مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

به عقیدة حکما شناخت حق تعالی، از بالاترین کمالات انسانی است.‌این شناخت متضمن ابعاد مختلفی است. یکی از جنبه‌های شناخت خداوند، شناخت صحیح صفات اوست.‌این نوشتار، با به کارگیری روش توصیفی- تحلیلی و گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه‌ای، می‌کوشد تا به‌این پرسش پاسخ دهد که «آیا اتصاف حق تعالی، به صفات فعلی جایز است؟». به منظور پاسخ به‌این پرسش به تقریر و تبیین معنا صفات فعلی، زمینه و عوامل پیدایش اعتقاد به‌این قبیل صفات، تفسیر حکما از‌این صفات و محذورات‌این نظریه مطرح و در نهایت، دیدگاه قابل قبول ارئه شده است. نتیجة حاصل از بررسی ‌«نظریة صفات فعلی» چنین است که اگرچه حق تعالی در مرتبة‌ فعل متصف به صفاتی می‌گردد اما صفات فعل به آن‌گونه که مشهور تفسیر می‌کنند، اولاً ریشه در فهم برخی محدثین سده‌های نخستین از ظاهر بعضی روایت، دارد ثانیاً مستلزم انتقادات چشمگیری از جمله استناد ضعف و نقصان به حق تعالی است درحالی‌که با بررسی تفسیر اهل حکمت از روایات مذکور، روشن می‌شود که آن روایات اساساً مستلزم پذیرش صفات فعلی نیستند همچنین روایاتی صریح خلاف ادعای قائلان به صفات فعلی وجود دارد که نشان می‌دهد صفاتی چون خالق، رازق و... عین

چکیدهاهمیت خوانش ملاصدرا از آرای متکلمین، در بحث از ذات، صفات و افعال الهی، در این است که حکمت متعالیه، جامع نظرات فلسفی و عرفانی قبل از خود با محوریت شریعت است. پرسش از این خوانش، مبین آرای خاص صدرالمتألهین و ضعف و قوت دیدگاه‌های کلامی است. ملاصدرا با اتکا بر مبانی فکری خود، چون؛ اصالت، بساطت و تشکیک وجود و حرکت جوهری و همچنین نقد مبانی کلامی چون؛ اصل دانستن ماهیت، نفی علیت، جواز ترجیح بلا مرجح، تفسیر کلامی «حدوث» و امثال آن، خوانشی عقل‌گرایانه و انتقادی از متکلمین ارائه می‌دهد که گرچه در شیوه و محتوای مباحث از ایشان واگرایی دارد، اما در غایت آن، یعنی تنزیه خدا به آنان نزدیک است. این خوانش که با اثرپذیری از دیگران و گاه به شکل غیر‌مستقیم صورت می‌گیرد، در مجموع کامل، و اثرگذار است، اگرچه به طور موردی به دلایلی چون کلی‌نگری به خطا رفته است. صدرا اشکالات «برهان حدوث» را تصحیح و از آن تمجید می‌کند، اما با ایستادگی در برابر فخررازی، ماهیت داشتن واجب را رد می‌نماید؛ زیرا خداوند، وجودی بسیط و واجب از هر جهت است که بر اساس آن، هرگونه ترکیبی از وی نفی شده و توحید او بهتر از شیوه کلامی و به دور از اشکال، ثابت می‌شود. خدایی که موصوف به صفاتی ثبوتی و عین ذات، چون علم، قدرت، اراده، کلام، سمع، بصر و حیات بوده و از هرگونه نقصی منزه است. ملاصدرا ارائه تفاسیر نارسا از اوصاف و نسبت آنها با ذات، را نقد کرده و معتقد است؛ برخلاف پندار اشاعره، خداوند با غایتی که عین ذات اوست و به مقتضای «قاعده الواحد»، نظامی طولی از مخلوقات مجرد و مادی را آفریده است. از او جز «وجود» که عین خیر است، صادر نشده، که از آن جمله عالمی است مادی و حادث به حدوث زمانی مبتنی بر حرکت جوهری، و آدمی است مختار، که هر آنچه می-کند به اراده و آفرینش خداست، بدون آنکه جبر یا تفویض لازم آید.

ابن­عثیمین معتقد است که تأویل صفات خبریه، تحریف آیات و روایات محسوب می‌شود و سلف صالح، دست به تأویل صفات خبریه نبرده­اند؛ همچنین تأویل این صفات، منجر به مخالفت با ظاهر آیات و روایات می­شود. حال آنکه مؤولین، ظاهر آیات و روایات را حجت می­دانند؛ اما در مورد صفات خبریه معتقدند، اگر این صفات را تأویل نبریم، منجر به قبول جسمانیت خداوند می­شود؛ گذشته از آنکه، ادلۀ نقلی و عقلی فراوانی نیز، مؤید تأویل صفات خبریه هستند. همچنین برخی از سلف صالح نظیر ابن­عباس نیز، دست به تأویل صفات خبریه برده­اند و بسیاری دیگر نیز با ترسیم مبانی توحید و خداشناسی، راه را بر عدم تأویل صفات خبریه بسته­اند. البته ابن­عثیمین نیز معتقد است، اگر تأویل صفات خبریه بدون دلیل باشد، تحریف خواهد بود که این سخن بدین معناست که اگر تأویل این صفات، به­سبب وجود ادلۀ قطعیه باشد، تحریف محسوب نمی­شود.

کتاب حاضر در خصوص حکمت الهی به تبیین مسائلی همچون وجود، اسما، صفات و توحید خداوند متعال پرداخته و تهیه‌ شده است. در این تحقیق نخست وجود خداوند متعال از حیث معرفت حصولی و حضوری، دلایل وجود خداوند و ... را تبیین نموده و به اسماء و صفات الهی اشاره می‌نماید. نگارنده سپس قدرت الهی و علم او را واکاوی کرده و مراتب علم الهی به ذات خود و نیز به ممکنات را بررسی و وسعت علم او را مورد مطالعه قرار می‌دهد. در پایان نوشتار پیش رو مؤلف با اشاره به توحید خداوند متعال، مراتب توحید را از حیث توحید ذاتی، صفاتی و افعالی مورد بررسی قرار می‌دهد. توحید خالقیت و فاعلیت انسان از مطالب قابل ذکر در این تحقیق می‌باشد.

شرح و بررسی مباحث اعتقادی شیعه امامیه همراه با ذکر ادله و استدلال‌های قرآنی، روایی و عقلانی مربوط به آن‌ها است. در این کتاب پس از بیان مباحث مقدماتی و امور عامه به بحث در مورد اصول اعتقادی شیعه در زمینه مسائلی مانند: توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد پرداخته شده و مبانی و اصول مربوط به آن‌ها بیان شده است. نویسنده نخست به اثبات وجود صانع و ادله عقلی مربوط به آن پرداخته و ابعادی از صفات خداوند متعال مانند: علم، قدرت، حیات، اراده، سمع، بصر، تکلم، بقا، وحدت، عدم ترکیب، عدم داشتن ضد، عدم داشتن مکان و تحیز، عدم رؤیت و سایر صفات ثبوتیه و سلبیه الهی مورد شرح و بررسی اجمالی قرار گرفته است. در ادامه نگارنده به تبیین افعال الهی پرداخته و با توجه به مبحث حسن و قبح عقلی، به اثبات عدل الهی و تبیین مباحث عقلی مربوط به آن پرداخته و توضیحاتی در مورد جبر و تفویض و قضا و قدر الهی ارایه نموده است. در بخش دیگری از کتاب حاضر نویسنده به اثبات نبوی و امامت و عصمت پیامبران الهی و امامان پرداخته و دلایل وجود معاد و حیات دیگر پس از مرگ را شرح داده و ادله عقلی مربوط به آن و نیز آیات قرآنی مربوط به آن تبیین نموده است.