جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نگارنده در کتاب حاضر به بحث و بررسی مسئلة عشق بین آرای حکیم اشراقی (شیخ اشراق) و عارف نامی (مولانا جلال‌الدین محمد مولوی) به طور تطبیقی می‌پردازد. در این بررسی مطالبی چون شرح حال و آثارشان، تعریف عشق از دیدگاه آن دو، عشق حقیقی و مجازی و رابطه این دو با یکدیگر، نسبت عاشق و معشوق، ارتباط عقل و عشق و کارکرد عشق را مطرح می‌کند.

موضوع نوشتار حاضر، بررسی دیدگاه‌های «شیخ شهاب‌الدین سهروردی»، مؤسّس فلسفة اشراق، دربارة «انسان» ‌است. مطالب اثر در دو فصل کلّی تدوین شده است. نگارنده در فصل نخست، پس از تعریف «انسان» و بررسی انسان در قرآن کریم و شرح معنای «انسان کامل» در تعالیم عرفا، معنای «ولی»، «ولایت» و اقسام آن را شرح می‌دهد. فصل دوم به تحلیل نظریه‌های شیخ اشراق اختصاص دارد. در این فصل، پس از معرّفی اجمالی سهروردی، زندگی، آثار و فلسفة اشراق تشریح شده است. سپس، جایگاه و اهمیت «انسان» و «نفس» و ارتباط این دو در تفکر اشراق تحلیل شده است. اقسام روح از دیدگاه شیخ، اثبات نفس، مراتب و تقسیمات «انسان» براساس میزان دریافت علم و حکمت، انوار پانزده‌گانه و وصیت شیخ اشراق، از دیگر مطالب کتاب است. مباحث و موضوعات اثر، با زبانی ساده و به دور از پیچیدگی‌های الفاظ و اصطلاحات و تعابیر عرفانی و فلسفی و برای مطالعة مخاطب عام نگاشته شده است.

عقل سرخ گفت و گویی است بین "مرغ "و "پیر "در قالب هفت حکایت با تعابیر خاص عرفانی که با این موضوعات تدوین شده است" :کوه قاف"، "گوهر شب افروز"، "درخت طوبی"، "دوازده کارگاه"، "زره داودی"، "تیغ بلارگ "و "چشمه‌ی زندگی ."

انسان کامل يک فرد عادي نيز مي‌تواند باشد؛ زيرا در فطرت انسان، خداجويي هست که با پرورش آن مي‌توان به اين صفت متصل شد. بيشتر مردم اين تصور را دارند که فقط افراد داراي عنايت خاص مي‌توانند به اين مقام برسند و به اين دليل خود را کنار مي‌کشند و حتي به آن فکر هم نمي‌کنند، پس دانستن اين نکته لازم است که تمام انسان‌ها از پتانسيل لازم جهت مبدل شدن به يک انسان کامل برخوردارند. کتاب حاضر سعي دارد که در لابه‌لاي نظريات قرآن و نهج‌البلاغه به تعريفي از انسان کامل دست يابد.

در باب تفسیر هستی و تحلیل مراتب عالَم‌، عالمِ مثال به عنوان مرتبه‏ای از مراتب سه‏گانه هستی در مکتب اشراقی و صدرایی مورد پذیرش قرار گرفته است‌‌. شیخ اشراق به جهت محال بودن انطباع صُور خیالی کبیر در صغیر طرح عالم مثال منفصل را وجهۀ همت خویش قرار داده و معتقد است قوۀ خیال انسان‌، مادی بوده و در ادراک صرفاً نقش اِعدادی دارد، به‏نحوی که نور اسفهبدی به نحو اشراقی صُور خیالی را در همان عالم مُثُل معلّقه می‏بیند‌‌. ملاصدرا نیز اگر چه اصلِ وجود عالم مثال و برخی ویژگی‌ها آن نظیر تجرّد از ماده و تقیّد به تعلّقات مادی را می‏پذیرد‌، اما با مبانی خاص خویش‌، افق جدیدی از این عالم ارائه کرده و ابداعاتی پدید ‏آورده است‌‌. وی با اثبات تجرّد تمام قوای ادراکی انسان از جمله قوۀ خیال‌، آن را به مبادی عالی هستی مرتبط ساخته و با اعتقاد به خلاقیّت نفس‌، افاضات مثال منفصل را موجب آمادگی نفس برای خلق صُور خیالی می‏داند و از این روی به رهیافت‏های معرفتی و الهامی ویژه‏ای دست یافته است‌‌.

«مقامات و احوال» از جمله مراحل اساسي سلوک عرفاني به‌سوي حقيقت است که اتحاد با حق را امکان‌پذير مي‌کند. ابن‌سينا و سهروردي بنا‌بر تجربيات عرفاني خويش، براي مقام، درجات و ترتيبي متفاوت با ديگران ذکر کرده‌اند. ابن‌سينا در نمط نهم «الاشارات» به مراحل نه‌گانه‌اي همچون «خلسه، توغل، استيفاز، انقلاب، تغلغل، مشيت، تعريج، تردد و وصول» اشاره مي‌کند که به‌واسطة اراده و رياضت سالک طي مي‌شوند. وي در ادامه، مقامات را در چهار مرحلة «تفريق، نفض، ترک و رفض» جمع مي‌کند. اما سهروردي در آثار خود، مراحلي را به‌صورت غير‌منسجم بيان مي‌دارد، ليکن در کتاب «الکلمات الذوقيه» به شش مرحلة «ذوق، شوق، عشق، وصل، فنا و بقا» به شکل موجز اشاره مي‌کند. اين نوشتار مقاماتي را که اين دو فيلسوف عارف مشرب بيان کرده‌اند، به شيوة «تحليل مفهومي» بررسي و مقايسه كرده است. از‌آن‌رو، که ديدگاه هر دو انديشمند تحت تأثير آموزه‌هاي ديني و موازين عرفان اسلامي بوده است، نقاط مشترکي همچون مراتب «خلسه، سکينه، توغل و وصل»، در آثار آنان مشاهده مي‌شود و در بيشتر مراحل – دست‌كم - به لحاظ تعابير و اصطلاح، تفاوت وجود دارد. سهروردي با افزودن دو مقام و مرتبة «فنا» و «بقا»، پس از مقام «وصل» که ابن‌سينا به آن ختم مي‌کند، به نظر مي‌رسد در جهت تکميل کار ايشان گام برداشته است.

سالک راه حقیقت کسی جز هنرمند نمی­تواند باشد کسی که عین­الحال است و بهره­مند از معرفت و شهود باطنی که از دل به جان راه می­یابد و رهنمائی طریقت او در هستی است، هنرمند(معمار) کسی است که با دست یافتن به شهود عالم مثال را در طرح خود می­آفریند و نمود واقعی وجاوید وحدت وجود و کلمة الله را در بستر طبیعت به اجرا در می­آورد،در هیچ کدام از متون، از عرفان هنرمند کسی سخن نرانده است در صورتی که تنها هنرمند است که می­تواند نمود عینی و صورت واقعی حقیقت ازلی را آشکار سازد، تعریف باغ تخت شکل همان است شور همان،ولی عشق در آستین الهی است عشقی ازلی که بر دل معمار می­نشیند تا با تکیه بر معرفت اندوخته دست در قلم تدبیر برده و به طرح ختم شود، معمار ایرانی با دست بردن به این عشق تمثیلی از یک بهشت برین را در عالم ناسوت پدید آورده است، ریشه­یابی باغ و تبیین ساختاری و محتوایی باغ به لحاظ الگویی از چهار باغ و تفکری که در این زمینه به عنوان نماد و شکل مطرح شده در داخل مقاله بدان پرداخته­ایم، این مقاله بابررسی عرفان اسلامی علی­الخصوص دیدگاه اشراقیون (شیخ شهاب‌الدین سهروردیالف) سعی درایجاد رابطه­ای معقول ومنطقی بامباحث عرفان اسلامی دارد تا تأثیر نگاه فلسفه اسلامی به شکل عینی در بعد معماری نگاشته گردد، با اشاره به تاریخچه باغ و ساختار الگویی باغ سعی در تبیین و بازشناسی عرفان اسلامی بر طراحی باخ تخت را داریم تا به نحوی هم از لحاظ مورفولوژیب (ریخت­شناسی) و معناگرایانه به ایراد و اثبات گفته­های خود برآییم، فرضیه­ای و هدفی که در این مقاله مطرح می­باشد این است که آیا باغ ایرانی می­تواند به عنوان بازخورد و ارائه دهنده تفکری ناب از عرفان اسلامی و علی­الخصوص وحدت وجود باشد واین که باغ تخت با سه مطبقی که دارد می­تواند به عنوان سه سطح از سطوح عرفان مطرح گردد(شریعت، طریقت، حقیقت)، مقالۀ حاضر به صورت توصیفی تحلیلی سعی در نگارش، تبیین و جریان شناسی روی این موضوع را دارد تا بتواند مبانی و نحله فکری خاصی را در اینجا به رخ بکشد.