جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چکیده:حضرت موسی(ع)یکی از پیامبران اولوالعزم و از معدود پیامبرانی است که صاحب کتاب و شریعت بود. نام او بارها در قرآن کریم ذکر شده، و به عنوان یکی از بزرگترین پیامبران مبارز با ظلم و ستم، و مظهر گسترش توحید و یکتاپرستی معرفی شده است.داستان این پیامبر الهی در تورات بازتاب گسترده ای دارد و به صورت مشروح بیان شده است.اما انجیل مقدس به صورت مستقل به داستان حضرت موسی(ع)نپرداخته و تنها به منظور تبیین بهتر تعالیم دینی خود به بخش‌هایی از این داستان به صورت مختصر اشاره کرده است.در این رساله روایات قرآن کریم و عهدین از داستان حضرت موسی(ع) بررسی و مقایسه شده و نیز به چگونگی بازتاب آن در قصص الانبیاء پرداخته شده است.مفسران قرآن کریم در تفسیر آیات مربوط به داستان حضرت موسی(ع) دربار? علل برخی رخدادهای زندگی این پیامبر الهی دیدگاه‌هایی را مطرح کرده اند. البته گاه در روایات آن‌ها برخی منقولات قصص و تورات به چشم می خورد. در کتاب‌های عرفانی نیز داستان این پیامبر الهی همواره مورد توجه بوده است. این التفات عرفا به دو گونه است: از یک جهت برخی وقایع این داستان را صبغه عرفانی بخشیده اند و این‌گونه به بیان مسائل و تعلیمات عارفانه می پردازند. از سوی دیگر می کوشند تا با بهره گیری از قابلیت‌های زبان هم چون تشبیه، استعاره، رمز و نماد از عناصر و شخصیت‌های موجود در داستان، در جهت تعلیم مریدان استفاده کنند.در این رساله دیدگاه عرفا و مفسرین دربار? داستان حضرت موسی(ع) و زندگی پرفراز و نشیب او بررسی و با یکدیگر مقایسه شد و تفاوت دیدگاهآنها در ارائه و بیان این داستان تبیین گردید.

عشق ودیعه ای الهی است که در وجود انسان نهاده شده و با ذات فطرت وی عجین شده و انسان پیوسته به دنبال معبود و معشوق حقیقی بوده است. از همین رو مولانا می گوید: ناف ما بر مهر او ببریده اند عشق راه رسیدن انسان برای رسیدن به سعادت و کمال را میسر می سازد و در حقیقت خداوند آدمی را خلق کرده تا عاشق باشد و تفاوت انسان با فرشته در این است که فرشته از درک عشق عاجز است و عشق خاص انسان است و از روز ازل در وجود او نهاده شده است.عشق و خواستگاه آن، از مباحث بسیار جالبی است که در تمام مکتب های عرفانی و مشرب های ذوقی از آن صحبت شده است. «عشق»، «محبت» و«هوی » کلماتی هستند که ما در زبان عربی و فارسی برای بیان اشتیاق شدید به کار می‌بریم. کلمه‌ی «عشق» در ادبیات عربی و فارسی دارای اهمیت بسیاری است. «اروس» نزد یونانیان باستان خدای عشق بوده، اما نزد افلاطون «اروس» تجسم عشق به فرزانگی است. افلاطون از مهم ترین فیلسوفانی است که درباره‌ی عشق سخن می گوید. دیدگاه وی در باب عشق که به عشق افلاطونی معروف شده است از قوی ترین و ماندگارترین نگرش های عرفانی، فلسفی در باب عشق است. به نظر افلاطون «اروس» در روح انسان نفوذ کرده حسرت کمال را در او ایجاد می‌کند. وی در« مهمانی» صعود پله پله از امور جسمانی به روحانی را بیان می‌کند. عشق واسطه ای است که در این صعود عاشق را از مراحل پست به مراحل والا هدایت و تربیت می‌کند. غایت این راه وصول به زیبایی فی نفسه است . افلاطون در «فایدروس» عشق را از اقسام چهارگانه جنون الهی برمی‌شمارد و معتقد است تنها جنون عشق است که ما را به موطن ملکوتی و آسمانی‌مان باز‌می‌گرداند.هر که هوایی نپخت یا به فراقی نسوخت آخر عمر از جهان چون برود خام رفت(سعدی،1377: 128)سعدی نیز مانند افلاطون از این جهان خاکی با همه‌ی کمبودها و نارسایی‌ها و زشتی و زیبایی‌های ناپایدار آن آغاز می‌کند تا به ملکوت ایده‌ها یا مُثل آسمانی جاوید برسد. عشق او از مخلوق آغاز می‌شود، اما سرانجام به خالق می‌رسد. در نظر سعدی عشق شرف آدمی است. عشق او بازیچه‌ی هوا و هوس نیست. امری بسیار جدی است. عشق پاک و عشق تمامی است که برای مطلوب از وجود می‌گذرد و خود را برای او می‌خواهد نه او را برای خود. افلاطون نیز عشق جسمانی را تقبیح می‌کند و معتقد است که عاشق پست، بدن را بیش از روح دوست دارد. در نظر وی همانند سعدی، عشق که جانمایه‌ی شعر است اگر وسیله‌ای برای تربیت و اخلاق تلقی نشود متضمن کمالی نخواهد بود. شیخ عشق را نه یک تجلی غریزه در دوران جوانی بلکه یک مسیرکمال و تکامل در تمام مدارج زندگانی تلقی می‌کند. شیخ شیرین سخن، نظر در رخ خوبان را حلال شمرده بر آن است که :نه حرام است در رخ تــو نظر

رویکرد عرفا به موضوع فرح، نشئت­ گرفته از آیات قرآن کریم و روایات است. در منابع دینی، فرح پسندیده توجه به مُنعم و سپاسگزاری از او و رضایت خداوند را درپی دارد؛ اما فرح مذموم و برخاسته از انگیزه­ های شهوانی موجب غفلت از مُنعم، سرمستی، غرور و ضلالت می­ شود. عرفا نیز بر همین اساس از دنیا و شادی­های مذموم آن روی­گردان شده و فرح به حق ­تعالی را بهترین مبنا برای شادمانی حقیقی و پایدار دانسته ­اند. آنان معتقدند اموری چون ایمان به خدا، قرب الی الله، معرفت خدا، رضا به مقدرات الهی، طاعت خداوند و اندوه برای امور اخروی، زمینه ­ساز نیل به محبوب و برخورداری از فرح راستین و پایدار است. تأثیر فراوان آموزه­ های دینی در رویکرد عرفای مسلمان به موضوع فرح از یک سو و لزوم تبیین و شناخت مبانی فکری ایشان د راین­باره از سوی دیگر، چنین ایجاب می­ کرد که این مقوله در پژوهشی مستقل کاویده شود. در این نوشتار، به روش تحلیل محتوا، رویکرد عرفا به موضوع فرح با توجه به آیات و روایات تبیین می­ گردد.

دستیابی به عمق معانی متون صوفیه بدون دانستن مفاهیم اصطلاحات مندرج در آنها میسّر نیست .فرهنگ های مصطلحات عرفا به مثابه کلید های درک متون صوفیه نقشی اساسی دارند . این فرهنگ ها برای یافتن سیمای مطلوب نزد کاربران و کارآمدی بیشتر، راه پر فراز و نشیبی را پشت سر نهاده اند. با جستجوی نقاط ضعف و قوّت فرهنگ ها و شیوه های تدوین آنها معیارهایی که نویسندگان خود را ملزم به رعایت آن دانسته اند، آشکار می شود و سر مشق ها و سر چشمه های تدوین فرهنگ های امروزی تعیین می گردد. این تحقیق کوشیده است تا با معرّفی فرهنگ های مصطلحات عرفا از قدیمترین ایام تا قرن هشتم، سیر تحوّل فرهنگ نویسی و عوامل مؤثّر بر روند آن را در طی این دوران بررسی نماید. پژوهشگر پس از ارایه تعاریف و جستجوی بنیاد های نظری تألیف فرهنگ و معرفی فرهنگ های تألیف شده، به ارزیابی هر کدام پرداخته است. بر اساس استقصایی که در فرهنگ های مختلف قدیم و جدید انجام شده است ملاحظه می شود که فرهنگ ها با سه معیار عمومی قابل بررسی اند: حجم فرهنگ؛ شیوة عرضة اطلاعات؛ دیدگاه نویسنده در گزینش واژگان برای انتخاب معانی خاص؛ موارد فوق از معیارهایی است که پژوهشگر برای ارزیابی فرهنگ ها برگزیده است. زیرا این معیار ها با عینی و قابل اندازه گیری کردن مفاد فرهنگ ها شیوه عرضه اطلاعات را بر اساس دیدگاه نویسنده و توجه مخاطبان و کاربران فرهنگ مدّ نظر قرار می دهد و به پژوهشگر امکان می دهد تا به سابقه تاریخی و سیر تطوّر اصطلاح در فرهنگ های مختلف در گذر زمان و یا دردوره ای خاص توجه نماید. پژوهشگر در این تحقیق با تقسیم بندی کتب بر اساس میزان توجه نویسندگان به اصطلاحات از نظر اختصاص تمام یا بخشی از کتاب خود به آن؛ به بررسی فرهنگ ها به ترتیب تاریخ تألیف پرداخته است. در محدوده زمانی تحقیق تعداد قابل توجهی کتاب حاوی اصطلاحات عرفا موجود است . برخی از آنها عنوان فرهنگ ندارند ولی فواید فرهنگ از هر کدام مستفاد می گردد . نظیر صد میدان ، منازل السّایرین ، نهج الخاص، مشرب الارواح و ... و برخی دیگر مشخصاً برای شرح اصطلاحات عرفانی تألیف شده است نظیر اصطلاحات الصوفیه عبدالرزاق کاشانی، اصطلاحات الصوفیه ابن عربی، رشف الالحاظ و ... . این گونه کتب در این بررسی به عنوان پیشفرهنگ نامگذاری شده است. در برخی دیگر از کتاب ها بخشی از مندرجات به شرح مصطلحات عرفا اختصاص یافته است و در حقیقت سرمشق اولیه فرهنگ نویسی همین گونه کتاب ها است. نظیر اللمع، رساله قشیریه، کشف المحجوب ، عوارف المعارف و... که در این تحقیق با عنوان فرهنگواره به آن پرداخته شده است . گروهی از قدیم ترین کتاب های حاوی اصطلاح، پیکره زبانی اصطلاحات عرفانی را تشکیل می دهند که با عنوان گنجینه شواهد در این تحقیق نامگذاری شده است . نظیر آثار شقیق بلخی ، حارث محاسبی ، حکیم ترمذی و ... پژوهشگر در تحلیل عوامل مؤثر بر فرهنگ نویسی به بنیادهای نظری پدید آمدن اصطلاحات عرفانی و تاریخچه اولین اصطلاحات نظر افکنده است و تأثیر جریان های فکری و اجتماعی در فراهم کردن بسترهای بروز رمزها و مصطلحات عرفا و لزوم تألیف مجموعه های حاوی اصطلاح را بررسی کرده است. نتایج به دست آمده در راستای اهداف تعیین شده مبتنی بر سه محور است: 1- وجود سیر تکاملی در روند فرهنگ نویسی اصطلاحات عرفا ؛ 2- تعیین معیار های فرهنگ نویسی بر مبنای بررسی نقاط ضعف و قوت فرهنگ های قدیمی ؛ 3- تبیین عوامل مؤثر بر شتابندگی و کند خیزی فرهنگ نویسان ؛ علاوه بر آن پژوهشگر با فراهم آوردن اطلاعاتی پیرامون متون عرفانی و معرفی کتاب های کمتر شناخته شده، زمینه های تحقیق درباره اصطلاحات را برای پژوهشگران دیگر فراهم آورده است و راهکارهایی نیز برای رفع موانع موجود برای بررسی های تاریخی سیر اصطلاحات و پیشنهادهایی برای تدوین فرهنگ های اصطلاحات ارایه داده است

بررسی اصطلاحات عرفانی آثار منظوم و منثور سعدی و مقایسه با سایر متون عرفانی قسمت عمده واساسی این پایان نامه را تشکیل می دهد. در این راستا ابتدا دو واژه عرفان و تصوف بررسی شد. مروری بر عرفان و تصوف تا قرن هفتم و در قرن هفت انجام گردید تا مقدمه ایی برای ورود در عرفان شیخ اجل شود. بررسی اصطلاحات عرفانی در آثار شیخ و مقایسه با آثار عرفانی پیش از سعدی عرفان شیخ را به اثبات رسانید. تصور ما در مورد افصح المتکلمین این است که یک معلم پند و اندرز و شاعر اجتماعی است حال آنکه تخصص و دقت در اشعار و آثار شیخ عرفان و تصوف ناب اسلامی او را به اثبات می رساند. سعدی شیرازی صوفی عاشق و آزاده ایی می باشد که راه نیل به مطلوب نهایی و معشوق ازلی را از طریق خدمت به خلق ودستگیری از درویشان می داند آثار افصح المتکلمین آکنده از نکات عرفانی و اصطلاحات صوفیانه است که به هر یک از آنها می توان جداگانه پرداخت و کتابها نگاشت تا جنبه عرفانی آثار که گاه قالب داستان زمانی در قالب پند و اندرز و ... ریخته شده است ، روشنتر گردد. در این پایان نامه تنها گوشه ایی از این امر انجام شد تا انشاا.. مقدمه ای برای توجه به آثار شیخ سعدی شیرازی از جنبه عرفانی شود.

نجم الدین رازی از عرفای معروف اوایل قرن هفتم هجری است. وی آثار متعددی درباره عرفان و تصوف تالیف کرده است. مهمترین کتاب او مرصادالعباد من المبدا الی المعاد است. وی در این کتاب جهان بینی خود را درباره آفرینش جهان، آفرینش انسان و دیگر موجودات و عالم آخرت بیان کرده است. وی ضمن بیان این مسایل کلی، عقاید عرفانی خود را در زمینه سیر و سلوک مطرح کرده است.جهان بینی عرفانی نجم الدین رازی در مورد خداوند و چگونگی آفرینش عالم و سرآغاز و نهایت آن همانند جهان بینی ابن عربی در فصوص الحکم و فتوحات المکیه است و پیامبر اکرم (ص) محور اصلی همه اندیشه ها و بحثهای اوست.در بینش نجم الدین رازی، خداوند ابتدا عوالم روحانی و ملکوتی را خلق کرده است. وی با استناد به حدیث پیامبر (ص) که فرموده است: «اول ما خلق الله روحی» و یا «نوری»، معتقد است خداوند ابتدا روح و یا نور حضرت محمد (ص) را آفریده و از پرتو نور روح آن حضرت، ارواح پیامبران و ارواح موجودات و سپس عوالم ملکی یا مادی را خلق کرده است. وی اندیشه های عرفانی خود را در قالب تمثیل بیان می کند. در بینش او روح پاک محمـدی همانند قلمی است که خداوند با آن کلمات کتاب عالم خلقت را می نگارد.در این مقاله، اندیشه های عرفانی- فلسفی نجم الدین دایه که در قالب تمثیل بیان شده، تحلیل و با اندیشه های ابن عربی مقایسه می شود.