جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پایان نامه، در قالب پنج فصل، ارائه شده است. در فصل اوّل، به اقتضای موضوع، کلّیاتی درباره مفاهیم تفسیر آمده و ابزارهای تفسیر و علل نیاز به تفسیر، مورد توجّه قرار گرفته است. نیز برای دست یافتن به خاستگاه پیدایش اسرائیلیات، سیر تطوّر تفسیر از دوران پیامبرصلی الله علیه وآله و صحابیان تا دوران تابعیان دنبال شده است. نگارنده، به این نتیجه دست یافته که نخستین گام های نفوذ اسرائیلیات، هم زمان با نزول قرآن و در زمان حیات پیامبرصلی الله علیه وآله بوده است و هرچند پیامبر خدا با این پدیده به مقاومت برخاست، امّا سهل انگاری صحابیان و تابعیان، راه را برای گسترش این نفوذ، فراهم آورد. در فصل دوم، معنای لغوی و اصطلاحی «اسرائیلیات» و عوامل گسترش آن در فرهنگ اسلامی و موضع قرآن، رسول اکرم، ائمه علیهم السلام و صحابیان با این پدیده و انواع اسرائیلیات، مورد بررسی قرار گرفته است . فصل سوم - که مفصّل ترین فصل پایان نامه است - به معرّفی برجسته ترین چهره های مؤثّر در گسترش اسرائیلیات، همچون: کعب الأحبار، ابو هریره، عبداللّه بن سلّام، وهْب بن منبّه و تمیم داری، و دیدگاه رجالیان درباره آنان و نمونه هایی از اسرائیلیات نقل شده از ایشان، اختصاص یافته است. در فصل چهارم، پانزده منبع تفسیری (همچون: تفسیر السدّی، تفسیر الطبری، التبیان، کشف الأسرار، روح المعانی و المیزان) مورد بررسی قرار گرفته اند و چگونگی برخورد آنها با اسرائیلیات، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. در فصل پنجم، نمونه هایی از اسرائیلیات - که در کتاب های تفسیری یافت می شود - همراه با نقد و بررسی و ذکر صحیح ترین وجهی که در تفسیر آیات به نظر می رسد، آمده است. گستردگی قابل توجّه مراجعه به منابع تفسیری و نیز چینش منطقی و مطلوبِ مطالب را می توان از امتیازات این پایان نامه دانست.

انتخاب انواع روش های تفسیری بستگی به نوع نگاه مفسّر به قرآن دارد، مفسّر در نگرش ساختاری و مجموعی به قرآن، مدلول و معنای آیه را با ابزارهای گوناگون و از همه مهم تر با توجه به سیاق آیه واکاوی می کند، اما در نگرش تجزیه ای و تفکیکی، عنصر سیاق چندان اهمیتی ندارد، در این دیدگاه می توان آیات را تقطیع نمود و معنای استقلالی آن را مد نظر داشت. این تحقیق با باور به معناداری مستقل فرازهایی از آیات بدون توجه به سیاق و بافت معنایی، معتقد است با توجه به مبانی و قواعد تفسیری می توان معنای استقلالی فرازهای آیات را همسو با معنای سیاقی آن در نظر گرفت.

قرآن کریم شامل مفاهیم عظیمی می باشد و فهم بشر از آنها دارای مراتب است؛ اما خود مفاهیم، نسبی نیستند. با این همه، گاه مفاهیم عظیم قرآنی به عمد یا غیر عمد تا حد ابتدایی خود، خفیف شمرده شده و سطحی ترجمه می شوند؛ درحالی که بی توجهی به درجات معنای واژه در قرآن کریم، برخی مباحث اعتقادی مستخرج از آیات قرآن را دست خوش خطر جدی می سازد. از این رو، نیاز است تا برخی معانی در هم تنیده واژه های اعتقادی قرآن، بازنگری و در طبقات مختلف معنایی چیده شوند. این نوشتار برآنست نمونه ای از این آسیب ها را با تکیه بر واژه «وحی»، مورد بررسی قرار دهد و با طرح روش «درجات معنا»، پیامدهای مثبت آن را ارزیابی کند. «درجات معنا» نشان می دهد که وجوه معنای وحی ـ وحی و الهام ـ در حقیقت درجات آن به شمار می روند. این جستجوی جایگاه حقیقی و رتبه بندی معنای واژه از درون قرآن و روایات، می تواند از منظری نو به معنای واژه های قرآنی بنگرد.

در بررسی سیر تاریخی مکاتب حدیثی، گاه با خاندان هایی روبه رو می شویم که تاثیراتی اساسی بر تحولات آن مکاتب گذاشته اند، به طوری که نمی توان آن مکاتب را بدون در نظر گرفتن نقش و تاثیر این خاندان ها بررسی کرد. در این میان تاثیرات خاندان اشعری بر مکتب حدیثی قم آن قدر گسترده است که شاید بتوان تا نیمه اول و اواسط قرن سوم هجری، از مکتب حدیثی قم مترادف با مکتب حدیثی اشعریان یاد کرد. نویسندگان این مقاله به تشریح نقش اشعریان در پیدایش، توسعه و گسترش مکتب حدیثی قم در قرون اول تا سوم هجری پرداخته و سیر تحولات آن مکتب و میزان تاثیرپذیری آن از این خاندان را بررسی کرده اند.

از مهم ترین و پرسابقه ترین دانش هایی که در حوزه مطالعات حدیثی مورد توجه بوده، دانش رجال است که بحث از حالات راویان را بر عهده دارد تا از صدور احادیث از معصوم (ع)، اطمینان حاصل گردد. محمدتقی شوشتری، دانشمند رجالی معاصر، در این علم، با نگاهی انتقادی، خوش درخشیده است؛ قاموس الرجال وی در واقع، تعلیقه و نقدی بر تنقیح المقال مامقانی است. شوشتری، به اشتباهاتی که از مرحوم مامقانی در استفاده و استناد به منابع و مصادر رجالی پیشین، سرزده و باعث برداشت های غلط شده، انتقاد کرده است؛ از جمله این که مامقانی، بدون توجه به برخی نکات، از همه منابع به یک شکل بهره برده است. در حالی که توجه به تفاوت های منابع پیشین، نقش مهمی در نحوه بهره گیری از هر کدام از آنها دارد. این مقاله، به اصول بهره گیری و شیوه های استفاده از منابع رجالی در کشف مذهب و حال راوی، راوی بودن فرد از معصوم و شیوه های تشخیص مشترکات و توحید مختلفات و اعتبار هر یک از این منابع پرداخته است.