جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله‌ی دیرپای شر، که خود شامل مجموعه‌ای از مسائل است، به طور کلی، به سه طریق تقریر شده است: 1. مسئله‌ی منطقی شر (ناسازگاری منطقی وجود خدا و صفات او و وجود شر)؛ 2. مسئله‌ی شاهدمحور شر (قرینه دانستن شر علیه معقولیت خداباوری)؛ 3. مسئله‌ی اگزیستانسیال شر (ناسازگاری باورهای دینی با تجربهی زیستهی شخص). مهمترین دفاعیههای فلسفه‌ی اسلامی معاصر که در پاسخ به مسئلهی منطقی شر مطرح شده است عبارتاند از: 1. موهوم بودن شر؛ 2. عدمی بودن شر؛ 3. نسبی بودن شر؛ 4. ضرورت وجود موجودی که خیر آن بیش از شرش است (ضرورت شر قلیل در برابر خیر کثیر)؛ 5. ماده، منشأ اثر؛ 6. ضرورت شر برای تحقق خیر؛ 7. ضرورت شر برای درک خیر؛ 8. شر، حاصل جزءنگری؛ 9. شر، حاصل دیدگاه انسان؛ 10. شر، حاصل اختیار. از نظر فلسفهی دین مدرن نقدهایی گفتمانی به دفاعیهها و تئودیسههای سنتی وارد شده است که فلسفه‌ی اسلامی را نیز در بر گرفته است. نقدهای گفتمانی همچون: 1. از جهت شخص دفاعیهپرداز و تئودیسهپرداز: نظری، سوژه‌محور و غیرتاریخی؛ 2. از جهت ماهیت شرور: انتزاعی، ذات‌گرایانه، ناظرمحور و درجه دوم؛ 3. از جهت زبان دفاعیه و تئودیسه: غیرتراژیک؛ 4. از جهت عمل دفاعیهپردازی و تئودیسهپردازی: در پی حرفه‌ای‌سازی و نظاممندی؛ و ... . با تحلیل و ارزیابی نقدهای پیش‌گفته، در کنار سایر ملاحظات مطرح‌شده، و بررسی پاسخ‌های علامه طباطبایی و شهید مطهری در فلسفهی اسلامی معاصر، با توجه به پرسش‌ها و چالش‌های جدید و نیز اهمیت پاسخ‌های فلسفه‌ی اسلامی معاصر به مسئله‌ی شر، ناکافی و مصون نبودن پاسخ‌ها نسبت به برخی از انتقادها احساس می‌شد. از این جهت، اصلاح، تکمیل، ابداع و ارائه‌ی گونه‌های جدیدی از دفاعیه‌ها از برخی جهات، در فلسفه‌ی اسلامی به‌روز، که ناظر بر برخی از اشکالات پیش‌گفته باشد، ضروری به نظر می‌رسد. از این رو، در ضمن مباحث در حد امکان به ارائه‌ی راهکارها و پیشنهادهایی نیز پرداخته شده است.

مسئله تجدّد یکی از کلیدی‌ترین مفاهیم مورد بحث استاد مرتضی مطهری است. البته تجدد وجوه گوناگونی دارد و در این بحث به امر جمعی یا روایت ناسیونالیسم ایرانی و نقدهای مطهری بر آن تمرکز خواهیم کرد. مطهری مفهوم ایرانیت را در قالب «نژاد آریایی» روایت نمی‌کند و می‌گوید مفهوم‌سازی ایرانیت در قالب آریایی‌گرایی اکثریت ملت ایران را از خود بیگانه می‌کند و این غیریت‌سازی ضد منافع ملی واقعی ایران است. چرا مطهری این را می‌گوید؟ مبنای مطهری برای این مفهوم‌سازی چیست؟ آیا او به این موضوع التفات ندارد که سخنانش در تباین با گفتمان ناسیونالیسم افراطی است؟ آیا او به ملّیت ایرانی نمی‌اندیشد؟ دلائل مطهری که فیلسوفی طراز اول است چیست؟ پاسخ استاد مطهری بسیار شگفت‌انگیز است. درست است که او انسان‌شناس[1] به معنای آکادمیک کلمه نیست؛ ولی پاسخ او برآمده از یک مردم‌شناسی عمیق و فهم تجربی او از جامعه متکثر ایران است که در جهان‌بینی حِکمی او ریشه دارد که مسئله جامعه را در ذیل تحولات تاریخی صورت‌بندی می‌کند و نسبت دین و جامعه را در برساخت امر ملی و هویت ملی به‌شدت دخیل می‌بیند. روش پژوهش در این مقاله مبتنی بر تحلیل محتوای انتقادی است.

هدف: این نوشتار بر آن است ضمن تحلیل تعریف انسان از دیدگاه ژان پل سارتر و استاد مطهری به مقایسه اندیشه‌های دو متفکّر بپردازد. روش: اطلاعات این پژوهشِ بنیادی به روش کتابخانه‌ای گردآوری و به شیوه توصیفی- تحلیلی پردازش شده است. یافته‌ها: ژان پل سارتر ضمن مخالفت با تعریف سنتی از انسان، با نگرشی متمایز به هستیِ انسان نسبت به موجودات دیگر با بنیان نهادن اصل تقدم وجود بر ماهیت، طبیعت کلی و ازلی برای انسان را نفی و آن را موجودی «در حال شدن» معرّفی می‌کند. استاد مطهری انسان را موجودی دو بعدی و واجد سرشت و فطرت الهی تعریف می‌کند که قانون خلقت در پرتو آزادی و اختیار، قلم ترسیم سرنوشت را به دست خودِ او داده است. موجودی بالقوه که حضیض حیوانیت و تعالی انسانیت دو سوی ماهیت بالفعل او را تشکیل می دهد و دسترسی به هر یک مرهون تصمیماتی است که فرد اتخاذ می‌کند. در اثنای تحلیل دو رویکرد به نظر می‌رسد با وجود اشتراکاتی بین دو دیدگاه وجوه تمایز عدیده‌ای مشهود است. نتیجه: تعریف اگزیستانسیالیسمی سارتر به اومانیسم و در بعد دنیوی می‌انجامد، لیکن آنچه استاد مطهری با تکیه بر آموزه‌های وحیانی ارائه می‌دهد، دربردارنده تمام ابعاد وجودی انسان است.