جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابن‌سینا که تحقیقات گستردة وی دربارة انسان ازجهات زیستی و بیولوژیکی و ساحت‌های وجودی و به‌طورویژه نفس انسانی در دنیای اسلام، اگر ادعا نشود بی‌نظیر، به‌یقین کم‌نظیر است، تعقل کلیات را برترین مراتب ادراک و عالی‌ترین مرتبة نفس انسانی می‏داند. گسترة ادراک کلیات، که کلید ورود به دریای بی‌کران علوم وحقایق است، ازجهت محدود یا نامحدود بودن و اینکه میزان شناخت انسان از مصادیق و کنه اشیا تا چه اندازه است، ابهامات و مجادلاتی را بین فیلسوفان برانگیخته است. باتوجه‌به اهمیت و نقش کارکردی آگاهی‌ها درتمامی عرصه‌های زندگی، پژوهش پیش‌ِرو کوشیده است برای دو پرسش ازدیدگاه ابن‌سینا پاسخی بایسته دهد: یک: دامنة معرفت‌های بشری تا کجا است؟ دو: آیا نقش تعاریف حدی تنها تمایز میان اشیا است یا انسان را بر شناخت تمام ذاتیات توانا می‌سازد؟ برای رسیدن به داوری علمی، نخست دو گروه از عبارات ابن‌سینا بیان شده است و پس از ارزیابی و تحلیل با سودجستن از عمومات فلسفی، که معرفت‌های بشری را محدود نمی‌دانند، و درنهایت با بهره‌مندی از مبانی فلسفی ابن‌سینا به‌ویژه دیدگاه وی دربارة پیوند نفس و بدن، و تأکیدبر توانایی توسعة ظرفیت‌های وجودی، این نتیجه گرفته شده است که انسان در سیر افقی برای کسب کمالات با مرز بسته‌ای روبه‌رو نخواهد شد و بر شناخت کنه اشیا توانایی خواهد داشت. روش نوشتار تحلیلی و عقلی است. چنانچه خرده گرفته شود که در باره ادراک کلیات و مسئلة موردِپژوهش افزون‌بر متون کهن فلسفی، رسائل و مقالات بسیاری نوشته شده است، پاسخ این است آنچه این پژوهش را متمایز از تحقیقات پیشین می‌سازد، تبیین و تأکید ظرفیت‌های وجودی انسان است که درصورت شکوفایی افق‌هایی نو پیرامون گسترة معرفت بر روی انسان می‌گشاید و نادرستی این پندار را که گفتارهای ابن‌سینا دربارة حدود معرفت‌های بشری با هم سازگاری ندارد، آشکار می‌سازد.

پژوهش پیش رو درباره حدوث نفس انسانی است؛ آیا نفس انسانی قدیم است یا حادث؟ آیا حادث روحانی است یا جسمانی؟ آراء پیرامون آن، متفاوت و گهگاه متضاد است و دیدگاه ابن سینا و ملاصدرا از سوی طرفداران دو مکتب سینوی و صدرائی مجادلات دراز دامنی را برانگیخته است. ابن سینا که تحقیقات گسترده او در علم النفس و بویژه نفس انسانی تاکنون بدون رقیب است مدّعی حدوث روحانی نفس و ملاصدرا که بعد از ابن سینا در بین فیلسوفان مسلمان، بیشترین اهتمام را به مسأله نفس دارد، حدوث نفس را جسمانی می داند؛ سزاوار توجه است که باور به جاودانگی و مفاهیم الهیاتی مرتبط با آن، پیش از تعیین تکلیف در خصوص جسمانیت یا روحانیت نفس انسانی، تلاشی همراه با کاستی است، چراکه تأثیرپذیری نتایج از مبادی، امری گریزناپذیر است؛ عدم رهیافت به پاسخی قطعی در موضوع حاضر، پژوهشگر را در ترسیم چگونگی ارتباط نفس با بدن، فساد یا خلود نفس و در نهایت تصور درست معنای زندگی دچار پرسشهای فراوان و بن بست های فلسفی خواهد نمود؛ پژوهش کوشیده است با ارائه دلائل دو دیدگاه و نقد و بررسی، بیان نماید کدامیک از دو نظریه همخوانی بیشتری با مبانی عقلی دارد و آنچه این پژوهش را متفاوت از تحقیقات پیشین می سازد این است که بر اساس ارزیابی و تحلیل و به روش عقلی در پی یافتن پاسخ این پرسش اساسی است که آیا چنان که در نگاه نخست برداشت میشود این دو نظریه، تقابل جدّی با هم دارند یا اینکه نگره صدرائی را می توان در راستای دیدگاه ابن سینا ارزیابی نمود.

به یقین می توان گفت که در بین متون منقولف از معصومین(ع) صحیفه سجادیه در کنارنهج البلاغه مهمترین اثر روایت شده به شمار می آید، کتابی که مشتمل بر بنیادی ترین اصول تربیتی و اخلاقی است، هدف از پژوهش پیش روی در پرتو استمداد از روح پرفتوح امام سجاد(ع) و با استناد به بیانات سازنده آن امام همام، ارائه تصویری روشن از تعریف، ماهیت اخلاق و تربیت و ارتباط این دو با یکدیگر است. نگارنده کوشیده است با مبنا قرار دادن کلام امام سجاد(ع) ضمن تبیین اصول اخلاقی و تربیتی بیان پایداری، ناپایداری این اصول و اینکه چه روشهایی در دستیابی به سعادتمندی و تهذیب نفس مؤثرند، در حد توان و بضاعت اند که علمی پرتویی از بیانات امام سجاد(ع) را برای پژوهشگران ارائه نماید، تأکید بر عزت و کرامت انسانی،سیر و سلوک و در نهایت وصول به لقای الهی و به بیان روشن تر چشم انداز و عنایت نهائی همه این مباحث بر این مبنا استوار شده است که زمینه رشد و تعالی انسان را در تمامی ساحتهابخصوص ابعاد معنوی و روحانی فراهم آرد و انسان به عنوان موجودی تربیت پذیر که توانایی تغییرپذیری گسترده ای را دارد جان مایه و محور مسائل تربیتی به شمار می آید و مدار پژوهش درهمه مباحث یاد شده براساس روش تفسیری تحلیلی و کتابخانه ای است.

این مجموعه شامل یک مقدمه و چهار فصل است . در مقدمه اهمیت علم کلام مورد بررسی قرار گرفته است و فصل اول پیرامون مباحث توحید و عدل است . در فصل دوم مسائل نبوت، در فصل سوم مباحث امامت و در فصل چهارم بحث معاد مطرح شده است./