جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دراین نوشتار که با روش‌کتابخانه‌ای و به صورت توصیفی- تحلیلی به رشتۀ تحریر درآمده است،هدف بررسی دقیق‌تر پدیده خرافه‌گرایی دینی و شناخت عواملی‌است که از دیدگاه قرآن دربعضی‌افراد موجب به وجودآمدن این پدیده می-گردد.عواملی‌همچون سودجوئی،دفاع‌از‌مذهب مورد علاقۀ خود و‌سست نشان دادن عقاید مخالفان،افسادگری در دین،استبداد دینی و....گاه نیز بر اثر ضعف باورها و‌اعتقادات دینی افراد،خرافاتی همچون بدعت،تحریف،قیاس‌گرائی، پیروی از متشابهات و یا اشتباهات عمدی یا سهوی ناقل یا شنونده شکل گرفته است.حتی‌گاهی ممکن است افراط و تفریط در مسائلی همچون عقل-گرائی یا نقل‌گرائی یا تسامح در دین یا بزرگ‌نمائی افراد جهت اسطوره‌سازی،از علل به وجود آمدن خرافات دینی به شمار‌ آید.بی‌تردید شناسایی علت‌های خرافه‌گرائی و خرافه پردازی،ازگام‌های بسیار مهم و اساسی در آسیب‌شناسی این پدیدۀ نامیمون به شمار آمده،سازوکارهای پیشگیرانه را پیش روی جوامع دینی قرار می‌دهد و موجب بصیرت‌افزائی در آحاد دینداران می‌گردد تا در ورطۀ خرافه و خرافه‌گرائی‌گرفتار نگردند و ساحت دین و دینداری را از این وصلۀ ناساز و ناجور دور بدارند.نتیجه اینکه تنها با تکیه بر عقل و خردورزی و نیز توکل به خداوند متعال و بالا بردن سطح علم و معرفت و پیروی کامل از تعالیم حیات‌بخش رهبران آسمانی است که میتوان بر این دیو ویرانگر غلبه نمود.

شفاعت اصلي اعتقادي و يکي از مهم‌ترين بحث‌هاي کلامي ميان شيعه و اهل‌سنت است. هرچند اصل شفاعت به‌روشني در قرآن بيان شده و شفاعت اولياي الهي در آخرت از سوي مفسران مسلمان (شيعه و اهل‌سنت) پذيرفته شده است، اما به اعتقاد گروهي شفاعت فعل خدا و حق اوست و درخواست فعل وي از غير او شرك است؛ آنان از جمله صاحبان تفسير المنار (محمدعبده و رشيدرضا) دراين‌باره شبهه‌هايي مطرح ‌کرده‌اند. مفسران شيعه ازجمله صاحب تفسير تسنيم، آيت‌الله جوادي‌آملي کوشيده‌اند با آيات و قرائن روايي- کلامي به اين شبهه‌ها پاسخ دهند. شفاعت تغييري در ارادۀ الهي نيست، بلکه به اذن او وقوع امري معقول و برپايه دلايل عقلي است. با توجه به مناقشه‌انگيز بودن مسئله شفاعت ميان مسلمانان، توجه به آن ضروري است. هدف اين پژوهش بررسي تطبيقي دو ديدگاه است. نخست شبهه‌ها درباره شفاعت مطرح شده، سپس با تکيه بر تفسير تسنيم با دلايل قرآني، عقلي و روايي پاسخ داده شده ‌است. اين پژوهش به‌شيوه توصيفي- تحليلي، با تکيه بر داده‌هاي کتابخانه‌اي سامان يافته است.

این پژوهش با هدف اثبات عمومیّت جواز حدیث و جعل روایات منع تدوین شده است. روش مورد استفاده در مقاله توصیفی تحلیلی می‌باشد و تجزیه و تحلیل به صورت اسنادی تحلیلی است. در ارزیابی احادیث ممانعت از تدوین به دلیل ضعف و اضطراب در متن و سندشان و تعارض روایات با منش کلّی قرآن و سنّت و مخالفت این روایات با روایات اهتمام به نگارش علم و جواز حدیث، فاقد استحکام کافی بوده و مفاد این روایات باعث مناقشاتی شده که از اعتبار آن‌ها کاسته می‌شود.

امامت و ولایت از کلیدواژ‌ه‌های قرآن و از بنیادی‌ترین بحث‌های کلامی میان شیعه و اهل‌سنت است. مفسران و متکلمان شیعه آیاتی از قرآن را دال بر اثبات امامت على(ع) و اهل‌بیت(ع) می‌دانند و با توجه به براهین عقلی و روایات موثق وسیره عملی پیامبر(ص) ، معتقدند که امامت یک امر انتصابی از جانب حق تعالی می باشد و زمین هیچگاه از حجت الهی خالی نخواهد بود .مفسران اهل‌سنت بر تفسیر شیعه از این آیات شبهه‌هایی واردکرده‌اند. محمدعبده و رشیدرضا (صاحبان تفسیر المنار) با تأثیر از اندیشه‌های کلامی ابن‌تیمیه و فرقۀ وهابیت به این موضوع پرداخته‌اند. در مقابل مفسران شیعه از جمله آیت‌الله جوادی آملی در تفسیر تسنیم کوشیده‌‌ است به این شبهات پاسخ دهد و قراین محکمی برای اثبات آیات امامت بیابد. با توجه به این‌که مسئلۀ امامت به‌عنوان یکی از مناقشه‌برانگیزترین بحث‌های اعتقادی میان فرق اسلامی است، به مقایسه میان آرای متکلمان و مفسران کمتر توجه شده، هدف این پژوهش بررسی تطبیقی دو دیدگاه و بیان اختلاف‌نظر دو تفسیر شاخص اهل سنت و تشیع است. پس از نقل هفت آیه و نقل روایات معتبر از مجامع حدیثی فریقین، دیدگاه‌های صاحب المنار (به عنوان نمونه‌ای از علمای معاصر اهل‌سنت) و دیدگاه صاحب تسنیم (به عنوان نمونه‌ای از علمای معاصر شیعه) طرح شده است. این پژوهش به شیوۀ توصیفی- تحلیلی، با تکیه بر داده‌های کتابخانه‌ای سامان یافته است.

مفسران گرانقدر قرآن کریم از صدر اسلام تا کنون تلاش های فراوانی برای تفسیر قرآن کریم وفهم وارائه معنای مراد خداوند تعالی از قران داشته اند. در این راه با استفاده از احادیث پیامبر گرامی اسلام (ص) ودیگر بزرگان و مراجعه به شأن نزول ها ؛ از علوم عقلی ونقلی وادبی نیز در این جهت بهره برده اند. یکی از راههای بسیار موثر ومطمئن برای رسیدن به معنای واقعی قرآن کریم، توجه به سیاق آیات آن است. گاهی یک کلمه یا جمله ویا عبارت به تنهایی در نظر گرفته و معنا می شود . زمانی نیز همین کلمه یا جمله یا عبارت در ضمن کلمات وجملات وعبارات دیگر است ومعنای آن با توجه به سیاق، آشکار می شود توجه به سیاق تأثیر فراوانی در رسیدن به معنای مورد نظر دارد.در مقال حاضر تلاش برآن است که نقش سیاق در تفسیر قرآن کریم مورد بررسی قرار گرفته است

یکی از اصولی که قریب به اتفاق محققان مسلمان آن را رکن و پشتوانه‌ی حکومت اسلامی دانسته‌اند، اصل شورا است. قرآن در مواردی به این اصل مهمّ امر کرده و اهمیّت آن را یادآور گشته است. پیامبر بزرگ اسلام، از این اصل به خوبی بهره جست و از سیره‌ی مدیریّتی آن حضرت به خوبی بر می‌آید که شورا و فرهنگ مشورت پذیری، در همه‌ی عرصه‌های زندگی فردی و اجتماعی نقش بسیار مهمّی دارد. متفکّران مسلمان با الهام از قرآن و روایات نبوی تحقیقات گسترده‌ای برای روشن کردن ابعاد و زوایای گوناگون این اصل، انجام داده‌اند. امام خمینی(ره) در حوزه های مختلف تصمیم گیری و اجرای امور حکومتی ملاک را آرای مردم می‌دانست؛ بر این اساس، در قانون اساسی جمهوری اسلامی فرصت های مختلف و متعدّدی برای حضور فعّال مردم در عرصه های تصمیم گیری منظور گردیده است. مقام معظم رهبری نیز در موارد گوناگون بر جنبۀ مردمی بودن نظام و لزوم مشارکت فعّال مردم در صحنه های مختلف تصمیم گیری تأکید ورزیده‌اند. از اندیشمندان اهل سنّت سید قطب مشورت را اصل سوّم و یکی از اصول زندگی اسلامی می‌داند و محمد رشیدرضا صاحب تفسیر مهم المنار، مشورت را قاعده‌ی اساسی حکومت شمرده است. اصولاً در فلسفۀ سیاسی اسلام شورا و هم اندیشی جایگاه مهمّی دارد؛ بر این اساس، زمینۀ رشد توأم با احساس مسؤولیت در آحاد جامعۀ اسلامی فراهم می‌گردد.

آیا قرآن مشتمل برهمه‌ی علوم و وظیفه‌ی مفسّر استخراج آنها ازقرآن است؟ در پاسخ به این پرسش سه دیدگاه مطرح شده است. برخی قرآن را حاوی همه‌ی علوم اعمِّ از تجربی، عقلی، اخلاقی و ... دانسته‌اند. از این منظر باید کوشید و این علوم را از قرآن استخراج نمود. براین اساس، برخی کوشیده اند دستاوردها‌ی علوم گوناگون را با مضامین آیات قرآنی تطبیق دهند. دسته­ای دیگر بر این باورند که قرآن کتاب هدایت، تربیت و به کمال رساندن انسان، در تمام زمینه‌های فردی و اجتماعی است؛ بنا بر این نباید تفصیل و جزئیات همه‌ی علوم را از قرآن انتظار داشت. از این منظر، هرگونه تلاش برای تطبیق آیات با یافته‌های علوم بشری کاری ناموفق است و حتی ممکن است به انحراف و گمراهی منتهی شود. در این کتاب آسمانی اصول و احکام لازم برای رشد و شکوفایی انسان و برنامه‌ی سعادت او آمده است و از این جهت کاستی ندارد. بعضی نیز در عین حالی که قرآن را کتاب هدایت و رستگاری می‌دانند، معتقدند که گاهی برای روشنگری در رسیدن به اهداف یاد شده، در قرآن به پاره‌ای از مسائل علوم تجربی اشاره شده است. نوشتار حاضر پس از نقد و بررسی نظریّه‌ی اول، دیدگاه سوم را تقویت کرده است بنا بر این از برخی ­آیات قرآن مطالبی ­از قبیل کرویّت و حرکت زمین به ذهن می­رسد؛ گر چه تفصیل مباحث مربوط به این گونه علوم را هرگز نمی‌توان در آن جویا شد

تفسیرالمیزان، یکی از مهمترین تفاسیر عالم اسلام می‌باشد. علامه طباطبایی مفسر گرانقدر این اثر ارزشمند را از خود برجای گذاشته است. روش تفسیری ایشان در این تفسیر روش قرآن به قرآن است. وی در تفسیر خود تلاش کرده تا با استفاد از آیات قرآن به تفسیر آیات دیگر بپردازد. ایشان به روایات تفسیری، بحث‌های فلسفی و مسائل اجتماعی بحث‌های کلامی و عرفانی نیز در تفسیر خود توجه داشته ولی هرگز این امر او را از تفسیر قرآن به قرآن دور نکرده است. روش تفسیر قرآن به قرآن روشی است که برای فهم معنای آیات در وهلة نخست رجوع به خود قرآن را اصل می داند. از این منظر برای فهم متشابهات باید آنها را به محکمات باز گرداند. از این منظر گفتار و روش خاندان نبوی، ما را به این مطلب رهنمون می‌شود که بهترین راه فهم قرآن در اوّلین مرحله مراجعه به خود قرآن است.

واقدی و طبری وبه پیروی از این دو، برخی دیگرافسانه ای نقل کرده اند که بر اساس آن تعابیری حاکی از تجلیل بتهای قریش درصورت آیات قرآنی به پیامبر اسلام (ص) القا شده است. آنگاه پیامبر توسط جبرئیل از واقعیت آنها آگاه شده و در یافته که جزء آیات قرآن نیستند. سلمان رشدی این گزارش را به صورت رمان درآورد و دامنه ی تحریف وقلب حقایق را به نحو بی سابقه ای گستراند. در حالی که اسناد تاریخی و روح توحید محور قرآن آن را مردود شمرده و عصمت پیامبر نیز جایی برای صحت آن باقی نمی گذارد.