جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

1 - واقع‌بینی غزالی و واقعیت‌هائی که در عصر او وجود داشته تاثیر به سزائی در اندیشه‌های سیاسی وی داشته‌است ، لذا تجزیه و تحلیل وضعیت و واقعیت‌های سیاسی زمان غزالی از جمله عواملی است که فهم درست نظرات سیاسی وی را آسان می‌کند. 2 - باید در تحلیل نظریات غزالی، به مذهب و اصول اعتقادی وی توجه خاصی مبذول داشت ، غزالی از هم پاشیدن وحدت مسلمین و بروز فتنه و هرج و مرج بیم ناک است ، ولذا بنابر اصل مصلحت که در احیاء به عنوان اصول اعتقادی مطرح می‌کند، سعی دارد حتی به بحث در مساله قیام برای خلع قدرت سیاسی، نپردازد، و اگر انتقاد به زمامداران را جائز می‌داند، تا حدودی اجازه می‌دهد که به نظم عمومی و صلح اجتماعی زیانی نرساند، این بیم و هراس به خوبی مشاهده می‌شود که بر نظریه سیاسی وی تاثیر قابل توجهی داشته‌است و برهمین اساس است که تلاش می‌کند میان سلطان و خلیفه سازش برفرار کند، و نظامی مختلط بوجود بیاورد که امنیت و آرامش و مصالح مسلمین را تامین کند، و مانع تفرقه مسلمین شود. قبول مشروعیت خلافت عباسی هم در همین راستاست ، بنابراین برای درک وحدت نظرات غزالی نباید شرایط زمان زندگانی و دوره‌های مختلف آن را از زمان کسب علم تا فرار از بغداد و ترک عزلت ، از نظر دور داشت ، و واقعیت زمانه وی را به حساب نیاورد، و همین طور نمی‌توان اندیشه‌های سیاسی او را جدای از اصول و مبانی اعتقادی‌اش تجزیه و تحلیل کرد. 3 - مطلبی دیگر که باز قابل ذکر است ، و بعضی از محققین اندیشه سیاسی غزالی هم مانند هانری لائوست به آن اعتراف می‌کند، این است که وی در ساختن مدینه فاضله موفق نشد و باناکامی و شکست روبرو شد، زیرا نمونه مدینه فاضله را به خلفاء و امرایی عرضه کرد که بیشتر درصدد نجات خود بودند تا نجات و اصلاح مردم، و یا استقرار شرع مقدس ، و در نهایت سعادت اخروی این بود، اجمالی از اندیشه‌های سیاسی غزالی، شخصی که به علت وسعت دانش و گفتارش ، بعضی او را احیاءکننده دین در راس قرن پنجم خوانده‌اند، و برخی دیگر تکفیرش کرده‌اند و جاه طلب‌اش خوانده‌اند. ولی انسانی که حقیقت‌جو باشد عجولانه داوری نمی‌کند و بدون تحقیق و شناخت کامل، نظری نمی‌دهد.