جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

رساله « نقد و بررسی تحلیلی و مقارن اصالت ماهیت در نظر میرداماد و کانت» در نظر دارد بین میرداماد به عنوان یک فیلسوف اسلامی که فلسفه مشاء را به اوج خود رسانده و امانوئل کانت به عنوان موسس فلسفه تعالی گرایی آلمانی، یک بررسی مقارن در موضوع «اصالت ماهیت» به عنوان یکی از مسائل اندیشه فلسفی، انجام دهد. در این رساله اثبات خواهد شد که میرداماد نیز مانند سایر حکمای مشاء و اشراق سابق خود به اصالت ماهیت قائل می باشد. در این بین کلمات وأدله ای که طبق مبنای خویش استفاده نموده، مورد بررسی قرار خواهند گرفت. ادله ایشان را نیز به دوقسمت ادله مستقیم و غیر مستقیم تقسیم نموده ایم و در ضمن بحث به بعضی از مقدمات و مبادی که سبب انتخاب این قول توسط ایشان گشته است نیز اشاره خواهیم نمود. همچنین به نتایج قبول اصالت ماهیت و برخی مباحث مهم دیگر نیز خواهیم پرداخت. از طرف دیگر این رساله در صدد اثبات این مطلب می باشد که کانت نیز به اصالت ماهیت معتقد بود. البته در این قسمت شاهد تفاوت هایی در تدوین خواهیم بود؛ چرا که کانت به صراحت به این موضوع اشاره نکرده است و لذا لازم است تا کلمات او مورد بررسی و بازخوانی قرار گیرد تا شواهد لازم برای اثبات مدعای خویش را ارائه نماییم و سخن کسانی که درباره نظرات او سخن گفته اند نیز مورد بررسی قرار گیرد تا به رای او در مساله اصالت ماهیت دست یابیم. همچنین درباره «مفاهیم محض فاهمه» نزد کانت و فرق آن با «مقولات» ارسطو سخن خواهیم گفت. بعد از اتمام این مراحل بررسی مقارن بین این این دو فیلسوف به پایان خواهد رسید و سپس وارد بیان وجوه تشابه و تمایز و امتیاز هر یک از ایشان در مساله اصالت ماهیت و اصول و مبادی مورد اتکا ایشان خواهیم شد. نتایج مهم این بحث: هر دو فیلسوف قائل به اصالت ماهیت و اعتباری بودن وجود گشته اند و معتقدند که آنچه در خارج تحقق یافته است همان ماهیت اصیل است و آثار خارجی به آن برمی گردد و مفهوم وجود نیز از آن منتزع شده است و نیز می پذیرند که ارتباط بین ماهیت و وجود به دلیل ذهنی بودن یکی از آنها، ذهنی می باشد و حمل یکی بر دیگری از نوع اتحاد موضوع و محمول می باشد. با این تفاوت که این اتحاد در نزد کانت صدق محمول بر موضوع است ولی در نزد میرداماد عبارت است از عینیت محمول و موضوع؛ هر چند که در حیثیت و اعتبار با هم تغایر دارند. همچنین این رساله شامل نتایجی غیر از موارد فوق نیز می باشد.

این پایان نامه در سدد ازمایش ادعا و ادله ی شکاکیت و نسبیت، با توجه ویژه بر ادعای آنها که عقل انسانی نمی تواند به علم فراگیر و غیر نسبی برسد، خصوصا در مورد حقیقت خارجی. در این بررسی، تاکید بیشتری داده شده بر تبیید نظریه گانت بخاطر اهمیت فلسفه ی او دارد بر مسیر فلسفه غرب بعد از ایشان. تا اینکه تاریخی بودن این شبهات خوب روشن شود، ادله ی فلسوفان یونان باستان هم آورده شدند و مورد بررسی قرار گرفتند. با توجه به تاکید این پایان نامه بر گانت، فلسفه هیوم هم بررسی شده بخاطر تاثیرات که داشته بر شکل گیری تفکر کانت. انتقادات بر این ادعا و ادله که در آثار فلسوفان غربی پیدا می شوند آورده شدند، اما نقد اصلی از دیدگاه فلسفه و معرفت شناسی اسلامی می باشد. این بررسی منتهی می شود بر نشان دادن که ادعا و ادله هم شکاکیت و هم نسبیت بیشتر اوقات خودشکن و خودمتناقض هستند. در میان فرایند این بررسی، بعضی از نکات اساسی از دیدگاه فلسفه اسلامی بر معرفت شناسی آورده شدند.

یکی از نکات مهم فلسفی، که پیگیری آن برای دانش آموزان فلسفی، ضروری است، شناخت زمینه‌سازان اندیشه‌ها و مکاتب فلسفی اصلی جهان است. از این طریق، تدبیر دقیقی در بررسی و نقد این مکاتب می‌توان داشت. به همین جهت، این نوشتار متمرکز بر بررسی اندیشه‌های کانت شده است؛ مدعای اصلی این نوشتار آن است که اندیشه-های کانت، نقش پنهان در تأسیس و ترویج نظامات فلسفی مادی و شک گرایانه نوین دارد. کانت فلسفه‌ی خویش را متمرکز بر شناخت نمود، و عقل نظری را مورد نقد قرار داد و بر این اساس، ناکام گذاردن مبادی عقلی متافیزیکی از اثبات مسائل فلسفه اولی به حد اعلای خود رسید. در این نوشتار به این مطلوب دست یافتیم که کانت معتقد است عقل نظری صرفا به حکم به ظواهر اشیاء می‌کند و به خود آنها دسترسی ندارد، و مقولات عبارت دیگری از بنیان‌های ذهن هستند که ارتباطی با حقائق اشیاء ندارند و مقدم بر هر گونه شناخت تجربی، در ذهن حضور دارند. همچنانکه کانت قانون علیت را در ذیل قالب‌های ذهنی قرار داد، و بدین ترتیب، این قانون ارتباطی با وعاء خارجی ندارد، و نیز، مختص محسوسات است. همچنین، کانت نظام عقل را بر اساس دو صورت زمان و مکان قرار داد که سلبا و ایجابا حاکم بر عقل محض هستند، و بدین ترتیب، دانش فلسفه بطور کامل از ماورائ طبیعت تخلیه می‌شود، و دیگر نمی‌توان با ادله‌ی فلسفی به اثبات واجب بالذات پرداخت، و این نیست مگر به دلیل بنیان‌های معرفتی که کانت از خلال نقد عقل نظری بدانها راه یافت. کانت ادله وجود واجب بالذات در سه قسم منحصر نموده است، که این حصر، خالی از اشکال نیست؛ لکن برهان وجودی، سبک‌های مختلفی دارد، و اشکالات کانت صرفاً بر سبک دکارتی آن وارد می‌شود؛ فلذا نمی‌توان به نقد وی به دلیل آنتولوژیک اعتباری قائل شد، مگر اینکه جمیع سبکها را مرور نماییم. اما اینکه کانت دلیل امکان و وجوب را به برهان وجودی برمی‌گرداند که به صفات واجب می‌پردازد، سخنی نادرست است؛ چرا که این برهان درصدد شناخت اوصاف واجب بالذات نیست، مگربدین بیان که هر بالعرضی باید به بالذات بازگردد. بر این بنیانها، کانت تفکیک دین و عقل نظری نموده است، و جمع میان آنها را مضرّ به دین وایمان دانسته است؛ این نیز، رویکرد نادرستی است، چرا که استدلال عقلی، زمینه ساز تحقق ایمان راسخ است. در نتیجه، می‌توان چنین گفت که کانت منهج حسی و تجربی را به سبک شریفی تأسیس نموده است، و عقل نظری را از ریاست در شناخت واقع، نازل نموده است؛ بر این اساس، هیچ قضیه‌ی متافیزیکی را نمی‌توان اثبات یا نقد نمود؛ همچنین، علم به معنای هر آن گزاره‌ای می‌شود که متمرکز بر حس و تجربه است؛ این رویکرد سهم وافری در تشکیل منظومه اندیشه مادی و احیاء اندیشه شک گرایی نوین دارد، که امروزه جهان را به خود آلوده نموده است.

ازجمله نکات مشترک زیبایی‌شناسی هیوم و کانت، ذهنی‌بودن آن است که با قوۀ ذوق ادراک می‌شود؛ اما در بررسی نظر آنها نوعی پارادوکس یا تعارض مشاهده می‌شود. بدین‌صورت که ازسویی احکام ذوق ذهنی، شخصی و وابسته به سلیقۀ فرد هستند و می‌توان گفت ادراک هر کسی معتبر است. ازسوی دیگر، فهم مشترکی از احکام آن در میان مردم وجود دارد و همگان تا حد زیادی در خصوص زیبایی یا زشتی توافق دارند؛ بنابراین، تمامی احکام ذوق کلی‌اند؛ درحالی‌که هیوم می‌کوشد با توسل به روش تجربی خود، با استفاده از احساس داوران راستین به‌عنوانِ معیار ذوق، این تعارض را برطرف کند، کانت با استفاده از آموزۀ فلسفه خود، یعنی ایدئالیسم استعلایی و توسل به مبنای فوق‌محسوس راه‌حلی برای این تعارض ارائه می‌دهد. این پژوهش درصدد است ضمن بررسی این تعارض و راه‌حل آن ازنظر هر دو فیلسوف، نشان دهد کانت در نظریۀ تعارض ذوق خود متأثر از هیوم است.