جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

---

‫اهل بیت (ع) و قرآن کریم دو حقیقت روشن و عالی هستند که وظیفه ی هدایت بشریت از ظلمات به نور را به دوش می کشند. تمسک به ایندو وقتی کارآمد و هدایت آفرین است که جدای از هم فرض نشوند. هرگاه با تمسک به یکی از ایندو، دیگری از صحنه حذف شود؛ نه تنها هدایتگری خویش را از دست می دهد، بلکه گاهی ضلالت آفرین است. عبارات " قرآن به تنهایی برای ما کافیست" و یا " اهل بیت برای هدایت ما کافی است و نیازی به قرآن نیست" و عباراتی که به نحوی بر این معانی دلالت دارند، همگی باعث خسارات شدید بر امت مسلمان شده اند. آنچه در این مورد صحیح به نظر میرسد و فرقه ی ناجیه بر آن اصرار دارد این است که اهل بیت (ع) با قرآنند. و هدایتگری آنگاه کامل است که ایندو حقیقت از هم جدا انگاشته نشوند. عدم افتراق اهل بیت (ع) از قرآن چیزی است که در روایات نیز به آن اشاره شده است. اهل بیت (ع) علاوه بر اینکه همسو و همراه با قرآن هستند. نمونه های مجسم عمل به قرآن نیز هستند. در واقع آنها قرآن ناطقند و با پیاده سازی رهنمود های اخلاقی – عبادی قرآن در وجود خویش نمونه های اعلای هدایتگری هستند. این پژوهش برای نشان دادن اینکه اهل بیت (ع) نمونه ی عملی قرآن کریم هستند به بررسی اخلاقیات و عبادات در سیره ی عملی امیرالمومنین (ع) می پردازد. اخلاقیات در دو بخش اخلاق فردی و خانوادگی مدنظر ما بوده و نمونه های عملی این دو بخش را به پیشگاه قرآن عرضه نمودیم تا عدم جدایی علی (ع) را از قرآن ثابت نمائیم. و در حوزه ی عبادات در دو بخش واجبات و مستحبات به بررسی عملکرد آن حضرت پرداخته و با ارائه ی آیات قرآن کریم و تحلیل قرآنی سیره ی حضرتش از حقیقت عدم افتراق ایشان از قرآن کریم پرده برداشته ایم. کلید واژه : اخلاق، عبادت، سیره، قرآن، امیرالمومنین (ع).

---

‫عقل به عنوان چراغ دروني، انسان را بر تشخيص نيک از بد و مقايسه و تحليل قادر ميسازد. اين پژوهش در پنج بخش، به بررسي نقش امام علي عليه السلام در احياي عقلگرايي پرداخته است. نويسنده در کليات، به معنيشناسي عقل و معني عقلگرايي پرداخته است. سپس به عقلگرايي پيش از ظهور اسلام و عقلگرايي پس از ظهور اسلام پرداخته است. ظهور اسلام به عنوان آغاز عصر عقلگرايي، معرفي شده و عقلگرايي و تفکر عقلاني در قرآن و روايات بررسي شده است. بخش بعدي به نقش امام علي عليه السلام در کاربرد عقل و تأسيس فکر فلسفي در اسلام، اختصاص يافته است. امام علي عليه السلام مظهر عقل و عقلگرايي است و از ديدگاه آن حضرت، عقل از جايگاه و منزلت والايي برخوردار است. همچنين نقش آن حضرت در تأسيس تفکر عقلاني و سيره عملي آن حضرت در تفکر عقلاني بيان شده است. در اين رابطه ميتوان به طرح مباحث اعتقادي از سوي آن حضرت اشاره نمود که عبارتاند از: 1. طرح شيوههاي معرفت در باب خداشناسي چون شناخت خدا از طريق ذات خويش، از طريق معرفت نفس، از طريق معرفت آفاق و از طريق نظم پديدهها؛ 2. طرح براهين عقلي در خداشناسي چون برهان حرکت، برهان حدوث و قدم و برهان صديقين؛ 3. مسئله معرفت کنه ذات و صفات خدا؛ 4. سخنان امام عليه السلام در تبيين اقسام توحيد؛ 5. مسئله عدل در افعال الهي؛ 6. مسئله قضا و قدر؛ 7. ضرورت بعثت انبيا?؛ 8. ضرورت امامت؛ 9. مسئله معاد. در پايان، تأثير خردورزي امام علي عليه السلام در حوزه تفسير آيات قرآن و در مجادلات کلامي و همچنين بر نحلههاي فکري معتزله، اشاعره و شيعه بيان شده است. نتيجه اينکه امام عليه السلام در فهم و تبيين باورها و تعاليم اساسي اسلام، از عقل به عنوان منبع و ابزار کمک گرفته و در ترويج عقل نظري و عملي، نقش ارزنده و تأثيرگذاري داشته است.

‫با توجه به جايگاه خلافت و وصايتي که امام علي عليه السلام نسبت به پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم داشتند، مخالفان همواره در طول تاريخ اسلام، شبهاتي را نسبت به شأن و منزلت حضرت وارد کردهاند. پژوهش حاضر شبهاتي مربوط به عصمت آن حضرت را بررسي و نقد کرده است. نويسنده پس از کليات و مفاهيم، به شبهات مربوط به عصمت اعتقادي حضرت پرداخته است که از جمله آنها، نفي برتري حضرت بر انبيا( و مخالفت با دستور پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم در صلح حديبيه است. از شبهات مربوط به نحوه تعامل حضرت با شريعت، ميتوان به تعلل حضرت در اخذ بيعت براي خود پس از رحلت پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم ، نسبت خطا دادن به حضرت عليه السلام از سوي امام حسن عليه السلام و منافات داشتن تقيه حضرت با تبليغ دين اشاره کرد. از شبهات مربوط به عصمت در امور شخصي حضرت، ميتوان به نداشتن حضور قلب در نماز به هنگام خاتم بخشي به سائل، اعتراف به ظلم و خطا، طلب مغفرت، خواستگاري از دختر ابوجهل و فراهم شدن موجبات خشم پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم و حضرت زهرا?، سکوت در برابر توهين به حضرت زهرا?، ازدواج عمر با دختر علي عليه السلام ام کلثوم، بيعدالتي در تقسيم غنايم، بيعت با شيخين، پذيرش حکميت، و عدم تغيير سنت شيخين اشاره نمود. نويسنده با طرح هر يک از شبهات، به نقد و بررسي شبهه و پاسخ آن پرداخته است. امام علي عليه السلام، بر اساس ادله خدشه ناپذير، از مقام عصمت برخوردار بودند. در فهم و استنباط در تمام مسائل ديني، اجتماعي، سياسي و ... مانند پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم بودند. در حوزه عمل به شريعت، به پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم تأسي ميکردند. در امور شخصي نيز با اندک تأمل در شبهات، بي ارزش بودن آنها روشن ميشود. با بررسي و دقت در شبهات، انگيزه دشمنان از القاي شبهات را ميتوان تنزّل مقام بي بديل حضرت پس از پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم ، سرپوش گذاشتن بر بدعتها و انحرافات رقبا، منحرف ساختن اذهان از وقايع مسلّم تاريخي چون واقعه غدير، و آرام ساختن کاذب روان خود دانست.

‫تربيت ديني، مبتني بر اصول و قوانيني است که از دين گرفته شده؛ تا زمينه رشد و شکوفايي دنيوي و اخروي متربّي را فراهم آورد. اين پژوهش در چهار فصل، در صدد بررسي مباني و اصول تربيت ديني در روايات امام علي عليه السلام است. پس از مفاهيم، ابعاد و حيطههاي تربيت ديني مطرح شده است. دو بعد تربيت ديني عبارت است از: بعد اعتقادي و بعد عبادي. در بعد اعتقادي، نگاه حضرت عليه السلام به توحيد، عدالت، صفات خداوند، نبوت، امامت و معاد بيان شده و در بعد عبادي، نگاه امام علي عليه السلام به نماز، روزه، دعا و ذکر، و آموزش قرآن کريم بيان شده و سخنان آن حضرت در حيط? شناختي، حيطه عاطفي و حيطه رفتاري تربيت ديني مطرح شده است. در بحث از مباني تربيت ديني در احاديث اميرالمؤمنين عليه السلام، مباني هستي شناختي، مباني معرفت شناختي و مباني انسان شناختي تربيت ديني مطرح شده است. در هستي شناختي، دو مبنا ارائه شده است: 1. خداوند مبدأ و منشأ جهان هستي، مدبر، و ربّ حقيقي تمام موجودات عالم است. 2. خداوند، خالق، واجب الوجود و واحد است. امکان معرفت يقيني و خطا ناپذيري وحي در تربيت ديني، دو مبنا در معرفت شناختي است. انسان موجودي ربطي و وابسته به خداوند، واجد عقل، داراي اراده و اختيار، تأثير پذير، مرکب از روح و جسم، موجودي ضعيف و محدود است. موارد ياد شده، از مباني انسان شناختي است. همچنين تطور و مرحله به مرحله بودن تربيت، اعتقاد به روز رستاخيز و حيات اخروي، و ملجأ بودن اهل بيت? در تربيت ديني، از مباني انسان شناختي است. در پايان، اصول تربيت ديني در احاديث امام علي عليه السلام بيان شده است که عبارتاند از: اعتقاد به دين واحد و حقانيت آن، خدامحوري و موحد پروري، اصل تزکيه، اصل حريت، اصل کرامت، اصل تعقل و تفکر، اصل تدرّج، اصل استفاده از عواطف و دل بستگيهاي متربي، اصل تسهيل و تيسير، و اصل ايجاد و اصلاح محيط.

---

---

‫پژوهش حاضر در صدد بررسي و تحليل مناظرات و احتجاجات کلامي و معارفي امام علي عليه السلام به منظور دستيابي به قالب و محتواي استدلالهاي آن حضرت و آگاهي از مسائل عرضهشده و يافتن پاسخ براي مسائل کلامي است. نويسنده مناظرات را در دو بخش مناظره و احتجاج با اهل کتاب و مناظره و احتجاج با مسلمين ارائه نموده است. هفت مورد مربوط به بخش نخست است. در بخش دوم، پنج مورد مربوط به خلافت و فضيلت اهل بيت?، هفت مورد مربوط به واقعه جمل، چهار احتجاج مربوط به قاسطين و مارقين و چهار احتجاج در موضوعات مختلف ارائه شده است. در هر يک از موارد، ارائه گزارش از مناظره، تحليل ساختاري و منطقي و تحليل محتوايي انجام پذيرفته است. استدلالهاي حضرت، در قالبهاي مختلف قياس اقتراني و استثنايي است. بيشتر استدلالهاي حضرت، برهان است و تنها در چند مورد که خصم نسبت به پذيرش حق مقاومت کرده، جدل هم وجود دارد. خطابه و مغالطه در اين استدلالها ديده نميشود. از شعر هم فقط در برخي نامهها به معاويه، در پاسخ اشعار او، بهره برده است. اما به لحاظ محتوا، در باب توحيد، از مکان خداوند، رؤيت خداوند، عدالت و قضا و قدر سخن گفته شده است. در باب نبوت، افضليت پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم ، معجزه و عصمت انبيا? در خلال مناظرات ارائه شده است. در باب امامت که بيشترين مناظرات حضرت را شکل ميدهد، موضوع خلافت و افضليت اهل بيت? و اميرالمؤمنين عليه السلام بر سايرين مطرح شده است. قوت استدلالهاي حضرت به حدي است که هر حقطلبي آنها را ميپذيرد. مخاطبان حضرت، به جز افرادي که به طمع قدرت با ايشان مقابله کردهاند و بخش اندکي از خوارج، همه تسليم شده، به درستي سخن اميرالمؤمنين عليه السلام اعتراف دارند.

---