مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

در این مقاله مسئله علم امام معصوم که از اهم موضوعات مد نظر مذهب شیعه است مورد بحث قرار می گیرد. رویکرد این مقاله بررسی احادیث موجود در این زمینه است. این مقاله راه های سه گانه کسب علم توسط ائمه را بررسی می کند که شامل راه تفسیری، راه حدیثی و راه قلبی است.

اطلاعات غیبی اطلاعاتی هستند کنه از طریق حواس نیامده باشند. غیب به طور کلی به مطلق و نسبی تقسیم می شود و غیب مطلق آن است که با حواس قابل درک نباشد. مفهوم ایمان به غیب، ایمان به عالم ماوراء الطبیعه است. که در محدوده حواس آدمی نمی گنجد. پیامبران و امامان علیهم السلام دارای علم غیب هستند. علم غیب پیامبر اسلام و امامان از سایر پیامبران بیشتر است. علم غیب پیامبر و امام مانند علم خداوند ذاتی نیست و این علم را خداوند به آنها موهبت کرده است. علم غیب پیامبر و امام مطلق نیست بلکه طبق نص قرآن کریم محدودیتهایی دارد. بسیاری از علوم غیبی پیامبر و امامان علیهم السلام بالفعل است و برخی از علوم آنها ارادی است. یعنی اگر می خواستند خدا آنها را آگاه می کرد. زبان روایات و به تبع دیدگاه علما درباره علم غیب پیامبر و امام علیهما السلام یکسان نیست، گروهی علم امام را ارادی و محدود و گروهی علم امام را نامحدود و حضوری می دانند. بر طبق نصوص وارده و روایات تاریخی (بنا بر معتبر بودن آنها) علی علیه السلام و امام حسین علیه السلام از زمان شهادت خود اطلاع تفصیلی داشته اند ولی در مورد سایر امامان می توان گفت اطلاع اجمالی داشته اند ولی اطلاع تفصیلی آنها مورد اختلاف است. بر اساس یک دیدگاه امامانی که با خوردن سم از دنیا رفته اند هنگام خوردن سم نه توجه نفس داشته اند و نه اراده آگاهی یافتن از وجود سم داشته اند. ولی اگر می خواستند به اذن خداوند آگاه می شدند. امکان آگاهی از غیب برای انسانها(غیر پیامبر و امام) نیز وجود دارد. علم ائمه به احکام دین و شریعت عقلا واجب است ولی علم آنها به امور غیبی عقلا واجب نیست. در این پژوهش در مراجعه مستقیم به قرآن و روایات استفاده شده و دیدگاه علما مورد استفاده و نقد قرار گرفته است./

در این تحقیق از جهاتی به بعد علمی امام ( ع) می پردازد واز سوی دیگر نیز نقش وتاثیر آن حضرت را دراحیاگری مباحث کلامی بررسی می کند , که به برخی از آن هابه طور مختصر اشاره می شود: چگونگی بحث در اعتقادات , ارائه دلایل منطقی برای متقاعد کردن مردم وچگونگی رفع شبهاتی که در مسائل مختلف به وجود آمده است.و نیز نقشی که حضرت در تقریب بین ادیان ایفا کردندوهمچنین با وجود فرق فکری مختلف در عصر امام , حضرت توانستند باعث سالم سازی افکار وتعد یل فرقه های کلامی شوند. از جمله دستاورد های شکوهمند حیات علمی ومعنوی امام رضا(ع) که میتواند در جامعه امروز , چراغ راه پژوهشگران و محققان باشد و,می توان به این موارد اشاره کرد : 1- امر به تعقل2- توجه به فلسفه احکام3- بررسی وواکاوی پدیده ها و اندیشه های علمی 4- شکیبایی در راه هدف 5- تربیت نخبگان 6- پرهیزاز بحث و جدل ومناظرات بی ارزش. عصری که امام رضا(ع) در آن به سر می برند از جمله دوره هایی است که بحث های کلامی از سوی گروه های گوناگون فکری وجود داشته است . به گونه ای که این عصر را باید اوج فعالیت های فرقه های کلامی دانست . زیرا مأمون با گرایش به فرقه اعتزال که ماهیت عقل گرایانه داشت , زمینه مناسب را تقویت می کرد. آنچه باعث گستردگی نهضت کلامی در عصر امام رضا ( ع) شده عوامل متعددی است از آن جمله : ترجمه کتب یونانی برای رویارویی با متون ناب اسلام و مشتبه کردن امور دینی بر مردم با قالب های تفکر عقلانی ومنطقی می باشدزیرا این ترجمه ها تمامأ توسط مسیحیان , بت پرستان و غیر مسلمانان انجام می شد و آشفتگی فکری وعقیدتی که جامعه شیعه را با تشتت مواجه کرده و مسافرت های امام ( ع) برای مناظره با مخالفان نمونه ای از تلاش های آن امام همام در مبارزه باغرض ورزی های معاصران عصرخود می باشد. آنچه که در تمام مناظرات امام رضا ( ع) به چشم می خورد این است که:این مباحث حول محورهای علمی ودینی مانند شبهات مذاهب مختلف چون واقفیه,جبریه و000 می باشد وهمچنین مناظراتی که با سران ادیان همچون جاثلیق , رأس الجالوت و0000 در شهر ها وکشورهای اسلامی برگزار می شد که همه نشان از احاطه ی علمی امام ( ع) درتمام مسائل مادی ومعنوی بوده است . تا آن جا که این احاطه علمی سبب کناره گیری و خضوع صاحبان ادیان در برابر علم امام ( ع) شد که مامون را در هدف پنهان خود ( خدشه دار کردن مقام ومنزلت امام(ع) ) نا کام گذاشت. از نکات دیگر حائز اهمیت در این پژوهش آن است که نگارنده سعی نموده است در بیان مطالب بیشتر از منابع دست اول و به ندرت منابع دست دوم استفاده نماید ودرتلفیق وتبیین مطالب بیشتراز روش جمع‎آوری اطلاعات کتابخانه ای وترکیبی استفاده نموده است. و نیز کلید واژگان این تحقیق علم کلام ، شیعه ، اشاعره ، مرحبه ، منزله بین المنزلتین ، قیاس و استحسان می‎باشد.

موضوع این رساله درآمدی بر علم امام است. هدف از انتخاب این موضوع به دست آوردن تصویری روشن از مسأله علم امام و اختلافات شیعه و اهل سنت در آن می باشد. چرا که امروزه رسالت طلاب و دانشجویان علوم دینی اقتضاء می کند که آنان نسبت به مسائل دین و اختلافات درون دینی اطلاعات تفصیلی داشته باشند تا بتوانند در تبیین معارف دین و پاسخ گویی به شبهات مرتبط با آن موفق گردند. آن چه از بررسی سخنان علماء و بزرگان شیعه و اهل سنت بر می آید ، مقصود آنان از « علم امام» آگاهی گسترده امام بر امور مختلف می باشد که هم از جهت گستره ی علمی و هم از جهت عمق علمی نسبت به علوم دیگران برجستگی چشم گیری دارد. شیعه معتقد است علم برای امام آن هم در سطح گسترده یکی از ضروریات امامت است، اما اهل سنت، علم در سطح وسیع را برای امام ضروری نمی داند. در این نوشتار که در پنج بخش اصلی تنظیم شده است ، به بیان برخی نظرات شیعه و اهل سنت در این مسأله پرداخته و به جوانبی از علم امام اشاره نموده ایم : در بخش اول به بررسی جایگاه علم امام نزد شیعه و اهل سنت پرداخته ایم و نیز مفهوم شناسی واژه های کلیدی را به تفصیل بیان نموده ایم. در بخش دوم با بهره گیری از آیات و روایات به اثبات علم امام از منظر شیعه پرداخته و سپس مدعای اهل سنت را ذکر نموده و مورد بررسی قرار داده ایم. در بخش سوم به مباحثی پیرامون گستره ی علم امام اشاره شده و شمن مقایسه علم امام با علم الهی ، علم پیامبر و علوم بشری ، علم غیب امام را نیز به صورت مستقل بیان کرده ایم. در بخش چهارم، ضمن بررسی نوع و کیفیت علم امام ، به سرچشمه های آننیز اشاره نموده ایم. و در بخش های پایانی به برخی از اشکالات ، شبهات و سوالات مطرح شده در علم امام اشاره نموده و به پاسخ گویی آن ها پرداخته ایم. در تهیه مطالب این رساله وتدوین آن ها سعی شده است از کتب معتبر کلامی – فلسفی شیعه و اهل سنت و هم چنین کتب روایی معتبر استفاده گردد.البته در کنار آن ها ، برخی مجلات کلامی، سایت های مرتبط با موضوع و نرم افزار های حدیثی مانند : نورالانوار2(جامع الاحادیث) نیز مورد استفاده قرار گرفته است. از نتایج تحقیق می توان به موارد ذیل اشاره نمود : • اساس اختلاف شیعه و اهل سنت در مسأله امامت، ماهوی است. شیعه امامت را جزء مسائل کلامی و اصول اعتقادی می داند، در حالی که اهل سنت آن را جزء مباحث فقهی می شمرند. •اهل سنت در نفی و اثبات علم امام و نیز شرایط و ویژگی های علم ایشان، آراء متفاوتی دارند. اما اندیشمندان شیعه در ثبوت عقلانی علم امام اتحاد و اجماع داغرند. هر چند که در کیفیت و چگونگی آن ، نظرات مختلفی ارائه نموده اند. •کلام شیعه در مقایسه با اهل سنت از پویایی و عقلانیت ویژه ای برخوردار است. که این برجستگی ، از دقت نظر در شیوه موضع گیری این گروه نسبت به مسائل اعتقادی و چگونگی پرداختن به تبیین و تفسیر آن ها ، بدست می آید. •واژگان کلیدی : علم ، امام، علم امام، شیعه و اهل سنت.

کتابنامه: ص. ۲۹۱-‎۲۷۸؛ همچنین بصورت زیرنویس // مساله علم امام(ع) به طور اجمالی مورد اتفاق همه علمای شیعه می باشد و به قول مخالف در این باره دست نیافتیم، زیرا از طرفی ادله نقلی دلیل قطعی بر وقوع آن می باشد و تعارض ضاهری میان ادله، خللی بر مدعا وارد نکرده و قابل جمع است و عمده ترین طریق جمع آن است که علم غیب ذاتی و استقلالی در انحصار خداوند است، اما بندگان برگزیده الهی به تعلیم او و بالعرض، از غیب مطلعند. از طرف دیگر عقل آن را ممکن می داند و ما بر اساس مبانی فلسفه موجود در حکمت مشاء و حکمت متعالیه، امکان اطلاع بر غیب را بررسی نموده و وقوع آن را نسبت به ائمه(ع) که صاحب "نفوس قدسیه" اند و از برترین و بالاترین درجه وجودی در بین مخلوقات الهی برخوردارند، به اثبات رسانده ایم. اما با وجود اتفاق همه علما در اصل آگاهی امام(ع) از غیب، اختلاف نظزهای اساسی در پاره ای از مسائل موجود در علم غیب امام(ع) مطرح است که عمده ترین آنها عبارت است از- علم غیب امام (ع)، بعد تشریحی یا فراتر از آن،- کیفیت علم غیب امام(ع)، فعلی یا ارادی،- متعلق به علم غیب امام(ع)، لوح محفوظ یا لوح محو و اثبات،- علم غیب امام(ع) در میدان عمل و تکلیفشان در رابطه با این مسایل به طور خلاصه می توان گفت که بر اساس ادله نقلی و عقلی، دانش غیبی امام(ع) فراتر از بعد تشریع است، اما اینکه امتداد آن تا کجاست، ادله فوق صریحا آنرا بیان نکرده است. این علوم غیبی در محدوده تشریع قطعا به الفعل است لیکن در محدوده فراتر از آن، اختلاف نظر وجود دارد البته عده ای طریق جمع در این زمینه را در آن دیده اند که بالفعل بودن علم غیب امام (ع) مربوط به مقام نورانیت ایشان است و بالاراده بودن آن مربوط به مقام عنصری و جسمانی آن بزرگواران در رابطه با متعلق دانش غیبی ائمه(ع) نیز به دلیل ادله نقلی متفاوت اختلاف نظر است اما قدر مسلم این است که دانش غیبی ایشان در مورد مسایل دین و شریعت به لوح محفوظ تعلق گرفته که قابل محو و اثبات نیست و در مورد مسایل و رای آن نیز امتناعی برای این امر وجود ندارد اگر چه گاهی ممکن است حکمت و مصلحت الهی چنین اقتضا کند که آن بزرگواران از تغییرات موجود در لوح محو و اثبات اظهار بی اطلاعی کنند و البته این نقصی برای آنها محسوب نمی شود چرا که به عقیده برخی ایشان بر حسب مقام نورانیتشان از آن امو نیز مطلعند. نکته مهم و اساسی دیگر این است که ائمه(ع) در بکارگیری دانش غیبیخویش، پیرو تکالیف الهی و مصلحت های واقعی بوده اند و بر این اساس در بیشتر اوقات تنها علوم بشری خود را ملاک عمل قرار می دادند البته گاه همان مصلحت ها و حکمت ها اقتضا می کرد که آن بزرگواران از دانش غیبی خود استفاده نموده و آن را مبنای فعل و عمل خود قرار دهند این مسیله پایه و اساس حل بسیاری از شبهات پیرامون علم غیب امام(ع) است.

بررسی دیدگاه شیعه درباره محدوده علم ائمه(علیهم السلام) با توجه به آیات و روایات می باشد. در مبحث نخست این رساله، کلیاتی درباره محدوده و ماهیت علم امام و لدنی بودن این علم مطرح شده و آنگاه دیدگاه متکلمان اسلامی به ویژه امامیه در قرون اول تا هفتم هجری در این زمینه ارائه شده است. نگارنده، موضوع علم ائمه(علیهم السلام) به امور غیبی از جمله: اوضاع بهشت و جهنم، آگاهی از ضمیر اشخاص، علم به منایا و بلایا، علم به احوال گذشتگان، و آگاهی بر باطن آسمان ها و زمین را بیان نموده و استدلال برخی از متکلمان و محدثان شیعه مانند: ابن میثم بحرانی، علامه حلّی و سید بن طاووس را در اثبات این علوم برای ائمه(علیهم السلام) نقل کرده است. بررسی منابع علم امام، محدودیت های این علم و موارد علم امام از دیگر مباحث این تحقیق است