جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نام دکتر علی شریعتی در کارنامه انقلاب اسلامی ایران به عنوان یک ایدئولوگ برده می‌شود. او زمانه بعد از انقلاب را ندید اما خیلی زود در دو طیف روحانیان و روشنفکران انقلابی، کسانی به نقد و مخالفت با اندیشه‌های شریعتی پرداختند. به همین مناسبت دین آنلاین با بیژن عبدالکریمی گفتگویی کرده و از او درباره راز مخالفت‌شماری از روحانیان با اندیشه‌های شریعتی پرسیده است.

اندیشه شریعتی، به عنوان روشنفکری معاصر که خواهان اصلاح امور است، به میزان زیادی پیرامون شیوه زندگی ایده آل می ‌گردد و هدف وی به دست دادن اصول و معیارهای چنین زندگی ای است. اما بدون تعریفی دقیق از انسان و به دست دادن ‌ویژگی های اساسی انسان نمی توان زندگی ایده آل و اصیل را تعریف کرد. شریعتی سه ویژگی اساسی برای انسان مشخص می ‌کند که عبارتند از: خودآگاهی، اراده و آزادی. وی زندگی ای را ایده آل و اصیل می داند که مبتنی بر این سه ویژگی باشد. اما ‌خودآگاهی و اراده و آزادی وقتی معنا دارند که کارکردی داشته باشند و این کارکرد ساختن زندگی ای ارزشمند و اصیل ‌است. از طرف دیگر، هر زندگی مطلوب چارچوب و اصولی را نیاز دارد که باید بر طبق آن رفتار کرد؛ شریعتی این چارچوب ‌و اصول را ایدئولوژی می داند. چراکه از نظر او ایدئولوژی، برخلاف دیگر مجموعه باورها، اعتقاداتی است که نقشی واقعی در ‌زندگی ایفا می کند و می تواند فرد را به عمل وادارد. از نظر او، دیگر باورهای بشر، یعنی باورهایی که از حوزه های تخصصی ‌گوناگون مانند علم، فلسفه، دین نهادی و سنتی و غیره آمده اند نمی توانند منشاء عمل باشند؛ چون فقط ایدئولوژی و باورهای ‌ایدئولوژیک است که می تواند دغدغه آفرین و مسئولیت زا باشد و بدون دغدغه و احساس مسئولیت، فرد زندگی مطلوبی ‌نخواهد ساخت. از جهت دیگر، این ایدئولوژی محتوایی نیاز دارد و باید منبعی برای الهام داشته باشد. شریعتی دو جهان بینی ‌مادی و مذهبی را در کنار هم مقایسه می کند و نشان می دهد که جهان بینی مادی با غفلت از ویژگی های اساسی بشر، مانند ‌اراده و آزادی، نمی تواند محتوایی مناسب برای ایدئولوژی مطلوب باشد. همچنین، مذهب سنتی و نهادی، به دلیل اینکه به چیزی ‌اجتماعی و سنتی تبدیل شده است، اکنون دیگر آن کارکرد محرک گونه را ندارد. علاوه بر آن، شریعتی، دغدغه مندی و ‌مسئولیت پذیری را چیزی فردی می داند؛ به همین دلیل نتیجه می گیرد که مذهب می تواند همان ایدئولوژی باشد به این شرط ‌که تمامی خصوصیات ایدئولوژی، مانند منشاء اثر بودن و دغدغه آفرینی، را داشته باشد. او این را دین ایدئولوژیک می خواند. ‌در این تحقیق نتیجه گرفته می شود که زندگی ایده آل و مطلوب از نظر شریعتی زندگی ای است که با در نظر گرفتن سه ‌ویژگی اساسی انسان، خودآگاهی و اراده و آزادی، و بر مبنای یک ایدئولوژی مذهبی به دست می آید. همچنین نشان داده می ‌شود که منبع الهام و خاستگاه تفکر شریعتی هیچ مکتب غربی نیست بلکه آموزه های اسلامی با تفسیری نوین است.‌

کنـکاش در اندیشـه‌ی سیاسـی دکتـر علـی شـریعتی حداقـل پیشـینه ای ۴۰سـاله دارد. حاصل ایـن کنـکاش، بـروز آرا و نظـرات مختلـف و گـه گاه متناقض دربـاره این اندیشـمند ایرانی اسـت. مناسـبات بیـن سـنت و مدرنیتـه، تـلاش شـریعتی بـرای تلفیـق آن دو، دسـتیابی به یـک الگوی جدیـد و بنیان‌گـذاری جامعـه ای آرمانـی بـر پایـه‌ی آن الگـو، از موضوعاتـی اسـت کـه بنیـان اندیشـه‌ی شـریعتی را تشـکیل داده اسـت. سـؤال اصلـی پژوهـش چنیـن اسـت: مهم‌تریـن دلیل شـریعتی بـرای ایجـاد گفتگـو میـان سـنت و مدرنیتـه چیسـت و ایـن تـلاش وی چـه سـرانجامی داشـت؟ ظاهـراً شـریعتی به‌دلیـل ازخودبیگانگی مردمـان جهان سـوم، به‌دنبال ایجاد هم‌سـویی و مکالمـه بیـن سـنت و مدرنیتـه بود. مقالـه در نظر دارد بـا توصیف و تحلیل اندیشـه‌ی شـریعتی و بـا اسـتفاده از روش تاریخی-جامعه‌شـناختی و بـر اسـاس نظریـه‌ی بحـران اسـپریگنز، صحت و سـقم ایـن فرضیـه را واکاوی کنـد. بررسـی‌های پژوهـش نشـان می‌دهـد که شـریعتی بـا ارائه‌ی گفتمان‌هـای پروتستانیسـم اسـلامی و بازگشـت به خویشـتن، در پی ایجاد هم‌سـویی بین سـنت و مدرنیتـه بـوده، هـرچنـد در دسـتیابی بـه ایـن هـدف چنـدان موفق نبوده اسـت.