه‌های متمایزی مانند اضافه و نسبی‌بودن علم و نفسی‌بودن کلام الهی دارد و در تعریف قدرت نیز صحت فعل و ترک را در فعل فاعل مختار وارد گردانیده است. این مقاله دیدگاه او را در دو بعد معناشناسی و هستی‌شناسی ذات و صفات بررسی، تحلیل و نقد می‌کند