جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علم حصولی فرایندی ادراکی است که سه جزء در آن، زمینه‌ تحقق علم را فراهم می‌آورند: «عالم یا مدرِک»، «شیء خارجی یا معلوم بالعرض» و «صورت ذهنی یا معلوم بالذات». نزد علامه طباطبایی چگونگی رابطۀ‌ معلوم ‌بالذات و معلوم ‌بالعرض به‌صورت حصول صورت شیء مادی در ذهن نیست؛ بلکه عبارت از حصول صورت مجرد مثالی نزد وجود مثالی مدرِک است. بر این مبنا، علم به معلوم‌ بالذات یا صور‌ت‌های علمی، علم حضوری و بی‌واسطه است و بر همین اساس علم حصولی نیز به علم حضوری باز می‌گردد. در حکمت صدرایی ماهیت در ذهن دارای همان خصوصیت و ویژگی وجود خارجی است که بعینه در ذهن تحقق مفهومی پیدا می‌کند. در حالی‌که علامه طباطبایی ماهیت اعتباری و غیر اصیل را برآمده از حدود وجود می‌داند. دیدگاه علامه دربارۀ اعتباری بودن ماهیت به گونه‌ای است که برای ماهیت نقش هستی‌شناختی قایل نمی‌شود. بر این اساس معلوم بالذات و معلوم بالعرض هر دو باید از سنخ وجود باشند. طبق تبیین علامه بین وجود عینی و ماهیت نزد ذهن ملازمۀ‌ عقلی وجود دارد. به این ترتیب مسأله محوری مطالعه پیش‌‎رو نحوۀ رابطۀ بین وجود عینی و ماهیت است که ظهور وجود عینی نزد ذهن است.