مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

جلد سوم از مجموعه «داستان‌هایی از چهارده معصوم(ع)» در قالب داستان کوتاه به معرفی و بررسی برخی از وقایع دوران زندگی و ویژگی‌های اخلاقی امام سجاد (ع) (38 ـ 94 ق) و امام باقر (ع) (57 ـ 114 ق) اختصاص دارد. هر یک از داستان‌های زندگی امامان مذکور به تفکیک آورده شده است که از میان موضوعات مورد توجه در آن‌ها می‌توان به: «مهربانی با دیگران»، «انفاق برای سفر آخرت»، «علت نام‌گذاری ایشان به سجاد»، «توصیه به غیبت نکردن»، «ارزش آموختن علم»، «شفا دادن نابینا توسط امام باقر(ع)»، «تسلیم فرمان خدا بودن»، «گفت‌وگوی امام باقر(ع) با رهبر مسیحیان» و... اشاره کرد. شایان‌ذکر است هر یک از این داستان‌ها از کتب و منابع مختلف دینی و نیز به نقل از بزرگانی چون: «امام صادق (ع)»، «شیخ مفید»، «محمد بن سلیمان»، «زراره» و... انتخاب و تحریر شده است.

امام باقر با وجود هم‌زماني با پنج تن از خلفاي اموي و شخصيت و سياست‌هاي گوناگون آنان، دگرگون کردن و بازسازي نظام فرهنگي بر پايه قرآن و سنت را محور فعاليت‌هاي خود قرار داد و با برخورد حکيمانه با خلفاي وقت و هنرمندي و درايت فرهنگ جامعه اسلامي را مهندسي کرد. کتاب حاضر با هدف آشنايي با نقش امام محمد باقر در سير تکامل تمدن اسلامي فراهم آمده است.

اثر حاضر، دربردارنده بخشی از کتاب ارزشمند «حیات‌القلوب» است که به قلم «علاّمه محمّدباقر مجلسی» نگارش یافته است. این اثر، به ذکر تاریخ ائمه معصومین (ع) اختصاص دارد. مطالب کتاب در دو باب تنظیم‌شده که باب نخست، به بیان وجوب امام در هر عصر اختصاص دارد. در این باب، مباحثی چون عصمت امام از گناهان، وجوب معرفت امام و اطاعت از ایشان، حدیث ثقلین و... تبیین شده است. در باب دوم، طی چهل و سه فصل، آیاتی که در شأن ائمه معصوم علیهم‌السّلام نازل‌شده، تشریح شده است. مطالب اثر، با استناد به منابع حدیثی معتبر و به زبانی ساده نگارش یافته است.

در این نوشتار در دو بخش ابتدا به بررسی ابعادی از زندگانی و شخصیت امام جعفر صادق و امام محمدباقر(ع) و فضایل و ابعاد امامت و ولایت ایشان پرداخته شده و شبهاتی در این زمینه مطرح و پاسخ آنها بیان گردیده است. نویسنده امام صادق را نشردهنده فقه، معارف و عقاید ناب اسلامی معرفی کرده امام کاظم را عابدترین مردم و بنده شایسته خدا نامیده و دیدگاه‌های غیرمنطقی ابن‌تیمیه را در مورد شخصیت این دو امام و امامت آنان مورد نقد و ارزیابی قرار داده است. وی اذعان علمای اهل‌سنت در مورد شخصیت معنوی، علمی و عبادی این دو امام را نیز منعکس کرده و داستان‌هایی کوتاهی از سیره عملی ایشان نقل کرده است.

حکایتی از زندگانی و سیره اخلاقی «امام محمدباقر (ع)» ویژه کودکان و نوجوانان است. در این کتاب به صورت مصور و اجمالی گوشه‏هایی از حیات امام محمدباقر و برخی از حوادث دوران زندگانی آن حضرت منعکس شده و داستان‏هایی که حکایت سیره اخلاقی و اجتماعی آن امام دارد نقل می‏گردد. بیان مقام علمی و معنوی امام محمدباقر، عبادت و کار و تلاش آن حضرت به صورت داستان، برخورد حکیمانه امام با یهودیان و مسیحیان و اقشار مختلف مردم و کیفیت شهادت امام محمدباقر از مباحث مهم مطرح شده در این کتاب است.

با ارتحال پيامبر صلّي الله عليه و آله و سلّم و صدور بخشنامة «منع نقل و نگارش و تدوين حديث» تا زماني که اين بخشنامه رسماً در عصر امام باقر عليه السلام لغو گرديد، دستگاه حکومت به سياست ممانعت از نقل احاديث نبوي مي‌پرداخت. جريان تفسيري عامّه در واکنش به اين سياست، ضمن پرهيز از تدوين و يا نقل احاديث نبوي صلّي الله عليه و آله و سلّم، به توقّف در تفسير، تفسير برأي و گرايش به روايات اسرائيلي روي آورد. اين در حالي بود که اهل بيت عليهم السلام به فراخور اقتضاي زمان، به مبارزه با سنّت‌ستيزي‌ها و بدعت‌گذاري‌ها پرداختند. رويارويي سنّت جهادگونة ائمه اطهار عليهم السلام با بدعت‌هاي زمان، به شکل‌گيري سلسله‌اي از ادوار تفسيري در تاريخ تفسير انجاميد که از نهضت تفسيري در عصر علوي گرفته تا خفقان تفسيري در عصر حسنين عليها السلام و احياگري تفسيري در عصر امام سجاد عليه السلام و تعميق و ترويج تفسير در عصر امام باقر عليه السلام را شامل مي‌شوند.

در این رساله، در پی شناخت چیستی هویت شیعیان در عصر امام باقر(ع) و امام صادق(ع) و بیان چگونگی شکل‌گیری آن هستیم و دست‌یابی به این شناخت، با ارزیابی نقشی که ارتباط با دیگر مذاهب و فرهنگ‌ها در شکل‌گیری هویت داشته صورت می‌گیرد. در مقام بیان چگونگی شکل‌گیری هویت، به شرایط کلی حاکم بر جامعه و فرهنگ و ارتباطی که شیعه با دیگری‌هایش داشته و این که چگونه این عوامل بر جهت‌گیری هویت شیعیان اثر گذاشته و البته به فراخوان‌هایی که از سوی امام باقر(ع) و امام صادق(ع) با توجه به شرایط مذکور صورت ‌گرفته و شیعه را به گونه‌ای خاص از «بودن» فرا‌خوانده، توجه گردیده است. این گونه پرداختن به موضوع با عنایت به نظریه و روش تحلیل گفتمان لاکلاو و موفه و در پی تغییراتی که در این نظریه انجام گرفت، صورت پذیرفته است. از دو عامل ارتباطات میان مذهبی و میان فرهنگی، نقش ارتباطات میان مذهبی بر جهت‌دهی به هویت شیعیان برجسته بود و ارتباطات میان فرهنگی در آن دوره هر چند باعث برخی تغییرات می‌گشت اما از آن جا که نسبت به دیگر فرهنگ ها با معیار مذهبی، داوری انجام می‌گرفت؛ بنابراین نقش آن در ذیل نقش مذهب قابل پی‌گیری بود. برای توصیف هویت و بیان چگونگی شکل‌گیری آن، ضمن بحث از زمینه‌های ساخت هویت به پنج بعد فقهی، کلامی، نژادی- قبیلگی، سیاسی و اقتصادی هویت شیعیان پرداخته شد. از نتایج مهم بحث آن است که دال اصلی و مرکزی سازنده هویت شیعی امامت است. شیعه ضمن حفظ ارتباطات اجتماعی با دیگران، به تدریج خود را از طریق اهتمام به امام از دیگری‌های خود جدا و متمایز ساخت. امامت، ضمن آن که خود بخشی از هویت است در ساخت دیگر ابعاد هویتی شیعیان نیز نقش آفرینی می‌کند. در صورتی که امامت از شیعه گرفته شود، عمیق‌ترین نوع از بحران هویت برای شیعه رقم خواهد خورد و به استحاله و اضمحلال آن خواهد‌ انجامید. دال مرکزی امامت، خود با دال‌هایی چون، اهل بیت پیامبر(ص)، محبت، وصایت، ولایت و علم، ساخته می‌شود و در کنار آن، هویت شیعه علاوه بر امامت، با دال‌های طینت برتر، پایبندی به میثاق، علم، مومن بودن، عمل صالح، مذهب حق و اهل سعادت، تقیه و برخی نمادهای خاص فقهی و کلامی و برخی دال‌های دیگر ... ساخته می‌‌گردد.