جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عقل سرخ گفت و گویی است بین "مرغ "و "پیر "در قالب هفت حکایت با تعابیر خاص عرفانی که با این موضوعات تدوین شده است" :کوه قاف"، "گوهر شب افروز"، "درخت طوبی"، "دوازده کارگاه"، "زره داودی"، "تیغ بلارگ "و "چشمه‌ی زندگی ."

انسان کامل يک فرد عادي نيز مي‌تواند باشد؛ زيرا در فطرت انسان، خداجويي هست که با پرورش آن مي‌توان به اين صفت متصل شد. بيشتر مردم اين تصور را دارند که فقط افراد داراي عنايت خاص مي‌توانند به اين مقام برسند و به اين دليل خود را کنار مي‌کشند و حتي به آن فکر هم نمي‌کنند، پس دانستن اين نکته لازم است که تمام انسان‌ها از پتانسيل لازم جهت مبدل شدن به يک انسان کامل برخوردارند. کتاب حاضر سعي دارد که در لابه‌لاي نظريات قرآن و نهج‌البلاغه به تعريفي از انسان کامل دست يابد.

در باب تفسیر هستی و تحلیل مراتب عالَم‌، عالمِ مثال به عنوان مرتبه‏ای از مراتب سه‏گانه هستی در مکتب اشراقی و صدرایی مورد پذیرش قرار گرفته است‌‌. شیخ اشراق به جهت محال بودن انطباع صُور خیالی کبیر در صغیر طرح عالم مثال منفصل را وجهۀ همت خویش قرار داده و معتقد است قوۀ خیال انسان‌، مادی بوده و در ادراک صرفاً نقش اِعدادی دارد، به‏نحوی که نور اسفهبدی به نحو اشراقی صُور خیالی را در همان عالم مُثُل معلّقه می‏بیند‌‌. ملاصدرا نیز اگر چه اصلِ وجود عالم مثال و برخی ویژگی‌ها آن نظیر تجرّد از ماده و تقیّد به تعلّقات مادی را می‏پذیرد‌، اما با مبانی خاص خویش‌، افق جدیدی از این عالم ارائه کرده و ابداعاتی پدید ‏آورده است‌‌. وی با اثبات تجرّد تمام قوای ادراکی انسان از جمله قوۀ خیال‌، آن را به مبادی عالی هستی مرتبط ساخته و با اعتقاد به خلاقیّت نفس‌، افاضات مثال منفصل را موجب آمادگی نفس برای خلق صُور خیالی می‏داند و از این روی به رهیافت‏های معرفتی و الهامی ویژه‏ای دست یافته است‌‌.

«مقامات و احوال» از جمله مراحل اساسي سلوک عرفاني به‌سوي حقيقت است که اتحاد با حق را امکان‌پذير مي‌کند. ابن‌سينا و سهروردي بنا‌بر تجربيات عرفاني خويش، براي مقام، درجات و ترتيبي متفاوت با ديگران ذکر کرده‌اند. ابن‌سينا در نمط نهم «الاشارات» به مراحل نه‌گانه‌اي همچون «خلسه، توغل، استيفاز، انقلاب، تغلغل، مشيت، تعريج، تردد و وصول» اشاره مي‌کند که به‌واسطة اراده و رياضت سالک طي مي‌شوند. وي در ادامه، مقامات را در چهار مرحلة «تفريق، نفض، ترک و رفض» جمع مي‌کند. اما سهروردي در آثار خود، مراحلي را به‌صورت غير‌منسجم بيان مي‌دارد، ليکن در کتاب «الکلمات الذوقيه» به شش مرحلة «ذوق، شوق، عشق، وصل، فنا و بقا» به شکل موجز اشاره مي‌کند. اين نوشتار مقاماتي را که اين دو فيلسوف عارف مشرب بيان کرده‌اند، به شيوة «تحليل مفهومي» بررسي و مقايسه كرده است. از‌آن‌رو، که ديدگاه هر دو انديشمند تحت تأثير آموزه‌هاي ديني و موازين عرفان اسلامي بوده است، نقاط مشترکي همچون مراتب «خلسه، سکينه، توغل و وصل»، در آثار آنان مشاهده مي‌شود و در بيشتر مراحل – دست‌كم - به لحاظ تعابير و اصطلاح، تفاوت وجود دارد. سهروردي با افزودن دو مقام و مرتبة «فنا» و «بقا»، پس از مقام «وصل» که ابن‌سينا به آن ختم مي‌کند، به نظر مي‌رسد در جهت تکميل کار ايشان گام برداشته است.

سهروردیه یکی از چندین جریان تصوف عملی و زاهدانه در قرن هفتم هجری بود که توسط صوفی صالحی موسوم به «ابوحفص، شیخ شهاب‌الدین عمر بن محمد سهروردی» بر اساس عقیده به جمع میان طریقت و شریعت (زهد و شرع) بنیان نهاده شدو نوعی واکنش به اعتراضات و مخالفت‌های دیرین فقهای دینی به جماعت صوفیه بود که در چندین مورد،منجر به صدور حکم قتل آنان شده بود،این سلسله پس از سهروردی توسط شاگردانش در هند و پاکستان و ایران و عثمانی رایج شد، نجیب‌الدین علی بن بزغش شیرازی رئیس شاخه ایرانی آن در مناطق مرکزی ایران بود و اصول این طریقه را بواسطه شاگردان نامدار خود که فرزندش ظهیر‌الدین از آن جمله است اشاعه داد، در نهایت، شیخ صدر‌الدین جنید شیرازی نوه شیخ ظهیر‌الدین، عوارف المعارف را که در حکم رساله عملیه این سلسله بود،به فارسی شرح و علاوه بر تبیین مشکلات و مبهمات آن بسیاری از ظرایف و نکات آن را نمایان ساخت، در این نوشتار ضمن معرفی سلسله و رساله عملی سهروردیه، پیشرفت آن در خاندان بزغشیه جستجو شده و نسخه‌های نویافته شرح ماندگار و تأثیرگذار صدرالدین معرفی شده است.

فلسفه اسلامی پیش از سهروردی نمایندگان بزرگی مانند فارابی و ابن‌سینا داشت ولی با انتقادات بزرگانی همچون غزالی و فخر رازی روبه زوال و افول گذاشته بود که با ظهور حکمت اشراق جان تازه‌ای گرفت. سهروردی با وارد کردن کشف و شهود به وادی حکمت اسلامی و ناکافی دانستن استدلال و برهان عقلی و با بهره‌گیری از حکمای ایران باستان و حکمای الهی یونان، فلسفه را به عرفان نزدیک کرد و موسس مکتبی فلسفی شد که سیر حکمت در جهان اسلام را تحت تاثیر جدی خود قرار داد به طوری که حکمت متعالیه تلفیق حکمت مشاء و حکمت اشراق می‌باشد. در این مقاله سعی شده است ضمن معرفی اجمالی جریان‌های فکری زمان سهروردی، جایگاه کشف و شهود در میان عرفا و فلاسفة قبل از سهروردی بررسی شده و ضمن تعریف کشف و شهود، با تحقیق درباره مبادی و سرچشمه‌های فلسفة اشراق جایگاه کشف و شهود در آنها تبیین شود و همچنین در ادامه مقام کشف و شهود در روش فلسفی حکمت اشراق بررسی می‌گردد.

سالک راه حقیقت کسی جز هنرمند نمی­تواند باشد کسی که عین­الحال است و بهره­مند از معرفت و شهود باطنی که از دل به جان راه می­یابد و رهنمائی طریقت او در هستی است، هنرمند(معمار) کسی است که با دست یافتن به شهود عالم مثال را در طرح خود می­آفریند و نمود واقعی وجاوید وحدت وجود و کلمة الله را در بستر طبیعت به اجرا در می­آورد،در هیچ کدام از متون، از عرفان هنرمند کسی سخن نرانده است در صورتی که تنها هنرمند است که می­تواند نمود عینی و صورت واقعی حقیقت ازلی را آشکار سازد، تعریف باغ تخت شکل همان است شور همان،ولی عشق در آستین الهی است عشقی ازلی که بر دل معمار می­نشیند تا با تکیه بر معرفت اندوخته دست در قلم تدبیر برده و به طرح ختم شود، معمار ایرانی با دست بردن به این عشق تمثیلی از یک بهشت برین را در عالم ناسوت پدید آورده است، ریشه­یابی باغ و تبیین ساختاری و محتوایی باغ به لحاظ الگویی از چهار باغ و تفکری که در این زمینه به عنوان نماد و شکل مطرح شده در داخل مقاله بدان پرداخته­ایم، این مقاله بابررسی عرفان اسلامی علی­الخصوص دیدگاه اشراقیون (شیخ شهاب‌الدین سهروردیالف) سعی درایجاد رابطه­ای معقول ومنطقی بامباحث عرفان اسلامی دارد تا تأثیر نگاه فلسفه اسلامی به شکل عینی در بعد معماری نگاشته گردد، با اشاره به تاریخچه باغ و ساختار الگویی باغ سعی در تبیین و بازشناسی عرفان اسلامی بر طراحی باخ تخت را داریم تا به نحوی هم از لحاظ مورفولوژیب (ریخت­شناسی) و معناگرایانه به ایراد و اثبات گفته­های خود برآییم، فرضیه­ای و هدفی که در این مقاله مطرح می­باشد این است که آیا باغ ایرانی می­تواند به عنوان بازخورد و ارائه دهنده تفکری ناب از عرفان اسلامی و علی­الخصوص وحدت وجود باشد واین که باغ تخت با سه مطبقی که دارد می­تواند به عنوان سه سطح از سطوح عرفان مطرح گردد(شریعت، طریقت، حقیقت)، مقالۀ حاضر به صورت توصیفی تحلیلی سعی در نگارش، تبیین و جریان شناسی روی این موضوع را دارد تا بتواند مبانی و نحله فکری خاصی را در اینجا به رخ بکشد.

برای شناخت و ارزیابی تألیفات و آثار هر نویسنده یا شاعر، علاوه بر مطالعه در شیوۀ زندگی وی و آشنایی با عقایدش ضروری است تا سبک نوشته‌های او نیز مورد بررسی و تحلیل دقیق قرار گیرد، این بررسی از طریق تحلیل محتوا امکان پذیر است، در این مقاله، که به «تحلیل محتوای رسالۀ عقل سرخ سهروردی (شیخ اشراق)» اختصاص دارد،، مطابق‌ معمول‌ترین روش‌ها در تحلیل محتوای آثار، گزینه‌هایی مشتمل بر: 1- آیات قرآن و احادیث،2- واژه‌های رمزی، 3- کلمات عرفانی و نام عرفا، 4- ویژگی‌های زبانی 5- ویژگی‌های بلاغی، بررسی و تحلیل شده است، پس از انتخاب گزینه‌های مزبور، مصداق وجودی هر یک از آن‌ها در متن، مورد جستجو، بررسی و شمارش قرار گرفته و سپس بر مبنای فراوانی داده‌ها، تحلیل و جمع‌بندی و نهایتاً نتیجه‌گیری به عمل آمده است.

اساسِ فلسفه­ شیخ اشراق نور و اساسِ فلسفه ملاصدرا وجود است؛ از نظرِ ملاصدرا وجودِ موردِ نظرِ وی با نورِ اشراقی یکی است؛ حال آن­که شیخ اشراق لااقل قسمی از وجوداتِ مصطلح یعنی همان اجسام را نور نمی­نامد و از بین اجسام تنها به نور بودنِ نورِ حسی معتقد است؛ و همین نکته دشواری­های بسیاری در یکی دانستنِ نورِ اشراقی با وجود صدرایی فراهم می­آورد؛ تا این­که صدرا می­کوشد نسبت به هر دو بندِ سخنِ شیخ اشراق، موضع­هایی اتخاذ کند؛ و راه­حل­هایی برای همراهی وی با دیدگاه خود ارایه دهد. حاصلِ سخنِ صدرا در به چالش کشیدنِ نظرِ شیخ اشراق این است که «یا همه­ اجسام بهره­ای از نورانیت دارند و یا نورِ مادی هم نور نیست»؛ این مقاله با تقریرِ دیدگاه­های شیخ اشراق و خوانش­های ملاصدرا معتقد است با تکیه بر اصلِ «حقیقت و رقیقت» که مورد پذیرشِ ملاصدرا هم هست می­توان نشان داد سخن شیخ اشراق در طرح نظامِ نوری سازگار است؛ بنابراین «هم می­توان اجسام را ظلمانی دانست و هم نور مادی را نور».