جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

انسان نفس آمیخته با بدن است و اما افلاطون نفس را به وضوح از بدن متمایز می‌کند. نفس مقدم بر بدن ودارای خرد و فناناپذیر است. مسأله این است که نفس از عالم معقول به این‌جهان هبوط کرده است. این‌جهان محل تطهیر نفس و مهیا شدن آن برای بازگشت به موطن اصلی است. به نظر افلاطون هدف از زندگی در این‌جهان تشبه به خداست و سعادت حقیقی نیز در همین تشبه است.پس شیوه‌ی زندگی در این‌جهان حائز اهمیت است. به نظر افلاطون انتخاب نوع زندگی یعنی زندگی توأم با فضیلت یا زندگی فلسفی و زندگی براساس ظلم انتخاب بزرگی است که سرنوشت انسان را در جهان بعدی مشخص می-کند.اما مرگ انتقال از این جهان به جهان دیگر است و مرگ عملاً نوعی عبور و گذر از ساحت سایه و فرع (عالم صیرورت) به سوی عالم اصلی و حقیقی (عالم مثل) است. نفس که خویشاوند مثل است باید به سوی خویشاوندان الهی خویش بازگردد و چون مسیر بازگشت از مرگ می‌گذرد، مرگ خواستنی و گرامی شمرده می‌شود. پس غایت بازگشت به خانه است و مرگ نیز همچون زندگی و اخلاق وسیله‌ی بازگشت است. در باب انسان و سرنوشت هر دو جهانش، فناناپذیری نفس محور است و افلاطون بر مبنای فناناپذیری نفس، زندگی این‌جهانی و آن‌جهانی را تبیین می‌کند.

حکمت و فلسفه در ايران پس از اسلام و همچنين در ديگر نقاط جهان اسلام، از طريق نهضت ترجمه با حکمت يوناني پيوند خورده و به تعامل رسيده است. خواجه نصيرالدين طوسی از جمله انديشمندان برجسته در جهان اسلام است كه از طريق حكمت مشاء و آثار فارابي و ابن‌سينا، با فلسفة يونانی آشنا شده و با ابتكارات خود بر غنای آن افزوده است. حال پرسش اينجاست که کداميک از مؤلفه¬های فکری حکمت يونانی، بويژه سنت افلاطونی ـ افلوطينی، در انديشه‌های فلسفی و کلامی خواجه نصيرالدين طوسی حضور دارد؟ در اين پژوهش كه با روش توصيفی ـ تحليلی و با مراجعه به آثار خواجه نصير صورت گرفت، دريافتيم که اين حضور و مشابهت در قالب اشکال مختلفی بروز كرده است كه عبارتند از: 1) پذيرش کامل و بدون تغيير، گرچه همراه با جابجايي، ديدگاههاي يوناني؛ مانند اكثر مسائل منطق، مبحث مقولات دهگانه، علل اربعه و تقسيمات علوم؛ 2) تکميل، تغيير و افزودن براهيني بر اثبات ديدگاههاي پيشين؛ مانند مسئلة امتناع تسلسل، تجرد نفس، اثبات واجب، توحيد واجب، امتناع صدور كثير از واحد، اتحاد عاقل و معقول و جوهريت صور نوعيه؛ 3) تغيير محتوا و ماهيت ديدگاههاي يوناني در عين حفظ نام و عنوان قديمي آنها؛ مانند مثل افلاطونی.

«کمال» یکی از مسایل انسان‌شناسی است که از یک حیث عمرش به قدمت انسان است، اما ازحیث تِئوری، فیلسوفان یونان نقش برجسته‌ای در این امر داشتند. آنها این امر را بیشتر تحت عنوان «فضلیت» پی‌گیری می‌کردند. پرسش اصلی این پژوهش آن است که چه تحلیلی برای دیدگاه کندی پیرامون کمال انسان می‌توان ارائه داد؟ این پژوهش، به صورت توصیفی و تحلیلی انجام گرفت و اهم یافته‌های آن عبارتند از: در تحلیل دیدگاه کندی پیرامون کمال، می‌توانیم آن را به دو قسم (کمال فلسفی و کمال اخلاقی) تقسیم کنیم. مراد از «کمال فلسفی» در این پژوهش، کمال در حیطۀ عقل نظری است. او در رسالهٔ عقل خود، آن را به چهار معنا به کار برد که دومین معنای آن ناظر به عقلی است که در این پژوهش مدِّ نظر است. او مراتبی برای عقل نظری ذکر می‌کند، اما ما شاهد نوعی ابهام و نقاط ضعف در کمال فلسفی ایشان هستیم. مراد ما از «کمال اخلاقی»، کمال عقل عملی است که از آن به «فضایل» یاد می‌شود. او در کمال اخلاقی بیشتر از ارسطو، تحت تأثیر افلاطون است و بر اساس قوای نفس انسان، فضایل را به چهار قسم (حکمت، نجده / شجاعت، عفت و عدالت) - تقسیم می‌کند. از آن جا که کندی در مراحل اولیه نهضت ترجمه بوده و همهٔ اثارش بر اساس گزارش‌های موجود به دست ما نرسیده است، داوری قطعی دربارهٔ دیدگاهش ناظر به مسایل مختلف و از جمله، «کمال» کاری صعب و دشوار است.

مسألۀ زبان در فلسفۀ افلاطون مسأله‌ای ثانوی و از فروع نظریۀ شناخت است. به عقیدۀ او شناخت حقیقی، شناخت ایده‌ها ست، اما مسأله این است که شناخت آن‌ها تنها از طریق شناخت محسوسات امکان‌پذیر می‎‌شود و از این‌رو تبیین ارتباط میان ایده‌ها و محسوسات، و یافتن واسطه‌ای که آن‌ها را به یکدیگر پیوند دهد، از بغرنج‌ترین مسائل فلسفۀ افلاطون است. به نظر می‌رسد او در بعضی از آثار خود چنین می‌اندیشد که زبان واسطه‌ای میان ایده‌ها و محسوسات است، زیرا نام‌ها از جهتی به ایده‌ها و از جهتی به افراد محسوس شباهت دارند و به واسطۀ آن‌ها می‌توان از شناخت محسوسات به شناخت ایده‌ها رسید. بنابراین ارتباط دوسویۀ نام‌ها با ایده‌ها و محسوسات، شناخت حقیقی را امکان‌پذیر می‌سازد، اما تفاوت میان ایده‌ها و محسوسات چنان زیاد است که به تدریج اشکالاتی در تبیین این ارتباط بروز می‌کند، تا آن‌جا که افلاطون در اطلاق نام‌ها، چه بر ایده‌ها، چه بر محسوسات، تشکیک می‌کند. وی از سویی نام‌ها را ناظر به ایده‌ها می‌داند و معتقد است که دلالت نام‌ها بر محسوسات به علت صیرورت و نقص ذاتی محسوسات، نوعی دلالت لفظی است. اما از سویی دیگر ایده‌ها را فراتر از زبان و شناخت نهایی آن‌ها را مستلزم خروج از زبان می‌داند، زیرا به عقیدۀ او زبان از بسیاری جهات به محسوسات شباهت دارد و اطلاق آن بر ایده‌ها جایز نیست.

هدف اين رساله بررسي جايگاه و معناي ديالوگ و ديالكتيك از منظر افلاطون و گادامر است. ديالوگ و ديالكتيك قبل از افلاطون به صورت نظام‌مند و در كنار يكديگر طرح نشده بودند. افلاطون نخستين فيلسوفي بود كه چنانچه بايد به پردازش اين مقولات و آشكارسازي نقش آنها در رسيدن به معرفت ‌پرداخت. افلاطون براي طرح اين مقولات از شاخصه‌هايي چون استقراء، طنز و روش‌هاي جمع و تقسيم كمك مي‌گيرد. بعد از افلاطون، ارسطو به ديالكتيك در مفهوم منطقي آن توجه كرد؛ اما هگل آن را به عنوان عنصري ذاتي براي هستي در نظر گرفت. متفكراني چون بوبر و هامان نيز مقوله‌ي ديالوگ را در شرح رابطه‌ي بين خالق و هستي، و يا رابطه‌ي بين هستنده‌ها طرح كردند. اما هيچ يك از فلاسفه‌ي بعد از افلاطون جز هانس گئورگ گادامر، هردوي ديالوگ و ديالكتيك را بنياد فلسفه‌ي خويش قرار نداده‌اند. اگرچه گادامر بر بعد محاوره‌اي فهم تمركز بيشتري دارد؛ اما در شرح فهم از رخداد ديالكتيكي سخن مي‌گويد. او در ديالوگ ديالكتيكي خود بر تأثيرگذاري تاريخ، سنت و افق در واقعه‌ي محاوره‌ا‌ي فهم تأكيد دارد. هر دوي افلاطون و گادامر در فلسفه‌ي خود به هستي‌شناسي توجه دارند اما هدف افلاطون از طرح ديالوگ رسيدن به هستي انضمامي و محسوس نيست بلكه او از حقايقي نامحسوس سخن مي‌گويد كه در ديالوگ قابل توصيف نيست. بنابراين، اگرچه تأثيرپذيري گادامر از افلاطون انكارناپذير است اما رويكرد گادامر نسبت به افلاطون بسيار واقع‌گرايانه‌تر و انضمامي‌تر است.