جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابن‌سینا برای اثبات فاعلیت ( و یا خالقیت ) خداوند که یکی از پر چالش‌ترین مسائل الهیات و فلسفه است‌، تلاش مضاعفی انجام داده است؛ چه وی در تبیین‌ این مسئله از یک سو با فیلسوفان مشّائی- که خود وی نیز از پیروان همین نحلة فلسفی است- در نزاع واختلاف است و از سوی دیگر، گرفتار مشاجره و نفی و انکار شریعتمداران در مسئله است.‌ این اختلاف به‌اندازه‌ای است که او بحث « حادث و قدیم » عالم که یکی از مبانی اصلی‌ این مسئله است را مسئله‌ای « جدلی الطرفین» نامیده است، بدین معنی که هم می‌‌توان در جهت اثبات و هم در جهت ابطال آن برهان اقامه کرد. در نزاع با مشائیان، وی تلاش کرده است تا ازلی بودن ماده را که ارسطوئیان به آن قائل‌اند، ابطال کند و در نتیجه‌، حدوث عالم را اثبات کند و در تقابل با متکلمان نیز تلاش کرده است تا میان حدوث ذاتی عالم وحدوث زمانی آن تفاوت قائل شود و در ادامه میان قدیم ذاتی و قدیم زمانی فرق قائل شده است و می‌‌گوید، مانیز همچون متکلمان بر‌ این باوریم که در نظام هستی‌، تنها یک موجود قدیم ذاتی وجود دارد وآن هم وجود خداست‌، لیکن بر‌ این باوریم از آنجا که موجودات قدیم زمانی( عقول مفارق) به لحاظ ذات خود‌، موجود ممکن الوجود‌اند، داغ معلولیت بر پیشانی شان حک شده است و هیچ‌گونه توهم و تصور بی نیازی از علت در بارۀ آنها نمی‌‌رود تا کسی ادعا کند که : اعتقاد به موجودات مجرد ازلی غیر از خدا، ناسازگار با توحید پروردگار است‌؛ آنچنانکه متکلمان پنداشته‌اند. این مقاله باروش توصیفی و تحلیلی و با تمرکز بر متون اصلی ابن‌سینا نوشته شده است.

پزشکان در دهه 1960 جهت درمان بیماران صرع، اتصال میان دو نیم‎کره مغز در این بیماران را قطع کردند. البته این اعمال جراحی ادامه نیافت و در زمان کوتاهی متوقف شد. بیماران مغز دوپاره در طی حدود 60 سال تحت آزمایش‏های گوناگونی قرار گرفتند. این آزمایش‏ها عملکرد هر نیم‎کره مغز را مستقل از نیم‎کره دیگر ارزیابی می‎کردند. اسپری و گازانیگا مدعی‏اند قطع اتصال میان دو نیم‎کره مغز در این بیماران سبب شده است دو مرکز آگاهی مستقل از هم در مغز آنها شکل بگیرد؛ به عبارت دیگر این بیماران تبدیل به دو شخص انسانی شده‏اند. این آزمایش‎ها و نتایج حاصل از آن به عنوان یک دلیل تجربی جهت دفاع از فیزیکالیسم مورد توجه قرار گرفته‎اند. در این پژوهش نشان داده می‎شود در چارچوب نظام فلسفی ابن‏سینا و ملاصدرا هویت انسانی در این بیماران تقسیم نشده است و همچنین با فرض صحت این آزمایش‎ها کوشش می‎شود توجیه معقولی از این آزمایش‎ها در درچارچوب نظام فلسفی ابن‏سینا و ملاصدرا پیشنهاد گردد. در این بیماران، قوای حسی و فرایند حصول ادراکات حسی تقسیم شده است؛ به گونه‎ای که هر نیم‎کره مغز دارای ادراکات حسی مستقل از نیم‎کره دیگر است؛ ولی قوه عقل در این بیماران تقسیم نشده است. از آنجا که ویژگی اساسی نفس انسانی از دیدگاه ابن‏سینا و ملاصدرا تعقل کلیات است، حفظ وحدت قوه عقل در این بیماران دلیلی بر حفظ وحدت هویت انسانی در آنهاست.

بی‌شک باید تاریخ موسیقی را با تاریخ حیات بشری مقارن دانست؛ چرا که از دیرزمان، گونه‌های متنوعِ موسیقیِ برآمده از متن طبیعت با جوامع بشری همراه بوده است. موسیقی را در یک نگاه کلی می‌توان به طبیعی و هنری (مصنوعی) تقسیم نمود. ابن سینا از بزرگ‌ترین اندیشمندان و نام‌آوران فلسفی بوده که در مکتوباتش از موسیقی هنری به تفصیل سخن گفته و همین خود، آرای او را در معرض نقد و نظرهای افزون‌تری قرار داده است. با این همه، ظرفیت‌های فلسفۀ بوعلی در بیان تأثیرات موسیقی بر احوال نفس انسان، چندان آشکار نشده است. پرسش اصلی این نوشتار آن است که رابطه موسیقی و نفس انسان با نظر به علم‌النفس سینوی چگونه است؟ نگارنده در روی‌آوردی توصیفی تحلیلی و با تأکید بر مبانی علم‌النفس سینوی به این نتیجه دست یافته که موسیقی هنری با تأثیر مستقیم خود تنها نفس نباتی و حیوانی در انسان را مورد هدف قرار می‌دهد و اغلب با تأثیرات افراطی و تفریطی خود بر این قوا، عقل نظری و عملی او را نیز به گونه‌ای غیر مستقیم دستخوش این آشفتگی‌ها می‌گرداند.

کیفیت پیدایش و نحوه دستیابی ذهن به مفاهیم کلی، پرسش اساسی در قلمرو معرفت‌شناسی است. در این پژوهش، به دنبال پاسخ‌گویی به این سؤال هستیم: چگونه شناخت امور کلی از طریق امور جزئی امکان‌پذیر است؟ در تاریخ فلسفه، دو جریان مهم افلاطونی و ارسطویی در این باب شکل گرفته است. سردمدار مشرب ارسطویی در عالم اسلام، فلسفه سینوی و در تفکر غرب با تأثیرپذیری از ابن سینا، فلسفه قرون وسطی است. تحقیق حاضر، با رویکردی تحلیلی ـ تطبیقی، به چیستی ادراک و اقسام مفاهیم کلی از منظر ابن سینا و فلاسفه قرون وسطی می‌پردازد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که هر دو نحلۀ فلسفی در دستیابی ذهن به معقولات اول، غالباً نظریه تجرید را پذیرفته و معقولات منطقی را نیز مستند به مفاهیم ماهوی و عارض بر آن‌ها دانسته‌اند. در حوزۀ مفاهیم فلسفی نیز گرچه اصطلاح معقول ثانی را به کار نبرده‌اند، اما این مفاهیم را نشئت‌گرفته از خارج دانسته، در عین حال قائل به تمایز کیفیت پیدایش آن‌ها با معقولات اول و ثانی شده‌اند.

هدف این پژوهش امکان‌سنجی تعریف وجود خدا از منظر فلاسفۀ صاحب‌مکتب و تأثیرگذار در جهان اسلام، یعنی ابن‌سینا، سهروردی و ملاصدرا است. روش این پژوهش، کتاب‌خانه‌ای و رویکردش تحلیلی، توصیفی و تطبیقی است. بعد از بررسی و تحلیل دیدگاه‌ها و راهکارهای مطرح‌شده به این نتیجه رسیدیم که: 1. خدا تعریف‌پذیر است؛ 2. خدا از طریق تعاریف حدّی حقیقی تعریف‌ناپذیر است؛ 3. خدا را از طریق لوازم عقلی می‌توان تعریف کرد. تعریف به لوازم عقلی از نوع تعریف رسمی است و به دلیل اشتمال لوازم قریب شیء کارکرد حدّ حقیقی را دارد. با این تبیین نظریه تعریف‌پذیری وجود خدا با قاعده «الواجب لاحدّ له» تعارضی نخواهد داشت؛ زیرا مفاد قاعده، خدا را از طریق تعاریف حدّی ماهوی حقیقی تعریف‌ناپذیر می‌داند، ولی با پذیرش تعریف به لوازم عقلی این تعارض حل خواهد شد.