مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

نوشتار حاضر با عنوان « اخلاق در نهج البلاغه» در جست و جوی بیان ارزش و اهمیت اخلاق در زندگی بشری می باشد. از آن جا که هزاره ی سوم میلادی عصر بحران معنویت و بی داد انحطاط های اخلاقی، عصری که دین ورزی و پژوهش در مقوله های دینی از سوی شیفتگان دنیای مدرن و ظواهر خوش آب و رنگ آن، مورد تشکیک و انکار قرار گرفته است، بر آن شدیم تا ارزش و اهمیت اخلاق را در مکتب اسلام که کامل ترین مکتب تربیتی، است که دستورات و قواعد و روش های تربیتی آن از چشمه سار همیشه جاری وحی الهی الهام گرفته و با رهنمودهای مداوم امامان معصوم ( علیه السلام) در تئوری و عمل لباس حقیقت پوشیده است، مورد بحث و بررسی قرار دهیم. از آن جا که نهج البلاغه بهترین و گویاترین زبان قرآن و تبیین کننده مباحث تربیتی اسلامی است و از آن مهمتر این که امام علی ( علیه السلام) خود تجسم اخلاق دینی است تصمیم گرفتیم که ارزش و اهمیت اخلاق را در میان گفتار ایشان مورد جست و جو و تحقیق کنیم. این مقاله بیان می کند که اخلاق حالت و ملکه ای است که باعث صدور افعال از انسان می شود و این ملکه با اثری که در صدور افعال دارد می تواند انسان را به کمال رسانده یا او را غرق در لذات پست حیوانی نماید. این نوشته بر سر آن است که نویسنده و هر خواننده ای را به انجام اعمال صالحانه دعوت کند و تذکری باشد تا این که خواننده ی محترم باطن متهذّب و باصفای خود را همچنان پاک نگه داشته، و منزلت والایی را که خداوند برای انسان ها مقرر فرموده است بنابراین کامیابی و سعادت ابدی انسان در گرو شناخت صحیح اخلاق و تشخیص فضایل از رذایل آن است و همچنین بیان می کند که از دیدگاه امام علی ( علیه السلام) فضایل اخلاقی به انسان نیرو و قدرتی معنوی می دهد که می تواند با استفاده از آن ها بر خویشتن مسلط و مالک خوی خویش شده، یک نوع مصونیت اخلاقی بدست آورد و به آن کمال و سعادتی که لایق و جایگاه خلیفه الله است برسد و در خاتمه به پیامدها و آثار راذیل اخلاقی از دیدگاه امام علی ( علیه السلام) پرداخته شده که چگونه انسان را از اوج کمال و سعادت به مرحله ی پست حیوانی کشانده و بیان می کند که ریشه و آثار آن ها در زندگی چیست و چگونه باید آن ها را درمان کرد. البته شایان ذکر است، مطالب ارائه شده در متن تحقیق همگی مستند بر آیات و روایات معصومین ( علیه السلام) می باشد و از کتب معتبر حدیثی، از جمله الکافی، بحارالانوار، مستدرک الوسایل، وسایل الشیعه، و کتاب های متنوع دیگر در زمینه ی اخلاق مانند، دانشنامه امام علی ( علیه السلام)، فروغ حکمت در نهج البلاغه، 110 سرمشق از گفتار امام علی(علیه السلام)، شرح بر صد کلمه امیرالمومنین علی(علیه السلام) و ... استفاده شده است. واژگان کلیدی : فضایل اخلاقی، رذایل اخلاقی، تقوا، زهد، صبر، صدق، حسد، غیبت، عجب و کفر.

حضرت على(علیه السلام) شخصیتى فرامذهبى است که به مذهب و فرقه اى خاص اختصاص ندارد و این امر ناشى از اخلاق والا و کمال شخصیتى است که در وجود آن حضرت نهفته است; لذا عمده مذاهب و فرق اسلامى ـ از شیعه و اهل سنت ـ نسبت به ایشان ارادت خاصى نشان داده، در منابع حدیثى و کتب مذهبى خود از جایگاه ویژه و فضایل نامبرده بسیار یاد مى کنند.این مقاله، به قصد آشنایى مختصر خوانندگان بر گوشه اى از این امر، به روش کتابخانه اى، سعى دارد جایگاه و مقام حضرت(علیه السلام) نزد اهل تسنن را با اتکا به منابع مختلف حدیثى، تفسیرى و تاریخى معتبر نشان دهد. مقاله حاضر در سه بخش تنظیم شده است: بخش اول: آیاتى که در شان على(علیه السلام) نازل شده است; بخش دوم: فضایلى که در شان على(علیه السلام) وارد شده است; بخش سوم: امتیازات عملى على(علیه السلام)، یعنى کارهایى که آن امام همام انجام داده اند.

‫امام علي( شخصيتي است که نه فقط شيعيان، بلکه اهل سنت نيز نسبت به فضايل فراوان ايشان معترف هستند و اين بدان علت است که بخش عظيمي از اين فضايل در منابع آنان انعکاس يافته است. پژوهش حاضر نيز با استفاده از منابع اهل سنت به بررسي قسمتي از اين فضائل پرداخته است. امام علي( اولين کسي است که به رسول خدا( ايمان آورد. روايات متعددي از پيامبر اسلام بر اين فضيلت بزرگ تأکيد نموده و شخص امام علي( نيز بارها اين موضوع را بيان نموده است. در عين حال که گفتار صحابه هم شاهد بر اين موضوع بوده و دانشمندان اهل سنت نيز به آن اذعان نموده‌اند. يکي ديگر از اين فضايل، علم بي‌کران آن حضرت است که در روايات زيادي از پيامبر و اهل بيت(، مطرح شده و حتي ابن عباس، علم خود و همه صحابه را در مقايسه با علم امام علي(، همچون قطره‌اي در برابر هفت دريا مي‌داند. ويژگي‌هايي مانند آگاهي کامل از شأن نزول همه آيات قرآن، باب علوم پيامبر، برترين قاضي امت، و مرجعيت علمي براي خلفاي سه‌گانه و ديگران، تنها بخشي از شواهد علم بي‌کران آن حضرت است. از سوي ديگر امام علي(، اسطوره شجاعت و فداکاري است؛ خوابيدن در بستر پيامبر، فاتح ميدان‌هاي نبرد، و پرچم‌داري جنگ‌ها چند نمونه گويا از اين موضوع است. آن حضرت واجد ويژگي‌هايي است که شخصيت او را داراي جاودانگي و جامعيت ساخته است؛ عدالت، عفو و گذشت، موقعيت والا در بين اصحاب پيامبر از لحاظ علم و جهاد، و همچنين دارا بودن ايماني که رسول خدا آن را بي نظير دانسته و صحابه نيز آن را با عظمت توصيف کرده‌اند، بخشي از قرائن اين مطلب است؛ همچنين احاديثي که امام علي( را جامع اوصاف بزرگ‌ترين پيامبران الهي مانند علم آدم، فهم نوح و حلم ابراهيم دانسته‌اند نيز به خوبي اين موضوع را اثبات مي‌کند.