جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بنابر نقل سیدرضی امام علی(ع) در ضمن چهار خطبۀ 36 ،58، 122 و 127 خوارج را مورد خطاب قرار داده است. از آنجا که حضرت، خوارج را افرادی گمراه می‌دانست، پیوسته می‌کوشید اندیشۀ انحرافی آنان را از راه گفتگو و منـاظره اصـلاح کنـد.پژوهش حاضر درصدد است با پرداختن به گفتگوی امام علی(ع) با خوارج وبا بهره‌گیری ازنظریۀ کنش گفتار «جان سرل»، تحلیلی ازانواع کنش‌های گفتاری پنجگانه؛کنش گفتاری اظهاری، اعلامی، ترغیبی، عاطفی و تعهّدی، ارائه نموده و با تحلیل داده‌های به دست آمده، خوانشی نو از این گفتگو-ها ارائه نماید. نویسندگان در پژوهش حاضر بر آن هستند انواع کنش‌های گفتاری موجود در این گفتگوها و نوع بسامد و نتایح آن ها را شناسایی نماید .یافتۀپژوهش نشان می‌دهد در مجموع 71 پاره گفتار، کنش‌گفتاری اظهاری از بیش‌ترین و کنش‌گفتاری اعلامی از کم‌ترین بسامد برخوردار بوده است. به نظر می‌رسد مهم‌ترین عامل موثر بر فزونی کنش‌گفتاری اظهاری، شبهه افکنی و تشویش اذهان عمومی از سوی خوارج و لزوم پاسخ‌گویی به شبهات آنان بوده است.امام (ع) قصد داشت با پاسخ‌هاى بسیار روشن و منطقى، اشتباهات خوارج را آشکار سازد. بنابراین کنش گفتاری اظهاری با هدف و مقصود گویندة سخن در خطبه‌ها متناسب و همگون است.

کنش‌گفتاری یا کارگفت مفهومی، کلیدی در زبان‌شناسی و فلسفه‌ی کاربردشناسی زبان است که به بررسی عملکرد و معنای افعال در گفتگو با توجه به موقعیت اجتماعی و روابط بین گوینده و شنونده می‌پردازد و تلاش می‌کند کارکردهای زبان را به صورت نظام‌مند توضیح دهد. این پژوهش با رویکرد زبان‌شناسی کاربردی و بهره‌گیری از دســتهبندی جــان ســرل در نظریــه کنشهــای گفتــار بــه تحلیــل دعای ابوحمزه ثمالی می‌پردازد تا قواعد معنایی استفاده از زبان برای دستیابی به اعمال گفتاری شناسایی و گفتمان دعای ابوحمزه در رابطه انسان با خدا بازنمایی شود. بدین منظور متن دعا به واحدهای معنایی کوچکتر تقسیم و بر اساس نظریه سرل تحلیل شده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که در دعای ابوحمزه شامل انواع مختلف کنش‌های گفتاری (اظهاری، ترغیبی، عاطفی و تعهدی) است که هر یک برای بیان هدفی خاص به کار رفته‌اند. بیشترین تأکید بر کنش‌های اظهاری با بسامد (53%) و پس از آن کنش‌های ترغیبی با بسامد (35%) قرار دارند. کنش‌های عاطفی با بسامد (11%) نیز حضور قابل توجهی دارند، اما از کنش‌های تعهدی(1%) بسیار کم استفاده شده‌ است. نتیجه این بسامدگیری نشان می‌دهد که تمرکز اصلی گوینده بر ارائه باورها، بیان حقایق و انگیزش مخاطبان است. در مجموع، این پژوهش نشان داد که تحلیل کنش گفتاری می‌تواند ابزاری قدرتمند برای درک ساختار زبانی و کارکردهای مختلف دعا باشد. این روش نه تنها به روشن شدن معانی و مفاهیم نهفته در متن دعا کمک می‌کند، بلکه به شناخت بهتر ساختار ارتباطی در متون مذهبی می‌انجامد.

مسئله پژوهش حاضر نوع رابطه میان ذهن و بدن از دیدگاه جان سرل است. از نظر سرل، این مسئله راه‌حل نسبتاً ساده‌ای دارد؛ «طبیعت‌گرایی زیست‌شناختی» نامی است که سرل به راه‌حل خود برای این مسئله داده است. بر اساس این نظریه، پدیده‌های ذهنی همچون آگاهی، احساسات، افکار و امیال 1. اموری واقعی‌اند 2. معلول فرآیندهای نوروفیزیولوژیکی درون مغزند 3. درون خود مغز بوده و ویژگی مغز محسوب می‌شوند و 4. نسبت به بدن نوعی علیت دارند و موجب رفتارهایی خاص در انسان می‌گردند. روش تحقیق در مقام گردآوری، کتابخانه‌ای و اسنادی و در مقام داوری، تحلیلی‌ ـ ‌عقلی است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد نظریه سرل گرچه نسبت به برخی دیدگاه‌ها پیشرفت قابل توجهی محسوب می‌شود، اما در نهایت در دامان فیزیکالیسم قرار گرفته و همه مشکلات فیزیکالیسم دامنگیر آن است.

به کارگیری مباحث زبان‌شناسی در مطالعۀ متون دینی از جمله قرآن کریم، به خوانش نظام‌مند آن کمک می‌کند. یکی از زیر شاخه‌های زبان‌شناسی، کاربردشناسی زبان است که در رویکردهایی مانند نظریۀ کنش گفتاری نمود می‌یابد. نظریة «کنش گفتاری» یکی از مباحث مهم تحلیل گفتمان در حوزة دانش زبان شناسی به‌شمار می‌رود که در آغاز توسط «آستین» مطرح شد و پس از او «سرِل» طبقه‌بندی پنج گانه‌ای را برای آن ارائه داد. پایة نظریة کنش گفتاری سرل بر این امر استوار است که نقش فعل و به‌دنبال آن جمله را در فرآیند گفتمان می‌توان به پنج دسته کنشهای اظهاری، عاطفی، ترغیبی، تعهدی و اعلامی تقسیم‌بندی کرد. با توجه به محورهای تهذیبی سورۀ یاسین و ترسیم نظام ارزشی مطلوب در آن سوره، نگارندگان در پژوهش حاضر بر آن شدند تا به روش توصیفی- تحلیلی به بیان گونه‌های مختلف کنش‌های گفتاری سورۀ یاسین بپردازند. از یافته‌های تحقیق استنباط می‌شود که پیام اصلیِ سوره در قالب کنش اظهاری، نظام ارزشی جدیدی را تبیین می‌کند. در این میان کنش تعهدی در قالب سوگندهایی که از موارد کاملاً مشهود و محسوس به سمت امور غیبی و غیر محسوس، حرکت می‌کند، اطمینان بخشی و بیان اهمیت موضوع را برای خوانشگران خود فراهم می‌سازد.

پژوهش حاضر با هدف بهره‌گیری از نظریه‌های نوین زبان‌شناسی در تحلیل متون دینی، به بررسی روان‌شناختی کنش گفتاری سورۀ انشقاق بر پایۀ نظریۀ جان سرل می‌پردازد. این پژوهش با رویکرد تحلیلی و تمرکز بر نظام گفتمانی و بافت زبانی می­‌کوشد زمینه­‌های تازه­ای برای فهم عمیق‌تر سوره‌ها و آموزه­‌های قرآنی فراهم آورد. سه نظام گفتمانی موجود در سورۀ انشقاق بر تلاش­ مداوم و مستمر انسان در زندگی و نقش این تلاش‌ در شکل‌گیری سرنوشت نهایی او در ملاقات با خدا تأکید کرده و آن را مورد بازنمایی قرار می­‌دهند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که کنش‌های اظهاری و عاطفی، به­‌ترتیب، از بیشترین بسامد و تأثیر در گفتمان این سوره برخوردارند. کنش اظهاری بر ضرورت پذیرش تحولات بنیادین و آمادگی برای ملاقات نهایی با خداوند تأکید دارد و در مقابل، کنش عاطفی به برانگیختن احساسات عمیق‌تر و بیان وضعیت مطلوب و بحرانی نیکوکاران و گناهکاران می‌پردازد. درمجموع، کنش اظهاری جنبۀ آمادگی و کنش عاطفی جنبۀ ارائۀ وضعیت انسان را نمایان می‌سازد.

هدف این تحقیق بررسی آرای دو فیلسوف قاره‌ای و تحلیلی غرب، پل ریکور و جان سرل، دربارة ماهیت متن و گزاره‌ها است. ریکور در دورة دوم تفکر خود، افقی جدید در هرمنوتیک فلسفی گشود و بر اساس آن، بررسی ماهیت متن و معناشناسی را هدف اصلی هرمنوتیک خود قرار ‌داد. از نظر او، متن نه‌تنها شامل نوشتار و گفتار است، بلکه کنش و فعالیت‌های بشری و حتی کل علوم‌انسانی را نیز دربرمی‌گیرد. او با گسترش معنای متن، می‌کوشد علاوه بر سازش میان تبیین و تفهم، به‌نحوی میان علوم‌انسانی و علوم طبیعی نیز سازش ایجاد ‌کند. جان سرل نیز در مقام یک فیلسوف تحلیلی، با بسط معنای گزاره‌ها و ارائة نظریه کنش‌ـ‌گفتار، تا حدی از چهارچوب فلسفة تحلیلی فراتر رفته و به فلسفه‌های قاره‌ای نزدیک‌تر می‌شود. سرل نقش بنیادی زبان را توان انجام کنش‌های گوناگون معرفی می‌کند. به باور او، گزاره‌ها و جملات، علاوه بر جنبة نظری، از جنبة عملی نیز برخوردارند و با افعال مضمون در خود (فعل مضمون در سخن) معنا پیدا می‌کنند. ریکور درصدد رمزگشایی معانی پنهان در متن است، هم‌چنانکه در نظریة ‌سرل، این فعل مضمون در سخن است که معنای غیرمستقیم گفتار را دربردارد. ریکور به این نکته اشاره می‌کند که در جریان شکل‌گیری سخن، ابتدا مکالمه‌ای میان فرد با خودش برقرار می‌شود و کنش‌ها در واقع قصد گوینده را نشان می‌د‌هند؛ همچنانکه سرل به قصدی که گوینده در گفتار خود دارد، بها می‌دهد و ارجاع کنش‌ـ‌گفتار را در مقصود گوینده می‌بیند. تکیة ریکور در کنش معنادار مانند تکیة سرل در کنش گفتاری بر فعل مضمون در سخن است. با بررسی انجام شده در این تحقیق، می‌توان شباهت تفکر این‌دو فیلسوف را در چهار محور دانست: «مفهوم فهم»، «تأویل»، «معناشناسی»، «ارتباط زبانی» و «کنش».

کنش گفتاری از اصطلاحات زبان شناسی و فلسفه زبان است. این فرآیند به عملی اطلاق می‌شود که در نتیجه یک گفته یا سخن عمدی رخ دهد و گوینده از بیان پاره‌گفتار هدفی داشته باشد. بررسی کنش‌های گفتار در متون مذهبی به ویژه در قرآن و نهج‌البلاغه یکی از راه‌ای درک لایه‌های پنهان کلام و شناخت تأثیر مبدأ کلام مورد نظر است، لذا در این تحقیق در پی آن هستیم که با استفاده از نظریه کنش گفتاری سرل، با مطالعه تحلیلی- توصیفی، کنش‌های گفتاری به کار رفته در سوره توبه را با کنش‌های گفتاری خطبه 52 نهج البلاغه مقایسه کنیم. اکثر آیات سوره توبه در زیرشاخه کنش اظهاری است، بنابراین کنش اظهاری بیشتر از سایر کنش‌ها در سوره توبه و خطبۀ 52 بیشترین کاربرد را دارد، به دلیل ماهیت کلی خطبه‌ که توصیف دنیا و زودگذر بودن آن است. در سوره توبه، کنش تعهدی و در خطبۀ 52 کنش ترغیبی بعد از کنش اظهاری بیشترین کاربرد را دارد. هم در سورۀ توبه و هم خطبۀ 52، کنش اعلامی کمترین کاربرد را دارد. نتایج به دست آمده از 229 کنش گفتاریِ به کار رفته در سوره توبه و خطبه 52 نهج البلاغه، نشان داد که تفاوت معناداری در انواع کنش‌های گفتاریِ استفاده شده در ترجمه سوره توبه و نهج البلاغه بر اساس الگوی سرل وجود دارد. فرضیه فرعی اول و چهارم تحقیق رد شد. زیرا هم در سوره توبه و هم خطبۀ 52، کنش اظهاری بیشترین کاربرد و کنش اعلامی کمترین کاربرد را داشت. فرضیه‌های دوم، سوم و پنجم تأیید شدند. چون بر اساس آزمون خی، تفاوت معناداری در کنش‌های تعهدی، ترغیبی و عاطفیِ به کار رفته در سوره توبه و خطبۀ 52 نهج‌البلاغه وجود دارد.

لیوتار از کنش‌گری یا تخصیص آموزش به کارکرد کارآمد سیستم اجتماعی سخن می‌گوید. آموزش دیگر نباید به دنبال آرمان‌هایی مانند خودمختاری یا رهایی شخصی باشد، بلکه باید به ابزارها، فنون یا مهارت‌هایی توجه کند که به عملکرد کارآمد دولت در بازار جهانی و حفظ انسجام داخلی کمک می‌کند. اما این امر نیازمند افرادی با ویژگی‌های خاص است – نه افراد خودمختار کانتی، بلکه افراد هنجارمند و قابل اداره و کنترل فوکویی. گفتمان در شکل‌گیری چنین افرادی، نقش به‌سزایی دارد. اما فوکو به طور کامل توضیح نمی‌دهد که گفتمان چگونه این کار را از طریق نیروی زبان انجام می‌دهد. این مقاله از نظریۀ کنش‌گفتاری جان آستین استفاده می‌کند تا نظرات فوکو در مورد نیرو یا اثرات زبان در شکل‌گیری افراد هنجارمند و قابل اداره را به‌طور کامل‌تری در راستای حرکت به‌سوی کنشگری بسط دهد.