جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ذهن بشر درگیر پرسش از زمان و تاریخ است. از خود می پرسد، زمان چیست؟ تاریخ چیست؟ ما چه کسی هستیم؟ چه رابطه ای با زمان و تاریخ داریم؟ در پژوهش پیش رو، برای پاسخ گویی به چنین پرسش هایی، به بررسی دو انگاره ی خطی و دوری از زمان و تاریخ در نزد مسیحیت و اسلام پرداخته ایم. برای توضیح انگاره ی خطی در مسیحیت، نزد قدیس آگوستین رفته ایم. در نگاه وی انسان موجودی تاریخی است که پاک آفریده شده است اما گناه بر او مستولی شده است و آن را به نسلهای بعدی انتقال داده است. در همین جا می توان مفهوم از دو مفهوم در- تاریخ و تاریخیت سخن به میان آورد. بعد از گناه، خدا برای نجات انسان وارد صحنه ی تاریخ می شود. خداوند از طریق رخدادهای تاریخی در-تاریخ حضور می یابد. از این رو مسیحیت با تأکید ویژه ای که بر اهمیت تاریخ، دارد، مفهومی یگانه از تاریخ را می سازد. در این انگاره توالی صور یعنی تقدم و تأخر میان رخدادها حاکم می شود و هر حادثه ی تاریخی ناب و تکرار ناپذیر می شود. در چنین رویکردی، نوع نگاه به انسان، متفاوت می شود. انسان موجودی ناشناخته است که باید خود را متحقق سازد. در همین جا تاریخیت جلوه گری می کند. چراکه همان طور که آگوستین می گوید انسان به واسطه ی حافظه با گذشته درگیر می شود و رویدادها را به یاد آورده و آنها را به کار می گیرد تا درک کند که گذشته متفاوت از حال است و از طریق انتظار به کمک گذشته، برای آینده طرح و برنامه می ریزد. در چنین نگاهی می توان مفهوم پیشرفت در معنای به پیش رونده؛ حرکت رو به جلو یا آینده را ملاحظه کرد. عبدالجواد فلاطوری به عنوان نماینده ی تفکر دوری و حلزونی در اسلام انتخاب شده است. در چنین نگاهی نظم همزمان صور جانشین توالی صور، می شوند. دیگر تقدم و تأخر نگاه خطی بر آنها حاکم نیست. به انسان نوع دیگری می نگرد. انسان موجودی از پیش شناخته شده است از این رو انسان از خود نمی پرسد که موقعیتش در کجای زمان و تاریخ است. مرزی میان دیروز، امروز و فردا نیست که زمینه را برای چنین پرسشی فراهم آورد. این یعنی شکست زمان و تاریخ. تاریخ دیگر معنا و اهمیت نگاه خطی را ندارد و در نتیجه مفهوم پیشرفت در مقایسه با انگاره ی خطی متفاوت می شود.

پژوهش پیش‌رو به ثبت و گردآوری داده‌ها پیرامون وضعیت فعلی نزدیک به 76 ساختمان تاریخی خانقاه و آرامگاه‌های متصوفه در ایران می پردازد. هدف از این پژوهش، افزون بر ثبت و جمع‌آوری داده‌های میدانی، گردآوری، موضوع بندی و تحلیل گونه‌ای از هنر خانقاهی ایران و سنجیدن آن با مفاهیم عرفان و تصوف است . همچنین در مواردی که خانقاه همچنان در دست صوفیان است، سعی نگارنده بر آن است که به ثبت و ضبط آداب و رسوم آنان و بررسی سلسله های فعّال در آن بپردازد. گردآوری منسجم سازه‌های تاریخی خانقاه‌ها و تحلیل موضوعی هنر آنها از دیدگاه سنتگرایی دینی در این پژوهش مدّ نظر است، به گونه ای که در پایان قادر به تعریف هنر خانقاهی ایران و موضوع بندی آن خواهیم بود.

مفهوم "انسان" و جایگاه او در جهان هستی همواره دغدغه فکری انسانها در طول تاریخ بوده است و همه اندیشمندان، متکلمین، فلاسفه، عرفا و شعرا، هر یک به نحوی خاص به این موضوع پرداخته اند که معیار و ملاک تعیین رفتار انسانی شایسته چیست. هانس کونگ و سیدحسین نصر از جمله متفکرین دوره معاصر هستند که به منظور ارائه تعریفی از مفهوم "انسان معیار" می توان مطالب سودمندی در میان آثارشان یافت. در این رساله ابتدا تاریخچه بحث درباره مفهوم انسان در دو دین اسلام و مسیحیت، و به خصوص در قلمرو اخلاق مسیحی و تصوف اسلامی، به طور مختصر مرور می گردد. سپس دیدگاه های کونگ و نصر درباره مقوله انسان ذکر می گردد. و در نهایت به منظور مقایسه آراء این دو اندیشمند به بیان شباهتها و تفاوت های نظرات آنها پرداخته می شود. کونگ و نصر هر دو به نقد مدرنیته می پرادزند و بر این باورند که مدرنیته بیشتر از آنکه به پیشرفت انسان کمک کند، موجب گردیده تا انسان جایگاه حقیقی خود در نظام هستی را گُم کند و ارزش وجودی خویش را به فراموشی بسپارد. این دو متفکر هم چنین به وحدت متعالی ادیان اعتقاد دارند، و راه حل ایجاد صلح جهانی را بیان شباهت های ادیان و مکاتب فکری می دانند. با این وجود تفاوت های بسیاری در میان سخنان آنها وجود دارد. برجسته ترین مسئله در زمینه تفاوت آراء آنها این نکته مهم است که کونگ از نقطه نظر اخلاقی به مقوله انسان نگاه می کند، در حالیکه خاستگاه مباحث نصر تصوف است. از این رو هانس کونگ راه رسیدن به کمال را تشبّه به مسیح یعنی اخلاقی زیستن می داند، در صورتی که انسان معیار از دیدگاه سیدحسین نصر انسان کامل است و گام نهادن در طریقت عارفانه شرط لازم برای رسیدن به این هدف در نظر گرفته می شود.

با این‌که سال‌های زیادی از نگاشته شدن چنین گفت زرتشت می‌گذرد، تا کنون کسی به این موضوع که چرا نیچه از زرتشت برای بیان مقاصدش استفاده کرده، نپرداخته است. شاید در نگاه اول این بررسی بیهوده به نظر آید چرا که لفظ پیامبر تداعی‌گر واسطه‌گری‌ میان خدا و انسان است که با سخن از موجودات ماورایی و دنیای دیگر همراه می‌باشد اما با بررسی دقیق زرتشت نکاتی به دست می‌آید که نشان می‌دهد انتخاب زرتشت از سوی نیچه بی‌پایه نبوده است. در این پایان‌نامه سعی شده تا دلیل‌های انتخاب زرتشت بررسی شود و نشان داده شده است که توجه زرتشت به زندگی و قبول انسان به‌عنوان موجود انتخاب‌گر و سرنوشت‌ساز در صحنه‌ی هستی و دارای قدرت تشخیص او را در نگاه نیچه ممتاز گردانده است. نیچه برای مبارزه با قوانین زندگی‌گریز مسیحیت حریفی از همان جنس به میدان می‌آورد و کتاب خود را به سبک کتب مقدس به نگارش درآورده و در نهایت در صدر بزرگ‌ترین مبارزان دین مسیحیت قرار می‌گیرد.

فاقد چکیده

تصوف از جمله جریانها و نهادهای تاریخی تأثیرگذاری است که از ابتدای ظهور تمدن اسلامی شکل گرفت. در مورد این جریان تاریخی رویکردهای مختلفی صورت گرفته است که اغلب یا درصدد سیاه نمایی و یا درصدد مقدس نمایی بوده است؛ لیکن خواست پژوهش حاضر آن است که نسبت میان تصوف و اجتماع را مورد واکاوی قرار دهد. آیا همان گونه که برخی از منتقدان تصور نموده اند نمی توان برای تصوف نقش و عمل اجتماعی متصور شد؟ این پژوهش با کاربست روش توصیفی ـ تحلیلی درصدد تبیین این مسأله است که جریان دوران ساز تصوف، در خلال دوره های مختلف، به اشکال و مکاتب مختلف وجود داشت و در هر دوره تاریخی نمودها و تبلور گوناگونی داشته است که در یک سیر تاریخی از زهد به سماع رسیده است. بررسی این سیر تاریخی و روندهای تغییر نگرش صوفیان نشانگر آن است که زهد صوفیانه که مباین با احراز نقش های اجتماعی بود، بتدریج از قرن سوم و بخصوص چهارم رنگ باخت و صوفیان با احراز نقش های اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در جامعه خود تأثیرگذار شدند اما در کنار بررسی نقاط مثبت تصوف در حوزه عمل اجتماعی پژوهش حاضر، نیم نگاهی هم به جریانهای صوفیه ای داشته است که با اندیشه و عمل خود بر دوری و کناره گیری از اجتماع نظر داشته اند و همین رویکرد باعث ایجاد اختلاف با جریانهای صوفیه ای می شد که به حضور در اجتماع اهتمام ویژه ای داشتند.

ونزبرو از اسلام‌شناسان و قرآن‌پژوهان غربی مشهور و برجسته معاصر بوده که چالش برانگیزترین نظریه وی، تدوین قرآن در قرن سوم می‌باشد. این نظریه بازتاب گسترده‌ای در میان دانشمندان داشته و بسیار محل تضارب آراء واقع گردیده است. به‌رغم نقدهای فراوانی که به این نظریه صورت گرفته، ونزبرو همچنان در اسلام‌شناسی و قرآن پژوهی به عنوان دانشمندی مطرح دانسته شده و آراء وی مکرر مورد ارجاع قرار می‌گیرد. در اهمیت وی همین بس که امروزه در غرب بسیار گفته می‌شود اولین قدم در اسلام‌پژوهی و قرآن‌پژوهی، اتخاذ موضع میان آرای ونزبرو و مخالفان وی می‌باشد. ازینرو هدف این پژوهش بر این بوده که دریابد علت این اهمیت -علیرغم نقدهای فراوانی که به او شده- از چه بابی می باشد. بنابراین در این راستا به شیوه تحلیلی-توصیفی روش‌شناسی و رویکرد ونزبرو که بسیار هم متأثر از جریان نقد کتاب مقدس می‌باشد مورد بررسی قرار گرفته است. به واقع آنچه ونزبرو را اینچنین برجسته ساخته، همین روش و رویکرد اوست. او نخستین کسی بود که تحلیل ادبی و به تبع آن نقد منبع و نقد صوری را در مورد قرآن اعمال می‌کند. همچنین نخستین کسی بود که تفاسیر قرآن از صدراسلام تا طبری را مورد بررسی و تحلیل ادبی قرار می‌دهد. همین بررسی منابع و ادبی خواندن آنها بود که او را آغازگر رویکرد تجدیدنظرطلبانه قرار داد. رویکردی که منابع اسلامی و روش‌های بررسی آنها را مورد چالش قرار داده و مسیری جدید در اسلام‌پژوهی به منصه ظهور رسانده است. وارد کردن مفهوم ادبی و ادبیات به اسلام‌پژوهی و منابع اسلامی چشم‌انداز جدیدی بود که ونزبرو را می‌توان آغازگر آن دانست. کلید واژه‌ها: تجدیدنظرطلب، منابع ادبی، نقد ادبی، نقد منبع، تاریخ نجات.

هدف پژوهش احیا و بازخوانی نسخ خطی و قلمی اندیشوران مسلمانی است که تا عصر حاضر به صورت نسخه خطی در کتابخانه ها نگهداری می شود. نسخه ی مورد پژوهش نسخه ی حقایق نام دارد و کتابی است با درون مایه ی دینی اخلاقی و عرفانی. روش پژوهش مقابله ی دو نسخه از این کتاب و استخراج اختلاف نسخ و انتخاب عبارات اصح در متن و ذکر اختلاف در پاورقی، همچنین استخراج تمامی آیات و روایات و اشعار و اعلام یادشده در متن و همچنین گردآوری منابع و مآخذ آیات و روایات است. نتیجه این تحقیق رسیدن به متنی است که هم به لحاظ محتوا و هم ساختار به متن اصلی نزدیک است و هم برای خوانندگان امروزی اثری درخور توجه و کاربردی است.

فاقد چکیده

عرفان زنانه پدیداری است که به خصوص در مسیحیت، علی رغم همه ی فشارها و نادیده گرفتن ها از جانب جامعه ی مرد سالار و کلیسای سازمانی، توانست خود را حفظ کند و حتی بر عرفان و عرفای مسیحی چه مرد و چه زن، مؤثر واقع شود. بگین ها از این دست زنانی هستند که فارق از تعلق و اطاعت از روحانیت و اتوریته ی کلیسایی و با توجه به اهمیت به نقش غیر روحانیون و مردم بومی در دین، در صدد ایجاد محفلی صرفاً زنانه، با استقلال اقتصادی و مذهبی بر آمدند و با تشکیل بگین نشین ها برای زندگی دنیوی و عرفانی خویش، خط مشی به طور کلی انزواییِ راهبه ها را در پیش نگرفتند و قانون و قواعد صومعه ها را لحاظ نکردند، بلکه زنان مشتاق عرفان را تحت پوشش گرفته و هم تعالیم عبادی و عرفانی و هم آموزش های عرفی و شغلی را در کنار هم، برای سلوک معنوی و زیستی آنها در نظر گرفتند. به ویژه از قرن یازدهم میلادی، عارف بانوانی ظهور کردند، که نه تنها مرد سالاریِ مذهبی و عرفانی زمانشان را تحت تأثیر قرار دادند، بلکه برای آیندگان نیز الگو و سرمشق شدند. مشتیلد ماگدبورگی یکی از این زنان است که مانند بسیاری از هم مسلکانش، سیر و سلوک عرفانی را بر خانه و خانواده و دارایی و ازدواج ترجیح داد و با ورود به بگین نشین و سپس صومعه، مسیری از یک بگین آزاده تا یک راهبه ی نویسنده را طی کرد و بر هر دو گروه فوق نیز اثر گذاشت. کتابی به نام نور جاری الهی نگاشت که نظرات و عقاید عرفانی، فلسفی، مذهبی و اخلاقیش را بازتاب می دهد. کتابی که نه تنها به سبب بیان دیدگاه هایش، بلکه به جهت آرایه های ادبی متنوع و تمثیل ها و حکایات گوناگون، در ادبیات آلمانی قرون وسطی، حائز اهمیت است. او به سبب مخالفت و انتقادات فراوان به سازمان فاسد کلیسای زمانش، به عنوان مصلحی دینی و اجتماعی نیز مد نظر قرار می گیرد. با بیان نحوه ی پیدایش، سیر وسلوک عرفانی و دنیوی، و کشمکش های بگین ها با سایر افراد و نهادهای دینی و غیر دینی، و با شناخت موارد خداشناسانه، کیهان شناسانه، انسان شناسانه و معرفت شناسانه در کنار تاریخچه ی زندگی مشتیلد ماگدبورگی و بیان اخلاقیات و انتقادات و اندرزهای وی، که اکثراً بر گرفته از کتابش است، در جهت شناخت احوال این عارفان زن مستقل و به خصوص اندیشه ها و سیر و سلوک عرفانی مشتیلد ماگدبورگی، که هدف این رساله است، حرکت می کنیم.