مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

این پایان نامه به بررسی بدیع در شعر سعدی یعنی بوستان و غزل ها و قصاید او می پردازد.بدیع در لغت به معنی امر تازه و نو است و در اصطلاح آرایش سخن فصیح و بلیغ را گویند.قدما آن را علم آرایش بیرونی کلام می دانستند. بهره گیری سعدی از این صنایع مانند دیگر جنبه های شاعریش به شیوه ی سبک کلی او یعنی سهل و ممتنع است. این صنایع در شعر او نه تنها متکلفانه نیستند و خود را بر شعر سعدیتحمیل ننموده و آن را گرانبار نکرده اند بلکه چنان ماهرانه در بافت کلام او حل شده اند که تشخیص دادن آنها گاهی واقعاً دشوار است و برای استخراج صنایع از اشعار او گاه باید دقت و تأمل بیشتری کرد و اشعار را بارها و بارها مطالعه نمود.از جملهپرکاربردترین صنایع در اشعار سعدی در حیطه ی بدیع لفظی می توان از جناس، موازنه، تکرار و در حیطه ی بدیع معنوی از تمثیل، مراعات نظیر، تضاد، تجاهل العارف و ایهام نام برد.

چکیده ادبیات دفاع مقدس، گونه های ادبی مختلف و متنوعی را در خود جای داده است. یکی از این گونه های ادبی، خاطره نگاشته است که برخی از این خاطره نگاشته ها، دارای وجوه ادبی هستند که آنها را از دیگر انواع آن، متمایز می کند. حرمان هور که مجموعه خاطره نگاشته‌ها و یادداشت‌های شهید احمدرضا احدی می باشد از جمله خاطره‌نگاشته‌هایی است که به جهت سرشار بودن از وجوه ادبی، آن را قابل توجه کرده است. ادبیت این اثر از دو جهت است: کاربرد آرایه های بیانی و بدیعی و شگردهای علم معانی و وجود مضامینی که برانگیزند? احساس و تأثیرگذار بر مخاطب است. این پژوهش به کتاب حرمان هور از سه منظر علم بیان، بدیع و معانی می پردازد تا یک جنبه از وجوه ادبی آن نمایان شود. پژوهش در چهار فصل: چهارچوب نظری و کلیات، علم بیان، علم بدیع و علم معانیتنظیم و از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده است. نتیجه آنکه، شهید احدی با روح لطیف و نگاه نافذ خود، بدون آنکه قصد آفرینش اثر ادبی را داشته باشد، تصاویر شاعرانه آفریده و برای آفرینش این تصاویر، از آرایه های بیانی و بدیعی یاری گرفته است . تصاویر شاعران? او، ریشه در بن مایه های ایمانی و معرفتی دارد و برای تأثیرگذاری بیشتر کلام، شگردهای علم معانی (معانی ثانوی جملات و ایجاز) را به کار برده است.واژگان کلیدی: خاطره نگاشته، حرمان هور، احمدرضا احدی، علم بیان، بدیع و معانی.

چکیدهدر این پژوهش به بررسی عوامل زیبایی‌شناسی شعر انوری از دیدگاه علم بدیع می‌پردازیم. علم بدیع یکی از شاخه-های علوم بلاغت است، که در لغت به معنی چیز تازه و نو، و در اصطلاح علمی است که باعث زیبا سازی کلام می‌شود و یا سخن ادبی را ارتقاء می‌بخشد، و به طور کلی به دو دست?: بدیع لفظی و بدیع معنوی تقسیم می‌شود. در گذشته به علم معانی و بیان که از دیگر شاخه‌های علوم بلاغت هستند نسبت به بدیع توجّه بیشتری می‌شد؛ امّا امروزه با توجّه به سیر طولانی و کشف عوامل زیبایی‌سازی شعر در این حیطه، باعث توجّه بیشتر به این دانش شده است. شاعران با استفاده از دانش بدیع توانسته‌اند به جذابیت و گیرایی و همچنین تأثیر هر چه بیشتر در مخاطب خود بیفزایند. انوری نیز از این مورد مستثنی نیست. دیوان او که شامل: قصاید، قطعات، غزلیات و رباعیات فراوان می‌باشد، سرشار از این زیبایی‌های ادبی است، مخصوصاً قصایدش نسبت به دیگر اشعارش از صنایع بدیعی بیشتری برخوردارند. انوری که شاعری مدح‌گوی است توانسته با استفاده از این عوامل زیبایی، توجّه ممدوح خود را برانگیزد، و با توجّه به زبان فاخر و قصاید استوارش او را یکی از سه پیامبر شعر فارسی دانسته‌اند. از پر بسامدترینآرایه‌های به کار رفته در دیوان انوری در حوز? بدیع لفظی می‌توان: موازنه، جناس، سجع، تکرار و ... و در حوز? بدیع معنوی: اغراق، حسن تعلیل، ارسال‌مثل، تلمیح، مراعات‌النظیر، لفّ‌ونشر و ... را نام برد.

طباق یکی از آرایه‌ها و فنون بدیعی است که در بلاغت قدیم و جدید مورد توجه پژوهشگران بوده است. این صنعت که در کتاب‌های نقد و بلاغت قدیم با نام‌های گوناگونی هم‌چون مطابقه، تطابق، تطبیق و تکافو شناخته شده است امروزه با نام طباق و تضاد شناخته می‌شود‌. می‌توان گفت در کنار این فن ادبی، متناقض‌نما نیز به عنوان یکی از جذاب‌ترین و پردامنه‌ترین مباحث زیبایی‌شناسیِ متن جایگاهی ویژه یافته است. بهره‌گیری از تعبیر متناقض‌نما از عالیترین شیوه‌های آشنایی‌زدایی هنری به ‌شمار می‌رود، که موجب دور شدن از حالت عادی و در نهایت برجسته سازی کلام و تأثیر گذاری چشمگیر بر مخاطب می‌گردد.از جمله متونی که شگرد متناقض‌نما و آرایه تضاد در آن بسامدی قابل توجه و اثر گذاری دارد کتاب نهج البلاغه است. این متن که صرف نظر از بعد دینی خود، اهل ذوق و بلاغت را شیفته بیان و اسلوب خود کرده، قابلیت آن را دارد که از این دیدگاه نیز مورد بررسی و کاوش قرار گیرد. پژوهش حاضر با نگاهی گذرا به بلاغت نهج البلاغه و بررسی معنای لغوی و اصطلاحی طباق و پس از آن فن متناقض‌نما به پیشینه و کارکرد این دو فن می‌پردازد و سپس به ارائه و تحلیل نمونه‌های موجود از این دو صنعت در کتاب گران‌سنگ نهج البلاغه روی می‌آورد.با توجه به کارکرد طباق و متناقض‌نما در نهج البلاغه می‌توان این‌گونه بیان کرد که حضرت علی (ع) از این فنون به خوبی در کلام خویش استفاده نموده است. چنین استنباط می‌شود که هرگاه حضرت علی (ع) قصد روشنگری در مورد دنیا و یا ایجاد معرفت الهی در مردم را داشته، از این فنون بهره بیشتری برده‌ است. می‌توان یکی از علت‌های گزینش این گونه بیان، در موضوعات پیش‌گفته را دو بعدی بودن دنیا و عدم شناخت حضرت حق با حواس ظاهری دانست.

زبان مهم ترین ابزار ارتباط میان انسان ها برای بیان مفاهیم ذهنی آن هاست. هر زبان و گویشی اسلوب های خاصی دارد که متکلم با به کارگیری آن می تواند با کلام خود بر روح و جان مخاطب تاثیر بگذارد. از جمله آن زبان ها، زبان قرآن (زبان عربی) و از جمله آن اسلوب ها، اسلوب تاکید است.قرآن اسلوب های تاکیدی فراوانی را در خود جای داده است. اسالیب تاکیدی قرآن دارای شیوه ها، شاخه ها و مسائل گوناگونی است و می توان از دیدگاه هایی چند به این موضوع پرداخت.تاکید از مسائل بنیادی علوم بلاغت است و آن چه ما در این نوشتار در زمینه تاکید مورد بررسی قرار می دهیم فراتر از تاکید مصطلح در علم صرف و نحو است و بیشتر در گستره علوم بلاغی قرار می گیرد.این تحقیق در صدد آن است که به استناد آیات قرآنی (در پنج جزء آخر) به توضیح و تبیین بعضی از وجوه تاکید بپردازد که در مجموع در ذیل تقسیم بندی تاکید با اطناب، تاکید با تکرار، و تاکید با روش های بلاغی مورد بررسی قرار می گیرد.

زیبایی و فخامت در سخن دو منشأ دارد که یکی به آهنگ و طنین واژه‌ها و دیگری به نیروی لذّت‌زای تداعی آن‌ها مربوط می‌شود که به میزان زیادی ماحصلِ به کارگیری صناعات بدیعی است. در این راستا، عبدالواسع جَبَلی از شاعران مشهور پارسی‌گوی در قرن ششم هجری می‌باشد که برای زیباسازی و افزودن حسن‌تأثیر کلام شعری خود به کاربرد این دسته از علوم بلاغی (بدیع) توجّه فراوان داشته است. این پژوهش برآن است تا با روش توصیفی ـ تحلیلی محسنات بدیعی به کار رفته در دیوان شعری عبدالواسع جَبَلی را از دیدگاه زیبایی‌شناختی و میزان کاربرد و بسآمد هر یک مورد بررسی و تحلیل قرار بدهد. نتیجه پژوهش حاکی از این است که شاعر از انواع صناعات بدیعی به ویژه آرایه‌های لفظی برای زیبایی‌آفرینی سخن منظوم خود استفاده کرده است. گفتنی است که از میان آرایه‌های لفظی به واج‌آرایی و از میان صنایع معنوی به روش تناسب بیشتر نظر داشته است. هم‌چنین، پیرایه‌های معنوی موجود در دیوان اشعار وی از نظر زیبایی‌شناختی یکسان نبوده و در برخی از موارد، در صنعت‌هایی چون مراعات‌نظیر، تضاد و حسن تعلیل، زیبایی‌آفرینی آن‌ها نسبی بوده است.

چکیدهبررسی سبک شناختی در سوره ی انعامبه کوششسمانه قلاوندسبک شناسی یکی از شاخه های نقد ادبی است که از دانش زبانشناسی و بلاغت درتحلیل متن بهره می جوید و در بررسی نقدی و ادبی اثر برسه عنصر اصلی متن، نویسنده و مخاطب تکیه می کند. با توجه به اینکه سوره های قرآنی از فنی ترین متن های ادبی هستند، بهترین متن ها برای بررسی سبک شناختی هستند و سوره ی انعام به دلیل اینکه یک تابلوی زیبا از تصویرپردازی و انتخاب واژگان مناسب با بافت متن هست موضوع این پژوهش قرار گرفت. روش پژوهش هم روش تحلیلی توصیفی انتخاب شد.پژوهش حاضر پس از مقدمه به بررسی مبانی نظری سبک شناسی(الأسلوبیه) پرداخته و در آن از تاریخچه مطالعات سبک شناسی، تعریف سبک شناسی و ارتباط آن با بلاغت و نقد ادبی و علم زبانشناسی و روش های مشهور تحلیل سبک شناختی سخن به میان آورده است. در فصل سوم و چهارم به بررسی سبک شناسی سوره ی انعام پرداخته شده است. در این دو فصل از پیوندهای دلالی میان واژگان و عبارات که شامل چند معنایی و تقابل بین واژگان و بافت متن هست سخن رانده شده است. و نیز به بررسی سبک شناسی بلاغی در سوره پرداخته شده است که در آن از ظواهر سبک شناختی، سبک شناختی تصویر و بدیع و در پایان هم از هماهنگی فنی و موضوعی در سوره سخن گفته شده است.این سوره تابلویی زیبا از هنرنمایی زبانی و تصویری در کلام قرآنی است، این هنرنمایی فنی و زبانی در خدمت هدف دینی سوره بیان اصول سه گانه ی عقیده،توحید، نبوت و معاد قرار گرفته است. تکرار اولین ویژگیسبک شناختی در سوره است که به عنوان ابزاری برای تأکید توحید و یگانگی خداوند و دعوت مخاطب به سوی راه رستگاری به کار برده شده است. دومین ویژگی سبک‌شناختی تقابل و تضاد در سوره است که در قالب تضاد واژگان و تصویرهای ادبی در سوره نمودار می شود و سومین ویژگی هم کاربرد تصویرهای تشبیهی در سوره است که بیشتر این تشبیه هابه دلیل هماهنگی با روحیه و فکر مخاطب، ساده و محسوس است. و چهارمین ویژگی بارز سبک شناختی در سوره فواصل قرآنی آهنگین در سوره است که متناسب با وحدت موضوعی و موسیقیایی در سوره تکرار می‌شود.

علم بدیع در کنار معانی وبیان ، یکی از علوم سه گانه ای است که به طور کلی تحت عنوان «علوم بلاغی» نام گذاری شدهاند. از همان قرون اولیه اسلامی به دلیل توجه به بعد ادبی قران کریم، تدوین کتب بدیع القرآن رواج یافت ومولفان این کتابها با توجه ودقت در ارتباطی که بین الفاظ قرآن کریم است وتدبر در جنبه‌ی بلاغی کلام الهی متوجه زیبایی هایی شدند که اگر از آنها چشمپوشی میشد، در درک سخن حق دچار لغزش میشدند واز طرفی، روشنگری نسبت به رابطهی الفاظ باعث فهم دقیق تر آیات میگردید. همچنین از همان آغاز، ادیبان وسخن‌شناسان در پی نام گذاری آن زیباییها برامدند. این نام گذاریها در آغاز شامل تعداد معدودی بود و به مرور زمان هم بر تعداد آنها افزوده شد وهم در ذیل هر عنوان تقسیم بندیهایی ایجاد گردید، لیکن همین افزایش نام گذاری ها و تقسیمات، در کتب بعدی باعث ایجاد اختلالات و نابسامانی هایی در عناوین موجود در کتاب های بدیع القرآن گردید؛ طوری که گاه برای یک عنوان تعاریف متعددی میآمد و یا برای یک تعریف عناوین گوناگونی استعمال میشد. در حوزهی مصادیق نیز آشفتگیها کمتر از این نیست. بهخصوص در مورد آرایههایی که به یکدیگر نزدیک ترند، مانند «تفسیر» و «تقسیم» تداخل مصادیق بیشتر دیده میشود. بنابراین و با توجه به نابسامانی های موجود در این کتاب ها، تدوین فرهنگی که علاوه بر بررسی ونشان دادن آشفتگیها به تنظیم مدخل‌های مختلف بدیعی بپردازد، بسیار لازم مینماید.پژوهش حاضر در پی آن است که پس از بررسی تطور تاریخی علم بدیع، خلأ مذکور را پر کند و نقش توجه به بدیع را در فهم کتاب خدا روشن سازد.

زیبایی و زیباشناسی در شعر از زمان‌های بسیار دور مورد توجّه ادیبان و شاعران بوده است. از آن جایی که هر اثر ادبی در بنیان خود زیباست، می‌توان آن را از دیدگاه زیبایی شناسی بررسی کرد. زیبایی‌شناسی حوزه‌ی بسیار وسیعی را در برمی‌گیرد؛ صاحب‌نظران عواملی چون عاطفه، احساس، صور خیال و موسیقی مناسب و هماهنگ شعر را موجب زیباتر شدن آن می‌دانند اما در این میان نقشی چشمگیر برای صنایع بدیعی قائلند. اعراب از زمان جاهلیت در آوردن کلام فصیح و بلیغ توانا بوده‌اند و در اشعار خود از انواع گوناگون صنایع ادبی بهره می‌گرفتند. پس از اسلام و نزول قرآن مجید ، توجه به زیبایی کلام همچنان پا بر جا بود. در عصر ممالیک نیز، عمده‌ی اهتمام شاعران به پرورش آرایه‌های لفظی بود اما این امر شکلی افراطی به خود گرفته و توجه به معنا مورد غفلت قرار می‌گرفت. به هر روی صاحب‌نظران، نمایان‌ترین هنر شاعران این عصر را به کارگیری همین صنایع بدیعی می‌دانند. شاب الظریف نیز به عنوان یکی از سرایندگان برجسته‌ی این عصر، به شکل گسترده‌ای از صنایع لفظی و معنوی سود جسته است؛به طوری که بازی‌های زبانی با تکیه بر محسنات لفظی ‌نوعی تشخص سبکی برای وی ایجاد کرده است.

زیبایی لازمه ی هنر است و با اعتقاد به اینکه شعر هم از اقسام هنر به شمار می رود، نیازمند زیبایی است. تعریف دقیق زیبایی، ممکن نیست از این رو برای شناخت زیبایی اثر هنری و خاصه شعر، باید تعریف کنار گذاشته شود و عناصر زیبایی شعر، شناخته و شعربا آنهاسنجیده شود. عناصر و عوامل زیبایی شعر متعددند و هر شاعری در هر دوره ایمی کوشد تا شعرش آراسته به همین عناصر زیبایی باشد. یکی از شاخه های علم بلاغت، بدیع است که آن را نیز سبب زینت و زیبایی کلام می دانند با وجود تفاوت های فراوانی که میان شعر سنتی و نو از لحاظ وزن و قافیه و مضمون و محتوا وجود دارد ، شاعران معاصر و نوپرداز از بدیع غافل نبودند و بدیع در اشعارشان حضور چشمگیری دارد که خود موجد موسیقی است و اگر درست و هنرمندانه به کار رود عاطفه را نیز تحت تأثیر قرار می دهد. ترفندهای بدیعی را می‌توان به فراوانی در شعر شاعران امروز نشان داد، یکی از این شاعران، حسین منزوی است اگر بخواهیم برجسته ترین مشخصه ی شعر منزوی را که هم آن مایه بخش زیبایی اشعارش شده بررسی کنیم ، این مشخصه در حوزه ی علم بدیع جای می گیرد. در این پایان نامه، بدیع در اشعار حسین منزوی بر اساس تقسیم بندی وحیدیان کامیار از بدیع به شش گروه (تکرار، تناسب، غافلگیری، بزرگنمایی، چندمعنایی و استدلال) از دیدگاه زیبایی شناسی بررسی شده است. آنچه که در زمینه ی بدیع از شعر او به چشم می خورد ، بیشتر مربوط به گروه تکرار است ترفندهایی نظیر تکرار و انواع آن، واج آرایی، جناس و ... که از به کارگرفتن آنها اهدافی را دنبال می کند، یکی از مهمترین آن ها غنای موسیقیایی اشعار است . و ترفندهایی که در گروه غافلگیری قرار دارند، ظهور و بروز کمتری دارند.