جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بی‌شک پس از کتاب الهی، روایات اهل بیت (ع) مهم‌ترین مصدر شناخت و دریافت معارف دینی به‌شمار می‌رود. گنجینه روایاتِ خاندان وحی، منبعی الهی، مطمئن و فراگیر برای روشن‌سازی حقائق و باورها به‌شمار می‌روند. مسأله «امامت» که از اصولِ اصلی اعتقاد مسلمانان به‌شمار می‌رود؛ هرچند میان شیعه با اهل سنّت در تعیین مصداقِ امام، نحوۀ انتصابِ او و دایرۀ اختیاراتش و... اختلاف‌های بنیادینی وجود دارد. مسأله «امامت» و مباحث مرتبط با آن، به انحاء مختلف در آثار کلامی فریقَین مورد بحث و گفتگو قرار گرفته است. یکی از بهترین و مطمئن‌ترین آثار تحلیلی در این زمینه، گنجینه سخنان امام علی (ع) در نهج البلاغه است. در این پژوهش که با روش توصیفی ـ تحلیلی سامان یافته، کوشش شده تا از یک‌سو ویژگی‌های فردی و از دیگر سو، نقشِ اجتماعی ـ هدایتی یک «امام»، در بیانِ گهربار علوی، استخراج، دسته‌بندی و مورد تحلیل قرار گیرند. یافته‌های پژوهش حاضر نشان می‌دهد که در بُعدِ اوصاف فردی، برخی از ویژگی‌های یادشده در بیان امام، جنبه اختصاصی داشته و جز «امام»، کسی نمی‌تواند از آن اوصاف برخوردار باشد؛ اوصافی همچون: برخوردای از علمِ غیب، تجلّیِ کامل و عینیِ قرآن کریم در جامعه و... . برخی دیگر از اوصاف فردی یک «امام»، جنبه الگوپروری داشته و دیگران نیز می‌توانند در جهت اتّصاف به آن اوصاف، کوشش نمایند؛ اوصافی همچون: دفاع از حقّ و حقیقت، شجاعت، راستی در اعتقاد و راستگویی در سخن و... . در بُعد نقش اجتماعی یک «امام» نیز باید گفت، برخی نقشهای اجتماعی «امام» تابع زمان است و برخی در ارتباط با جایگاه الهی او و برخی دیگر، در پیوند با مردمِ جامعه معنا می‌یابد.

تاریخ اسلام در ابتدای رحلت رسوال اکرم(ص) دچار تغییر و تحولاتی شد که سبب ایجاد دیدگاه ها و مذاهب اسلامی گردید به همین جهت در زمان زمامداری حضرت علی(ع) برخی از منش های سیاسی و فکری در مقابل تفکرات شیعی و حکومت علوی مقابله کردند که یکی از اهم این موارد حکومت معاویه و نتیجتا وقوع جنگ هایی میان مسلمین بوده است که ریشه در ضاد میان اسلام و کفر داشته است که با لبای اسلام به مصاف اسلام آمده بود به همین جهت در راس جرایان اسلام راستین حضرت علی (ع) و در راس جریان متظارهر به اسلام معاویه قرار داشته است که در این میان مکاتباتی صورت گرفته است که گویای رفتار شناسی حضرت با معاویه است که در این پایان نامه از روش اسنادی نوشتاری استفاده شده است تا بتوان به روش توصیفی و تحلیلی به شناخت گونه ها و انواع روش های رفتاری حضرت نسبت به اعمال و رفتار معاویه دست یافت بنابر این می توان گفت معاویه شخصیتی سیاسی بوده که به ظاهر اسلام آورده اما در حقیقت به دنیال قدرت طلبی و سلطه جویی بر مردم بوده است و بعد از ظهور و گسترش اسلام بهترین روش را ورود به اسلام دانست تا بتواند به اهداف خود دست یابد. حضرت علی (ع) در مکاتبات با معاویه و در جهت حفظ جامعه اسلامی از انحراف به نقد مسائلی همچون قدرت طلبی، تفرقه افکنی، خفقان و تنگنای اقتصادی مخالفین،تبعیض، تبلیغات سیاسی مبتنی بر دروغ وایجاد رعب و وحشت پرداخته است و در زمینه آگاه سازی جامعه نسبت به اسلام انحرافی به افشای فعالیت ها و شخصیت معاویه پرداخته است که مواردی همچون افشاگری سوء استفاده از منابع دینی، فریبکاری،تحمق، انحراف در مبانی کلامی، بدعت گذاری،بیزاری از خاندان نبوت و عدم پایبندی به دین را می توان نام بررد که نشان دهنده عدم اعتقاد معاویه به دین اسلام بوده است لذا روشن می گردد که حضرت در نامه های خود به معاویه از دو روش نقد روش سیاسی معاویه و افشاگری حقایقی که بیانگر عدم پایبندی معاویه به دین استفاده می نمود لذا در تحقیق پیش رو در دو محور نقدهای امام به روش سیاسی معاویه و افشاگری نسبت به عدم اعتقاد به دین اسلام، به بررسی نامه های امام (ع) پرداخته می شود.

از دیرباز دانش کلام به خاطر نقشی که در تبیین صحیح مسائل اعتقادی ایفا می‌نماید، همواره کانون توجّه اندیشمندان بوده است. آنها همواره در پی آن بوده‌اند تا محکم‌ترین و متقن‌ترین و در عین حال ساده‌ترین و روان‌ترین مفاهیم کلامی را در پیچیده‌ترین مسائل و شبهه‌های اعتقادی به مخاطب خویش انتقال دهند؛ هرچند دانش کلام در سده‌های سوم و چهارم نمود بیشتری از خود نشان داده است و در این دوره به رسمیّت شناخته شده است، با این حال به نظر می‌رسد شناخت اول بنیان‌گذار دانش کلام به عنوان پایه‌گذار مفاهیم کلیدی این دانش ضروری است. در این اثر، نگارنده بر آن است تا پس از ارائه تعریفی جامع از دانش کلام، زوایایی روشن از این دانش را بیان نموده تا ضمن تبیین مسائل مهم این دانش، به منشأ پیدایش، شکوفایی و بالندگی دانش کلام در حوزه علوم اسلامی بپردازد؛ از این رو بر اساس تحقیقات بسیار گسترده و با استفاده از منابع و متون کلامی معتبر امامیّه و اهل سنّت این حقیقت به اثبات می‌رسد که منشأ پیدایی علم کلام پس از قرآن و سخنان رسول خدا (صلّی الله علیه و آله سلّم)، اندیشه‌ها و نیز کلمات و سخنان نورانی و تابناک حضرت امیرمؤمنان علی (علیه‌السّلام) است. شیوه تحقیقی اثر حاضر بر اساس فیش‌برداری از متون معتبر کلامی، روایی، تاریخی، رجالی و بصورت کتابخانه‌ای است.

یکی از خطبه های منسوب به امام علی(ع) خطبه الوسیله هست که گویا هفت روز بعد از وفات پیامبر(ص) ایراد شده است. این خطبه سرشار از مواعظ اخلاقی و مباحثی همانند؛ منزلت و فضیلت امام علی(ع) و انحراف در جانشینی پیامبر(ص)، مقام وسیله و واقعه غدیر و اتفاقات بعد از آن می باشد. آنچه در این پژوهش به عنوان پرسش اصلی مطرح شده است عبارت است از اینکه: تحلیل معنایی و زبانی خطبه الوسیله در دارنده چه مباحثی در ارتباط با انسان شناسی می باشد؟ مدعای پژوهش نشان می دهد که:تحلیل معنائی و زبانی گفتارهای امام(ع) در خطبه الوسیله تبیین کننده روشن ابعاد مختلف روحی انسان و عوامل سعادت و هلاکت آن؛ می باشد و اینکه در بحث از جنبه های بلاغی و ادبی، این خطبه در بردارند آرایه های متنوی از قبیل: استعاره، تشبیه، جناس، طباق، تلمیح، موازنه، مجاز و کنایه می باشد. برای انجام این تحقیق از روش توصیفی تحلیلی و رجوع به منابع کتابخانه ای استفاده شده است.

موضوع زن، به دلیل جایگاه والا‌ی او در انسان‌ساز‌ی و تربیت نسل‌ها، اهمیّت ویژه‌ای دارد، با توجّه به دیدگاه‌ها‌ی گوناگون در باره‌ی زنان و نقش و جایگاه آنان در جامعه، شناخت هویّت و شخصیّت زنان برای بهره‌گیری از ظرفیّت-ها‌ی وجود‌ی آنان در بستر خانواده و جامعه لازم است؛ پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی و با استناد به منابع دست اوّل در سنّت و سیره‌ی امام علی‌(ع)، درصدد بررسی ویژگی‌ها‌ی زن از دیدگاه امام علی‌(ع) و ارتباط آن با جایگاه و نقش او در جامعه است، امام علی‌(ع)، در برخی از سخنان خویش، به بیان ویژگی‌ها‌ی زنان در بستر زندگی فرد‌ی و خانوادگی اشاره می‌کند و در این‌سخنان، علاوه‌بر معرّفی شخصیّت زنان، به بیان نحوه‌ی حضور و فعّالیت آنان در جامعه و ویژگی‌ها‌ی آنان در ارتباط با همسر و فرزندان می‌پردازد، هم‌چنین آن‌حضرت در سخنان خویش به بیان ویژگی‌ها‌ی اجتماعی زنان که شامل: آسیب‌پذیر‌ی زن که اشاره بر ضرورت مراقبت از او در برابر مردان بیگانه دارد، شر بودن زن که اشاره بر آسیب‌ها‌ی حضور زنان نا‌شایست و فاسد در زندگی خانوادگی و اجتماعی افراد دارد، گزنده بودن زنان در روابط زنا‌شویی که بیانگر اهمیّت مدارا با آنان در زندگی مشترک است و گزنده بودن زن در روابط اجتماعی که بیانگر لذّت گذرا و موقّتی ارتباط نا‌مشروع با زنان و سر انجام دردناک این‌ارتباط که همان نابود‌ی و هلاکت است، می‌باشد، اشاره می‌نماید و مردان را از مشورت، اطاعت، معاشرت و خلوت طولانی و آزار و اذیّت زنان به ویژه در موقعیّت‌ها‌ی خاص بر حذر می‌دارد. با توجّه به ویژگی‌ها‌ی زنان از دیدگاه امام علی‌(ع)، اشتغال آنان در جامعه باید دارای شرایط ویژه‌ای باشد؛ از این رو در پژوهش حاضر نقش و جایگاه زنان در جامعه، با توجّه به ویژگی‌ها‌ی آنان از دیدگاه امام علی‌(ع) با استفاده از بررسی برخی از مشاغلی که زنان در آن مشغول به کار هستند، هم‌چون اشتغال آنان در امور آموزشی، امور خدماتی و قضایی مورد بررسی قرار گرفت و نقاط قوّت و ضعف اشتغال زنان، در این‌حوزه‌ها‌ی شغلی نمایان گشت، از این رو بهترین شغل‌ها برای زنان اشتغال در محیطی امن و سالم است که موجب آسیب‌های جسمی و روحی و ایجاد اختلال در وظایف همسر‌ی و مادر‌ی آنان نمی‌گردد.

جایگاه معنوی امام علی (ع) در عرفان اسلامی بی‌بدیل است. غالب سلسله‌های متصوفه طریقت خویش را میراث آن حضرت(ع) دانسته‌ و به این دلیل، فراوان از گفتار ایشان بهره برده یا اثر پذیرفته‌اند. بر این اساس پژوهنده در این رساله به دنبال یافتن مهمترین رویکردهای این گروه به سخنان آن حضرت(ع) در نثر عرفانی فارسی تا پایان قرن نهم هجری است. شناخت حقیقت تصوف و بن‌مایه‌های فکری صوفیان که بخش ویژه‌ای از میراث مکتوب ما از آن ایشان است، بسیار اهمیت دارد و چون درباره بازتاب کلام امام علی(ع) در نثر متصوفه و رویکردهای چندگانۀ ایشان به گفتار امام(ع)، پژوهش مستقل و گسترده‌ای انجام نگرفته، انجام این تحقیق ضروری نموده است. نتیجه این تحقیق که بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای و با بررسی نزدیک به شصت جلد از متون نثر صوفیان، به روش توصیفی-تحلیلی فراهم آمده، یافتن و تحلیل مهم‌ترین رویکردهای صوفیه در این آثار به گفتار امام علی(ع) است: استناد و استشهاد، نقل به فارسی، تأویل، تسامح در نقل روایات، تعظیم یا بیان فضائل، کاربرد‌های نحوی و ادبی، توجیه یا اثبات عقیده، نقل قول غیر مستقیم گفتار امام(ع). رویکرد غالب صوفیه به کلام امامان استناد است؛ موارد قابل توجهی هم روایات را به فارسی آورده‌اند؛ احادیث امام را کمتر تأویل کرده‌اند؛ مفاهیم فراوانی را هم در متون متصوفه می‌توان یافت که متأثر از کلام ایشان است، مثل: دنیا و زهد، عبادت برتر، انقطاع الی الله... . بررسی رویکرد عاطفی-اعتقادی صوفیان به نام و گفتار اهل بیت(ع) بویژه امام علی(ع) هم نشان می‌دهد که این رویکرد در آثار متصوفه روندی تزایدی دارد؛ به عبارت دیگر، تصوف به دلیل ماهیت حقیقی‌اش که چیزی جز معارف الهی اهل بیت(ع) نیست و نیز به دلیل تحولات اجتماعی و سیاسی، در طول تاریخ با گذر از تعصب بسیار بر تسنن و توجه اندک به اهل بیت(ع)، تدریجاً به تشیع نزدیک شده است.

یکی از اهداف و آرمان‌های مسلمانان «وحدت اسلامی» است. مصلحان مسلمان همواره در تلاش‌اند تا در جهان اسلام اتحاد و همگرایی به وجود آید. جامعه مسلمانان به دلایلی از همان روز نخستِ پس از رحلت پیامبر9 دچار شکاف شد. اختلاف در طول ‌سالیان دراز پس از پیامبر، آسیب‌های بسیاری بر امت اسلام وارد نموده است. هرچند این وضعیت نمی‌بایست به وجود می‌آمد اما از همان آغاز، امامان و اهلبیت‌‌: که دلسوزترین افراد به حال امّت بودند درصدد برآمدند تا با تدارک راهکارها و در پیش گرفتن رفتارهایی نه‌تنها مانع از آسیب‌های هرچه بیشتر شوند بلکه نوعی از وحدت و همزیستی سودمند را در درون امت اسلام شکل دهند. امام علی7 به‌عنوان مصلح از منادیان و طلایه‌داران اتحاد می‌باشد. او خود را شیفته و حریص‌ترین انسان نسبت به وحدت مسلمانان دانسته و یکی از علل بیست‌وپنج سال سکوت خود در برابر خلفا را حفظ وحدت اسلامی یاد نمود. از سوی دیگر همه مسلمانان را به همسویی و همدلی فراخواند تا اتحاد نهادینه‌شده و شجره طیبه آن به بار بنشیند. امامان و خاندان رسول الله‌‌9 دارای نگاه و نگرش و روش تقریبی و هم گرا بوده و با تأکید بر اُخوّت ایمانی، گفتگوی سازنده، تأکید بر مشارکت پیروان اهل‌بیت در مراسم و مناسک عبادی و اجتماعی دیگر هم‌کیشان، سفارش به برقراری روابط اخلاقی و عاطفی با آنان، ترویج خردورزی و آزاداندیشی و صیانت از یکپارچگی دینی- حاکمیتی در جامعه اسلامی درصدد تأمین تقریب و همگرایی در میان امت اسلام برآمده‎اند

اهل بیت عصمت و طهارت: که مدعیان راستین ولایت و امامت هستند و خود را رهبر و زعیم امت بعد از پیامبر می‌دانند، دارای جایگاه علمی و نفوذ کلامی حتی نزد دشمنان خود بودند.این رهبران و راهبران عالی قدر مکلف به هدایت عباد و رساندن معارف ژرف و عمیق اسلامی به آنان بود.سخنان و علوم رسیده از آنان چنان متقن و مستحکم است که مطابق با فطرت سلیم انسانی است. بر همین اساس است حضرت امام رضا7 فرمودند: «فإنّ الناس لو علموا محاسن کلامنا لاتّبعون»[1] تاثیر گذاری امامان شیعه در رشد و بالندگی معارف دینی و حیات فرهنگی و اجتماعی و توسعه تمدن اسلامی بر کسی پوشیده نیست. سخنان نغز و حکیمانه، سیره عملی، پروراندن فرهنگ و تربیت شاگردان دانشور و گسترش علم و سیره عملی آنها،از نمونه‌‌ها و مصداقهای بارز آن است. بی شک میزان شخصیت علمی و میراث مکتوب و علمی امام علی‌7 بعنوان امام اول و پدر امامان شیعه و کسی که علوم و دانش پیامبر از طریق ایشان به دیگر امامان رسیده، بر شیعیان پوشیده نیست. اما برای بررسی اقوال و بیان‌‌های پیرامون آن از دو فرقه اسلامی لازم است سنجیده شود تا پی به خرانه علمی خداوند که در نزد ایشان است ببریم.

درپژوهش حاضر به تجزیه و تحلیل و نقدِ روایات منسوب به خلیفه اول در مثنوی‌های اسرارنامه، الاهی‌نامه، منطق‌الطّیر و مصیبت‌نامۀ عطّار نیشابوری تصحیح دکترمحمّدرضا شفیعی‌کدکنی پرداخته شده است. منظور از «ثانی اِثنَین»، «دومینِ دو تن» در پژوهش حاضر تمام روایاتی است که در مثنوی‌های چهارگانه عطار نیشابوری تلمیح به دوم بودنِ ابوبکربن ابی قُحافه بعد از حضرت ‌رسول اکرم؟صل؟ دارند. پژوهش با رویکرد نقد روایت‌شناسی بر اساس مطالعات کتابخانه‌ای، به روش اسنادی، تحلیل و مقایسۀ یافته‌ها انجام شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد شفیعی در تعلیقاتی که بر مثنوی‌های عطّار نوشته‌ است، به پنج حدیث با مضمونِ دوم بودنِ ابوبکر بعد از ‌رسول اکرم؟ص؟ اشاره دارد، اما به تجزیه و تحلیل آنها نپرداخته است. پژوهش حاضر به یازده حدیث منسوب به خلیفه اول در مثنوی‌های عطار نیشابوری دست یافته است که بر اساس مستندات تاریخی، تفسیر و حدیث با تکیه بر اشتراکات فریقین، مورد نقد، تجزیه و تحلیل و تطبیق قرار گرفته‌اند. از یافته‌های دیگر پژوهش حاضر این است که روایات مربوط به خلیفه اول در مثنوی‌های عطار نیشابوری از مناقب مسلّم و قطعی حضرت امیرالمؤمنین؟ع؟ الگو برداری‌ شده‌اند. در نتیجه ماوقع (لانگ) یکی بوده، ولی بوطیقای روایت (پارول) شکل عوض کرده است.

نحوه مدیریت امیرالمؤمنین نشان می‌دهد که مدیریت در هر مکان وزمانی سبک خاص خود را می‌طلبد، که به این رویکرد مدیریت اقتضائی گفته می‌شود. این پژوهش با بررسی عبارات زیارت غدیریه، به روش توصیفی _ تحلیلی در صدد تبیین سبک‌های مدیریتی امام علی؟ع؟ مبنی بر شیوه‌های ارتباطی ایشان با زیردستان به ویژه کارگزاران از حیث اخلاقی و عملی است. شیوه‌های مدیریتی امام در زیارت غدیریه را می‌توان به دو بخش صفات اخلاقی و راهکارهای عملی دسته بندی نمود. در بخش صفات اخلاقی؛ عفو و گذشت، خشم و خشنودی برای خدا و تواضع در برابر مردم بویژه مؤمنان و در بخش راهکارهای عملی؛ هدایتگری، به دوش کشیدن بار سختی، کمک بدون چشم‌داشت به فقرا و نیازمندان و تقسیم عادلانه بیت المال را می‌توان بعنوان نمونه ذکر کرد.