جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عطار نیشابوری و امام خمینی، همچون سایر عرفاء، بر ملازمت علم و عمل یا سلوک عالمانه تأکید دارند و معتقدند سالک الی الله باید به عنوان مقدمّه یا شرط سلوک در کسب علم سلوک بکوشد تا سلوک عملی­اش قرین توفیق باشد. در اندیشۀ عطار مراد از این علم، دو علم شریعت و علم طریقت است که اوّلی را باید با رجوع به سنت پیامبر، فقهاء، مفسّران و محدّثان و دومی را از شیخ طریقت اخذ کرد و غیر از آن هیچ علم دیگری، از جمله علم عقلی - چه در مقام نظر و چه در مقام عمل - معتبر نیست. امام خمینی از سه علم سخن می­گوید، علم به معارف نظری، علم اخلاق یا علم تهذیب نفس و سلوک الی الله، علم آداب و سنن و اوامر و نواهی شرعی یا علم فقه. منبع معارف نظری، انبیاء و اولیاء و حکما و منبع علم اخلاق یا علم سلوک علاوه بر انبیاء و اولیاء، عالمان اخلاق و اصحاب ریاضت و منبع علم فقه بعد از انبیاء و اولیاء، فقهاء و محدّثان هستند. بدین­ ترتیب، امام علاوه بر علم شریعت و علم طریقت، علم عقلی را هم در مقام نظر و هم در مقام عملی در سلوک معتبر می­داند و با آنکه در تأکید بر علم شریعت و علم طریقت با عطار اشتراک نظر دارد، در قول به علم عقلی اختلاف نظر دارد.

ضرورت حکومت و ساختار قدرت سیاسی از منظر دین از مباحث مورد توجه متفکران است. در میان نظریات متفاوتی که اندیشمندان مسلمان مطرح نموده اند، دو دیدگاه توانست طرفداران جدی پیدا کند که حاضر شدند برای تحقق عملی آن ایده ها حتی از جان خود هم بگذرند؛ یکی در جهان اهل سنت و متعلق به رشید رضا بود که از سویی جریانهای مختلف اخوان المسلمین بمنظور تحقق آن سالها تلاش کردند، ولی در تحقق آن توفیقی نیافتند، و از سوی دیگر جریانهای افراطی و نوظهور سلفی مانند داعش در تلاش جهت تحقق آن علیرغم تحمیل هزینه های بسیار برای کشورها و جوامع اسلامی جز خسارت، کشتار فجیع مسلمین به دست مسلمین و وهن آمیز شدن دستورات اسلامی چیز دیگری به ارمغان نیاوردند. و این نشان دهنده عمق ضعف مسلمین در فهم مبانی دینی در امر حکومت اسلامی داشته است. و دیگری در جهان تشیع و متعلق به امام خمینی(ره) بود که به مدد از جان گذشتگی‌های مؤثر جوانان ایران و رهبری بی مانند ایشان به تحقق پیوست و نظام جمهوری اسلامی ایران تاسیس شد. این پژوهش با بررسی تطبیقی این دو الگوی حکومت اسلامی بر اساس آراء ایشان، با روش مقایسه ای ـ تطبیقی بین مبانی دو دیدگاه وکشف مشترکات و تفاوتهای دو نظریه در مبانی تل-اش دارد به روشن شدن چرایی این امر در مرحله نظریه پردازی بپردازد. هر دو نظریه بر اساس متون دینی و مذهبی خاستگاه خود استوار بوده و مبتنی بر مبانی دینی ـ مذهبی اعم از مبانی کلامی و فقهی می باشند. مهم ترین مبانی مشترک در نظریه پردازی آنان حکمتِ انزال دین، ماهیت و کارکرد آن، توجه به اصل اجتهاد، برجسته کردن جنبه های مردمی دینی مانند شورا و بیعت، است. از نظر هر دو سیاست امری دینی است و حکومت نیز باید دینی باشد. در عین این اشتراک های مبنایی، تمایزاتی از جهت تفسیر و تبیین مبانی نظری که برآمده از اختلاف دو مذهب شیعه واهل سنت است وجود دارد. این تفاوت در مبنای مشرعیت حکومت و حاکم اسلامی و در چگونگی تبیین و تفسیر مبانی مشترک در دو نظریه است. این تفاوت ها و عدول عملی رشیدرضا از مبانی نظریه اش در نقد خلافت تاریخی در مواجهه با اصل عدالت در اهداف حکومت اسلامی و شرایط حاکم آن و گرایش وی به وهابیت در اجرایی نشدن نظریه خلافت سلفیه و انحراف گسترده در طرفداران آن موثر بوده است.

رقابت سیاسی از مسائل اولیه سیاست و از مهمترین شاخصه های مشارکت سیاسی دارای ارزشی متعلق به دوران مدرن است که در پی کثرت گرایی سیاسی و تسهیل دخالت مردم در امور سیاسی مورد پذیرش و عمل قرار گرفته است.در این رساله تلاش شده است تا مبانی و اصول رقابت سیاسی در اسلام و لیبرالیسم را با توجه به آراء امام خمینی(ره) و رابرت آلن دال، مورد بررسی قرار گیرد و این مسئله را دنبال کرده است که «با توجه به دیدگاه امام خمینی(ره) و رابرت آلن دال، رقابت سیاسی در اسلام و لیبرالیسم دارای چه مبانی و اصولی می باشد؟.»هدف این رساله در مرحله نخست بررسی و تطبیق مبانی و اصول رقابت سیاسی از دیدگاه امام خمینی و رابرت آلن دال است و در مرحله بعد تبیین دیدگاه اسلام در این خصوص می باشد.برای رساله حاضر روش استنادی-کتابخانه ای با شیوه تطبیقی- مقایسه ای مبتنی بر توصیف و تحلیل متن یا به تعبیر موریس دوروژه «روش کلاسیک» برگزیده شده که شیوه ای درون متنی است و بر اساس چارچوبهای معرفتی پدید آور متن تحقق می یابد.نتایج به دست آمده حکایتگر آن است که علی رغم وجود اشتراکات ظاهری در مصادیق و شیوه ها، تفاوت اساسی در مبانی و اصول رقابت سیاسی بین دو دیدگاه وجود دارد و ریشه این تفاوت ها نیز به جهان بینی، انسان شناختی و جامعه شناختی دو دیدگاه برمی گردد.در نهایت نظریه لیبرالیسم مورد پذیرش اسلام نمی باشد و رأی اسلام در این خصوص«جهاد سیاسی» است که بر اساس تمامی شرایط مجاهدت در عرصه سیاسی شکل می پذیرد.

اشرافی‌گری درواقع بر نوعی از تجمل، رفاه‌زدگی افراطی و غرق شدن در لذت‌ها و وسايل رفاهي بیش‌ازحد و معمول زندگی که متکی بر اصل و نسب خانوادگی است گفته می‌شود که در بین نجبا و بلند‌پایگان ظهور و بروز می‌کند و به‌مثابه فرهنگ در جامعه سرریز می‌شود... اشرافي گري و غرق شدن در نعمت‌ها و لذت‌های مادي، انسان را از ارزش‌های ايماني و اهداف مهم و فضايل اخلاقي دور می‌نماید و همه همّ و غم او را در پرداختن به ارضاي کشش‌های نارواي نفساني می‌نماید؛ زيرا غرق شدن در ناز و نعمت، روح تلاش و كار و خدمت را در انسان می‌میراند و او را بسان برده مطيع لذت‌های مادي و کشش‌های نارواي نفساني قرار می‌دهد. اشرافی‌گری ازجمله رذائل عملی و اخلاقی است که آثار سوء و مخرب آن در همه ابعاد و سطوح مختلف جامعه محسوس و عینی است. یکی از مهم‌ترین دلایل انحطاط جوامع و تمدن‌های گذشته اشرافی گری بوده است. در این پژوهش از روش تحلیل محتوای کیفی استفاده‌شده است، به این صورت که ابتدا روایات جمع‌آوری، جمع‌بندی و تحیل می‌شوند تا نگاه معصومان استخراج شود، آنگاه در بیانات امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری به‌صورت موضوعی و تحلیل محتوای کمی و کیفی، موضوع استخراج سپس بر یافته‌های روایات عرضه می‌شود. این تحقیق نشان داده است که موضع معصومین در قبال اشرافی‌گری نوعاً برخوردی بازدارنده و مبتنی بر فطرت انسان‌ها است؛ مانند بر حذر داشتن از پرداختن به تجملات و مصرف‌گرایی، نکوهش خوی اشرافی‌گری، پرهیز از تکاثر و ثروت‌اندوزی. البته این موارد در احادیث امیرالمؤمنین (ازآن‌جهت که در رأس حکومت بوده¬اند) مشهودتر است. همچنین مشخص شد که از پیامد‌های اشرافی‌گری مسئولین، علاوه بر (اسراف و تبذیر، ایجاد شکاف طبقاتی، ظلم و بی‌عدالتی)، سرایت خوی اشرافی‌گری به عموم مردم است که درنهایت جامعه را دچار بی‌تفاوتی و عدم انفاق به قشر ضعیف می‌نماید. در ضمن این تحقیق نشان داده است که بیانات آیت‌الله خمینی و خامنه‌ای گفتمان امروزی همان احادیث اهل‌بیت است.

به دلیل اهمیت تعالیم الهی قرآن مجید ،انس با قرآن برای دست یابی به سعادت حقیقی ،هم برای افراد وهم برای جامعه اسلامی،بسیار ضروری است.این پروژه تحقیقاتی بر آن است که انس با قرآن در قرآن وحدیث را با تکیه بر بیانات امام خمینی (ره) ومقام معظم رهبری (مدظله) با روش توصیفی _تبیینی معرفی نماید.این تحقیق از 8 فصل شامل فصول زیر تشکیل شده است:اهداف انس با قرآن،مراحل انس با قرآن،عوامل انس با قرآن،موانع انس با قرآن،آثار انس با قرآن،راهکارهای ایجاد وگسترش انس با قرآن.آنچه درباب این موضوع از آیات قرآن،روایات،سخنان امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری (مدظله) قابل دریافت است؛ابتدا تاکید بر اهمیت وضرورت انس می باشد ،که با توجه به اهداف وآثار بیان شده در این موضوع به خوبی آشکار می گردد،و سپس به مراحل انس با قرآن اشاره شده است .این مراحل از جهتی دارای ترتیب طولی می باشند ،به این نحو که پس هر مرحله به مرحله بالاتری وجود دارد،تا آنجا که به عمل به دستورات قرآن منتهی می گردد، و از جهتی همه مراحل در ارتباط وپیوستگی با یکدیگر هستند.در هر یک از این مراحل عواملی دخیلند که سبب تحقق انس با قرآن می گردند؛وموانعی نیز وجود دارند که در آنها اختلال ایجاد نموده ،از تحقق آن جلوگیری می نمایند.راهکارهای بیان شده در سخنان مقام معظم رهبری راه روشنی را برای تحقق انس با قرآن در پیش روی مسئولان ودست اندر کاران این موضوع قرار می دهد.

بحث توحید بى شک از مهم ترین مباحث اعتقادى در اسلام است. حتى مبحث ارزنده و انسان سازى همچون «بحث معاد » نیز در مقام مقایسه با اصل عمیق توحید، ارزشى ثانوى مى یابد، زیرا تا خالق و آفریدگارى، صاحب تمامى کمالات در بین نباشد جایى براى بحث از حساب رسى اعمال و پاداش و کیفر باقى نخواهد ماند. لذا اصل بنیادین دین اسلام و باور محورى مؤمنان و مسلمانان همانا اعتقاد به توحید است.توحید از آموزه هاي اصلی ادیان توحیدي است . و متفکران آن ادیان تلاش کرده اند که این آموزه را به نحو نظام مند تبیین نمایند. چون این آموزه بر کل زندگی انسان از ابتدا تا انتها تاثیر به سزایی دارد. در این رساله بر آنیم تا دیدگاه دو تن از متفکران جهان اسلام , یعنی , حضرت امام خمینی"ره" و مرحوم علامه طباطبایی"ره" را مورد بررسی قرار دهیم و ببینیم که استدلالات هرکدام از این دو بزرگوار در تبیین مساله مورد نظر به چه شکل است . در این رساله یک پرسش اصلی مطرح است؛ و آن اینکه: هرکدام از این دو متفکر مراتب مختلف توحید را با ا رائه ي چه دلایلی اثبات می کنند؟ و هر کدام از وحدت حق تعالی چه تلقی دارند؟ به منظور یافتن پاسخی مناسب براي این پرسش , سراغ کتاب هایی مانند شرح دعاي سحر امام، رسائل توحیدي علامه، شرح رسالۀ الولایه علامه، شرح نهایۀ الحکمۀ،تقریرات امام و ...رفتم و بهره هاي فراوان بردم. در این رساله این گونه بود که سعی شد در زمینه توحید ذاتی، صفاتی و افعالی ا ز کتب این دو بزرگوار فیش برداري شود و تعاریف مناسبی از این مراتب به همراه استدلالات این دو متفکر ارائه گردد. بدین گونه مشخص می شود که در باب توحید ذاتی، مرحوم امام "ره" به وحدت تشکیکی و مرحوم علامه طباطبایی به وحدت شخصی معتقد است ولی در باب توحید صفاتی و افعالی نظرات شان با هم همسو می باشد.

علوم انسانی علومی هستند که در مرحله‌ی اول به شناخت و توصیف ابعاد مختلف انسان و نهاد اجتماعی او می‌پردازند و در مرحله‌ی بعد با تعیین وضعیت مطلوب در بعد مورد مطالعه‌ی خود، برای وصول به آن وضعیت توصیه هایی ارائه می‌دهند. به همین دلیل می‌توان گفت که علوم انسانی در هدف‌دهی و هدایت فرد و جامعه‌ی انسانی جایگاهی ویژه دارند. یکی از مسائل موثر در ساختار این علوم، مسائل انسان‌شناسی است که به عنوان مبانی انسان‌شناختی در تعیین اصول، اهداف، مسائل و پیکره‌ی آن نقش قابل توجهی را ایفا می‌کند. به همین دلیل بنابر تعریف، ویژگی ها، جایگاه و هدفی که انسان‌شناسی برای انسان ارایه می‌دهد، موضوع، اهداف، مسایل و توصیه های علوم انسانی نیز متفاوت می‌گردد. در این نوشتار نوع نگاه دو متفکر بنام اسلامی، امام خمینی و علامه جعفری، به انسان به عنوان مبانی انسان‌شناختی این علوم مورد بررسی قرار گرفته است. اما باتوجه به گستردگی مباحث انسان‌شناسی و نبود تفاوت اساسی و ساختاری بین نظرات این دو بزرگوار، سعی شده با گزینش مباحث مهم و مرتبط با یکدیگر تصویری اجمالی از دیدگاه این دو بزرگوار ارائه شود. مباحثی چون تعریف و ماهیت انسان، ترکیب انسان از نفس و بدن، جاودانگی، وحدت، دو رویه بودن نفس انسانی، اصالت بعد ماورای طبیعی انسان، فطرت، اختیار و هدف نهایی حیات انسان محوری ترین مسائل مطرح شده در این مبحث است. سپس براساس اصلی ترین فرضیه‌ی این پژوهش یعنی تاثیر مسائل انسان‌شناسی بر طراحی ساختار علوم انسانی چگونگی این تاثیر تبیین شده است. در این راستا ابتدا با توجه به نظام انسان‌شناختی مطرح شده، ماهیت موضوع علوم انسانی تعیین گردیده است و سپس تاثیر آن به طور کلی بر علوم انسانی و به صورت جزیی بر هدف و روش علوم انسانی مشخص شده است.

هدف از این پژوهش بررسی کارآمدی نظام جمهوری اسلامی ایران از منظر سازوکارهای فقه سیاسی امامیه است. کارآمدی از مسائل حیاتی این نظام بوده و تحقق همه جانبه اهداف والای انقلاب اسلامی، ارتباط کارآمدی با مشروعیت، وجود مشکلات عینی در عرصه های مدیریتی کشور و مطرح شدن الگوی حکومت دینی در سطح بین المللی، بیانگر اهمیت آن می باشد. با توجه به ابتنای نظام جمهوری اسلامی بر مبانی دینی، پژوهش حاضر در پاسخ به این پرسش که «کارآمدی نظام جمهوری اسلامی ایران چگونه است و فقه سیاسی امامیه چه سازوکارهایی برای تحقق آن دارد؟»، می کوشد با روش توصیفی- تحلیلی و تجویزی، این فرضیه را مورد بررسی قرار دهد که؛ «کارآمدی نظام جمهوری اسلامی ایران نیازمند رویکردی جامع به عوامل ایده ای، ساختاری، کارگزاری و رفتاری در فرایندهای داخلی و محیط پیرامونی آن است و فقه سیاسی امامیه در این زمینه از دو دسته سازوکارهای بینشی- ارزشی مانند فلسفه، کلام و اخلاق سیاسی و سازوکارهای احکامی- رفتاری همانند اجتهاد، حجیت عقل و مقتضیات زمان و مکان، برخوردار می باشد.» نگارنده ضمن تبیین ماهیت عملکردی نظام های سیاسی و شناسایی ابعاد، عوامل وشاخصه های کارآمدی نظام جمهوری اسلامی با استفاده از رهیافت سیستمی جامع نگر، از منظر تئوریک به تحلیل سازوکارهای فقه سیاسی امامیه بر اساس منابع فقه سیاسی، نظرات فقهای شیعه، بویژه امام خمینی(ره) و آیت الله خامنه ای پرداخته، ظرفیت و نحوه تاثیر گذاری این سازوکارها را در تحقق کارآمدی نظام اسلامی بررسی می نماید. نتایج این پژوهش نشان می دهد: ماهیت نظام مند نظام سیاسی و فقه سیاسی، نیازمند مدلی علمی، مبتنی بر شاخصه های بومی است تا با رویکردی جامع به همه عناصر ایده ای، ساختاری، کارگزاری، رفتاری و نظام های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و بین المللی پیرامون نظام سیاسی، پاسخگوی همه ابعاد کارآمدی نظام جمهوری اسلامی باشد. کاربست رهیافت سیستمی جامع نگر در فقه سیاسی نیز به معنای در نظر گرفتن همه ابعاد معرفتی، بینشی و ارزشی اسلام، و تمامی سازوکارهای احکامی رفتاری، با نگرش حکومتی به همه شئون و مسائل داخلی و پیرامونی نظام اسلامی در استنباط احکام الهی و در راستای وصول به مقاصد عالیه شریعت و تحقق حیات طیبه می باشد. در چنین شرایطی فقه سیاسی امامیه از توانایی پاسخگویی به نیازهای مدیریتی معاصر برخوردار و کاربردهای مهم در راستای کارآمدی نظام جمهوری اسلامی دارد. میزان کارآمدی سیاسی نیز تابعی از میزان شناخت و پایبندی اعتقادی و عملی به این سازوکارهاست.

یکی از اساسی ترین پرسشها درباره نظریه سیاسی امام خمینی (ره) این است که بر بنیاد این نظریه، کدام تکلیف الهی در چنان درجه ای از اهمیت قرار دارد که هیچ واجب الهی دیگری در مقام تزاحم با آن، اولویت و اهمیت بیشتری پیدا نمی کند؟ بررسی آثار قلم و زبان امام خمینی (ره) نشان می دهد که ایشان به وحدت و عینیت اسلام و حکومت باورمندند و اساساً اسلام را همان حکومت می دانند. از سوی دیگر ایشان نظام جمهوری اسلامی را که به استناد بسیاری از اصول قانون اساسی آن، از جمله اصول 4 و 5 و 57 ، نظامی مبتنی بر ولایت فقیه بوده و تمام قوانین آن در چارچوب اصول و قواعد اسلامی است، مصداق تام و تمام حکومت اسلامی می دانند. بر این اساس این طور به نظر می رسد که از نظر ایشان حفظ نظام جمهوری اسلامی یعنی حفظ حکومت اسلامی و حفظ حکومت اسلامی عین حفظ اسلام است، نه مقدمه‌ی آن. در این دیدگاه بیرون از اسلام و حکومت اسلامی ارزش مهمتری وجود ندارد که حکومت اسلامی مقدمه‌ی تحقق آن باشد و در صورت تعارض بر حفظ حکومت اسلامی مقدم شود.

احکام شرعی به مجموعه قوانینی اطلاق می­شود که خداوند متعال برای رسیدن انسان به سعادت وضع نموده است. احکام حکومتی در اسلام، به آن بخش از احکام اطلاق می­شود که شمای اجرایی و جزئی داشته و از سوی حاکم اسلامی با تبعیت از شریعت و در راستای احکام کلی دین، برای اداره جامعه اسلامی و بر اساس مصالح امت جعل می­گردد تا به سبب آن مقدمات سعادت انسان فراهم شود. اعتقاد به وجود چنین اختیاری برای فقیه عادل پس از پیروزی انقلاب اسلامی و توسط امام خمینی(ره) برجستگی خاصی پیدا نمود. این مسئله، ریشه در اندیشه­های بنیادین ایشان از جمله نگاه ویژه به سیاست و گستره آن در دامنه احکام اسلامی، نگاه خاص به حکومت و لزوم و اهمیت آن در نظام فکری اسلام و نیز نگاه وی به مدل حکومت در عصر غیبت دارد.