جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

کتاب حاضر صورت مبسوط و ساختار یافتة تبیین جامعه‌شناسی شهید مطهری دربارة وقوع انقلاب اسلامی است. نگارنده بر آن است که با ساختاربندی و بسط نظریه‌های مطهری در زمینة علل وقوع انقلاب اسلامی به آنها انسجام ببخشد؛ یعنی، اجزا و مقولات مختلف نظریة ایشان را که پراکنده و آمیخته در یکدیگر هستند، درون یک ساختار دقیق و منطقی قرار دهد و پاره‌هایی از نظریة شهید مطهری را که موجز یا مبهم بیان شده‌اند، با تکیه بر سایر گفته‌ها و نوشته‌های ایشان، گسترش و تفصیل دهد.

مسئله آزادي به‌ويژه آزادي معنوي از مطالب بنيادين در سلسله مسائل فلسفه نظري و عملي است؛ هرچند نقش آن در فلسفه عملي نمايان‌تر است. اهميت و ضرورت اين ‎مسئله و جايگاه ويژه آن در حل مسائل فلسفي به‌ويژه مسائل انسان‎شناسي، موجب اهتمام ويژه متفکران به آن شده است. در اين مقاله ديدگاه دو متفکر تأثيرگذار در حوزه فلسفه غربي و فلسفه اسلامي، با روش توصيفي ـ تحليلي واکاوي شده است: يکي ايمانوئل کانت که در حوزه فرهنگ مسيحي رشد يافته و ديگري شهيد مطهري که در حوزه فرهنگ اسلامي پرورش پيدا کرده است. از رهگذر اين جستار روشن مي‌شود که کانت در فلسفه اخلاق خود آزادي را مبناي استدلال بر اخلاق قرار داده است. ايده بنيادي اخلاق کانت اين است که عمل انسان بايد نه‎تنها مطابق وظيفه بلکه صرفاً از روي وظيفه و به صرف احترام به قانون اخلاق باشد؛ ازاين‌روست که کانت به مفهوم بنيادي فلسفه اخلاق خود يعني خودفرماني اراده (خودآييني) مي‌رسد. شهيد مطهري بر خلاف کانت، آزادي اخلاقي را به رعايت قوانين پيوند نمي‌زند، بلکه آن را با رعايت قوانين الهي و نگاه‌داري جانب انسانيت انسان پيوند مي‌زند. براين‎اساس آزادي اخلاقي، آزادي انسان از شهوات خود، آزادي انسانيت انسان از حيوانيت خود و استقلال او در انسانيت اخلاقي خويش است.

از مشهور‌ترين ادله‏اي که انديشمندان اسلامي از جمله شهيد مطهري در مقام اثبات وجود خداوند اقامه کرده‌اند، برهان شبه‌فلسفي نظم است. شهيد مطهري در تقرير اين برهان، با تمسک به حساب احتمالات، نظم ناشي از علت غايي را اثبات مي‌كند و آن را واسطۀ اثبات خدا براي جهان طبيعت قرار مي‌دهد. به اعتقاد وي، نظم ناشي از علت فاعلي (صِرف اين نوع نظم)، نمي‏تواند خدا را اثبات کند و تأکيد مي‌کند که برهان نظم به علت فاعلي مربوط نيست. وي ضمن انتقاد از بيان متکلمانۀ برهان نظم، بياني حکيمانه از آن ارائه مي‌دهد و با دقتي ويژه برهان هدايت را از برهان نظم جدا مي‌کند. او تقرير برهان نظم را بر اساس اصول مورد قبول علماي قديم نيز توضيح مي‌دهد و آن را ناتمام مي‌داند. در اين پژوهش كوشيده‌ايم با روش توصيفي ـ تحليلي به بررسي برهان نظم از ديدگاه شهيد مطهري بپردازيم تا با استناد به مباني فکري آن استاد در مجموعه آثارش، برخي ابهام‏هاي مطرح در مقدمات، مباني، تعاريف و تقرير وي را برطرف سازيم.

مسئلة کرامت انساني از مطالب بنيادين در سلسله مسائل فلسفه عملي است. اهميت و ضرورت اين مسئله و جايگاه ويژه آن در حل مسائل فلسفي به‌ويژه مسائل انسان‌شناسي، موجب اهتمام ويژه متفکران از جمله ايمانوئل کانت و شهيد مرتضي مطهري به عنوان دو شخصيت تأثيرگذار در حوزه فلسفة غربي و فلسفة اسلامي شده است. در نوشتار حاضر با روش توصيفي ـ تحليلي به واکاوي ديدگاه اين دو متفکر پرداخته مي‎شود. از رهگذر اين جستار روشن مي‌شود که کانت و شهيد مطهري در اينکه انسان داراي يک ارزش ذاتي است و همين امر او را از مخلوقات ديگر متمايز مي‌کند و نيز در اينکه کرامت انساني تنها با تکامل جنبه عقل نظري انسان حاصل نمي‌شود، اتفاق‌نظر دارند؛ اما در معيار کرامت انساني و مکانيسم فعليت‌ يافتن آن ميان آنها اختلافاتي وجود دارد.

"مقایسۀ رابطۀ عقل و دین از منظر ابو حامد غزالی و مرتضی مطهری* *علاء الدین ملک‌اف طلبه سطح چهار مجتمع عالی امام خمینی رحمه الله و دانشجوی دکتری تربیت مدرس تهران چکیده بدون شک پرداختن به رابطۀ عقل و دین و روش شناخت دین و دستیابی به معارف الهی، یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های اندیشمندان بوده است. قلمرو هریک از این دو تا کجاست؟میزان و حدود عقل در این زمینه تا چه حد است؟آیا عقل و دین با هم سازگارند؟در فرض عدم سازگاری با چه عیار و ملاکی، شناخت دین حاصل می‌شود؟و اصولا در شناخت دین و معارف الهی،عقل فقط به عنوان روش مطرح است و یا به عنوان منبع دینی هم می‌تواند نقش‌آفرینی نماید؟ در این مقاله موضوع فوق را با روش مقایسه‌ای بین آرای ابو حامد غزالی و مرتضی مطهری مورد تأمل قرار داده‌ایم. اما اینکه نص متواتر برخلاف عقل باشد،غزالی این گونه موارد را محال می‌داند،به این دلیل که قائل است دلیل عقلی نسخ و بطلان را نمی‌پذیرد(غزالی،المستصفی من علم الاصول:252) ایشان تعارض در دو فعل را به معنای تناقض می‌داند. استاد مطهری معتقد است پیوندی که میان عقل و دین اسلام هست، در هیچ دینی وجود ندارد. استاد مطهری معتقد است اگر ظاهر قرآن و سنت مطلبی را می‌گوید و عقل به طور قاطع برضد آن باشد،اینجا خود حکم عقل دلیل براین است که آن ظاهر مقصود نیست. استاد مطهری معتقد است طرح این گونه مسائل نشانگر این مطلب است که انسان باید عقل خود را به کار گیرد و در مورد مسائل مذکور تعمق کند(مطهری،مجموعه آثار:880/6)."

عدالت سیاسی از مفاهیم اصلی، پرسروصدا و چالش برانگیز حوزه سیاست در طول تاریخ زندگی سیاسی بشریت بوده است. از این رو مکاتب مختلف بر اساس جهانبینی و مبانی فکری خود به تبیین آن پرداخته اند. مکتب حکمت متعالیه یکی از مکاتب حکمی در حوزه اندیشه اسلامی است که پایه های اصلی آن براساس اصالت، وحدت و تشکیک در وجود شکل گرفته است. براین اساس هدف از مقاله حاضر بررسی پیشرفت عدالت سیاسی از منظر حکمت متعالیه است و از روش تحلیل محتوا استفاده شده است فرضیه ای که نگارنده آن را مطرح کرده این است که، پیشرفت عدالت سیاسی از منظرحکمت متعالیه متعالی و مبتنی بر سیر تحول و شدن انسانی و حرکت درونی و معنوی انسان در جامعه با حضور موثر عنصر اختیار و حرکت جوهری و نقش ارادی انسان و افزون بر این شناختن حقیقت و عمل کردن به آن در جهت ظهور عدالت سیاسی در جامعه است.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.

توجه به دین و علت پیدایی و ذات آن همواره مورد توجه فیلسوفان‏ متکلمان و دیگر دانشمندان بوده و نظریه‌های گوناگونی را به میان آورده است. از جمله کسانی که نظراتی مهم در این مورد دارد مطهری است. تلقی و تعریف او از دین و منشا آن و اهمیت دین در زندگی آدمی جایگاه خاصی در آثار وی دارد. او نظارت ارایه شده درباره منشاء دین در گزارش و نقد و بررسی می‌کند و علت پیدایش آن را نه جامعه و ضعف روان‏ بلکه وحی و خدا می‌داند. او برای دنی نقشو کارکرد مثبت قایل شده و علت دینداری را فطرت و عقل می‌داند.

فرااخلاق به مبادی تصوری و تصدیقی علم اخلاق می‌پردازد. یکی از بخش‌های فرااخلاق، مباحث منطقی است که عبارتند از مباحثی که به استنباط و استنتاج مفاهیم و گزاره‌های اخلاقی مربوط می‌شود؛ مانند بررسی نحوه ارتباط جمله‌های اخلاقی با یکدیگر و با جمله‌های غیراخلاقی. بنابراین، ‌برهان‌پذیری جمله‌های اخلاقی از منظر شهید مطهری در شمار مباحث منطقی فرااخلاق است و کمتر نوشته‌ای بدان پرداخته است. نویسنده در این مقاله برآن است تا برهان‌پذیری در جمله‌های اخلاقی را در دیدگاه شهید مطهری تبیین کند و بیان نماید که شهید مطهری به دنبال اثبات یقینی‌بودن جمله‌های اخلاقی بوده است. شهید مطهری برخلاف آنچه از تحلیل نظریه ایشان بیان می‌شود، دغدغه عقلی دانستن جمله‌‌های اخلاقی را داشته است و جمله‌های اخلاقی را بر جمله‌های نظری استوار می‌داند. ایشان در شرح اصول فلسفه و روش رئالیسم در شرح کلام علامه‌طباطبایی برای برهان‌ناپذیری جمله‌های اخلاقی دست‌کم پنج تبیین می‌آورد، ولی در تبیین نظریه خود در جاودانگی اصول اخلاقی و برخی کتب دیگر، آن پنج بیان را رد می‌کند و برخی جمله‌های اصلی اخلاقی را بدیهی عقل عملی و برهان‌پذیر می‌داند. ایشان افزون بر یقینی‌دانستن جمله‌های اخلاق از طریق عقل عملی، آنها را مؤید به عقل نظری می‌داند.