جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

۲ آذر مصادف با هشتاد و پنجمین سالروز تولد دکتر علی شریعتی بود. بهمین دلیل ۳ آذر را که روز کاری بود سمیناری با عنوان “بازخوانی اندیشه شریعتی و آینده تفکر در ایران” در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و با همکاری گروه جامعه شناسی کشورهای اسلامیِ انجمن جامعه شناسی ایران از ساعت ۸ الی ۲۰ در دو سالن حکمت و اندیشه برگزار کردیم. ما بیش از ۱۵۲ چکیده از اقصی نقاط کشور و ۵ کشور خارجی دریافت کرده بودیم که سر آخر ۵۱ چکیده توسط هیئت علمی سمینار پذیرفته شد و در نهایت ۳۵ تن از این افراد به سخنرانی پرداختند. یکی از نکات جالب در این سمینار حضور زنان و محققان غیر تهرانی بود که مایه مسرت ما گردید. به عنوان مثال دکتر حسین روحانی از تبریز، دکتر محمد رضا زمردی از رشت، دکتر نوشین از شیراز، دکتر فرامرز معتمد از دزفول، آیت الله آکوچکیان از قم، … آمده بودند که به غنای این سمینار بس افزودند. موضوعات متنوعی در این سمینار مطرح شد و نکته جالب دیگر در این سمینار مواجهه محققین و متفکران حاضر از منظرها و دیسیپلین های متفاوت بود که نشان از ظرفیت گفتمان شریعتی دارد. امیدواریم بزودی کتاب “بازخوانی اندیشه شریعتی و آینده تفکر در ایران” در ۲۹ خرداد ۱۳۹۸ مصادف با چهل و دومین سال شهادت دکتر شریعتی توسط نقد فرهنگ به بازار عرضه خواهد شد.

شریعتی میگوید فردوسی میخواهد “بیان کند که اگر ایرانی شخصیت داشته باشد زیر بار زور و تحقیر .) نمیرود”)م.آ. 72 ص 91 پرسشی که میتوان از شریعتی پرسید این است که آیا این نظر فردوسی است یا خوانش شریعتی از شاهنامه؟ به نظرم کلیه فهم روایت شریعتی از هویت ایرانی مفهوم “شخصیت” است که مبتنی بر آن شریعتی به بازخوانی شاهنامه فردوسی میپردازد، ولی خطا خواهد بود اگر این مفهوم)شخصیت( را در قالب روانشناسی فردی مفهوم سازی کنیم. زیرا او میگوید: “فردوسی تنها به خاطر ملیت از دست رفته و در حال اضمحلال کشورش…میخواهد آنچه را که به لجن کشیده .) شده]است[..و تحقیر]شده است[، از نو با صورتی عالی احیا کند”)م.آ. 72 ص 91 به سخن دیگر شریعتی در پی بازسازی هویت ایرانی نه به مثابه امر ماضی بل به مثابه “امر کنونی” به فردوسی رجوع میکند و حتی آنجا که از پروفسور برک شاهد می آورد که” مورخ نباید با بینش زمان خویش حوادث یا وقایع و مسائلی را که در زمان دیگری رخ داده است ]را[…بنگرد”)همان،ص 79 (، ولی خود به این هشدار متدیک خود نیز بی توجه باقی می ماند و روایت خویش از فردوسی را به مثابه تقریر “ماوقع”)یعنی آنچه که روی داده است( بیان میکند و میگوید” در واقع …فردوسی با آفریدن…شاهنامه…ملیت ایران و آنچه که بیگانگان در صدد از .) بین بردن آن بودند، ]را[ به بهترین صورت خود احیا کرده است”)همان،ص 91 دو نکته در این سخن شریعتی نهفته است: نخستین نکته این است که آیا واقعا فردوسی “ملیت ایران” را احیا کرد یا این خوانش معاصر از روایت فردوسی است و دیگر اینکه شریعتی چگونه به” خوانش فردوسی در واقع” پی برده است؟ به عبارت دیگر، لطائف و ظرایف هرمنوتیکی به شدت در خوانش شریعتی مغفول است ولی نکته ای در خوانش شریعتی نهفته است که خوانش او در باب هویت ایرانی را در بستر معاصر حائز اهمیت می کند. آن نکته چیست؟ به نظر من آن نکته ظریف که در روایت شریعتی نهفته است در ابتدای بحث مطرح نشده است بل در پایان دروس شفاهی شریعتی در دانشکده ادبیات دانشگاه مشهد در آبان 9431 مطرح شده است که در کتاب “بازشناسی هویت ایرانی-اسلامی”)م.آ. 72 ( در فصل “تاریخ ایرانی اسلامی تا صفویه” چاپ گردیده است. آن نکته ظریف شریعتی چیست که اساسا روایت شریعتی را به عنوان یکی از نظریه های ایرانی در باب ملیت قابل اعتنا میکند؟