جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اعتقاد به مصونیت انبیا از گناهان عمدی و سهوی(عصمت) از عقاید شناخته شده شیعی است. کارآمد بودن راه وحی و رهبری انبیا در هدایت آدمیان، چنین عصمتی را میطلبد. داستان ها و گزارش های موسوم به «اسرائیلیات» دربارة شماری از پیامبران، همواره یکی از زمینه های چالش برانگیز درباره عصمت آنان و انحراف اعتقادی برخی فرقه های اسلامی بوده است. در این میان، اهل بیت(ع) همواره در دفاع از عصمت انبیا و تنزیه آنان از نسبت های ناروا، به احتجاج با مخالفان پرداخته اند. احتجاج امام رضا(ع)، از جمله در دفاع از حضرت داود(ع) و ردّ ماجرای معروف به داستان زن اُوریا، یکی از این نمونه هاست. داستان مزبور، یکی از اسرائیلیات برگرفته از عهد عتیق است که پس از ورود به حوزه فرهنگ اسلامی، در تفسیر آیات مربوط به یکی از قضاوت های داود نبی(ع) و ابتلای آن حضرت، بازتاب گسترده ای یافته است. بیشتر مفسران، ناتوان از دستیابی به روایت درست این داستان و در دفاع از عصمت داود نبی(ع)، به انکار آن پرداخته اند و گروهی دیگر، ضمن پذیرش داستان و ارتباط آن با ابتلای داود(ع) برای هماهنگ ساختن آن با عصمت انبیا، قرائت های معتدل تری ارائه کرده اند. در این میان، امام رضا(ع) در مناظره با علی بن جَهم، ضمن دروغ خواندن اصل داستان و نفی تطبیق آن بر آیات مربوط به ابتلای حضرت داود(ع)، روایت صحیح داستان زن اُورِیا و نیز تحریف رویداده در آن را بیان کرده است. این مقاله، به بررسی تحلیلی و تطبیقی روایت عهد عتیق، مفسران مسلمان و امام رضا(ع) درباره این داستان پرداخته است.

خراسان در سقوط دولت بنی امیه و روی کار آمدن دولت عباسیان نقش مهمی ایفا نمود. ایرانیان پس از گذشت زمانی کوتاه از حکومت بنی عباس دریافتند که حکمرانان عباسی نیز همچون بنی امیه به غارت و ظلم و ستم نسبت به آنان پرداخته اند. لذا در نخستین سالهای قرن سوم هجری به ویژه در، درگیری میان امین و مأمون بر سر تصدی خلافت به حمایت همه جانبه از مأمون که دارای مادر ایرانی بود پرداختند. این پیروزی مقارن با قیام های متعدد علویان در شهر های مختلف سرزمین های اسلامی گردید. مأمون با مشورت فضل بن سهله (وزیر ایرانی خود) تصمیم به انتخاب یکی از بزرگان علوی به عنوان ولایت عهدی جهت خواباندن قیام های ابن علویان بود. این شخص امام رضا(ع) بود چگونگی حضور علویان در نقاط مختلف جهان، ایران و خراسان و بررسی شخصیت امام رضا(ع) و تأثیرات حضور ایشان در خراسان را نیز بیان می کند.

قرآن و اهل بیت علیهم السلام هرگز از یکدیگر جدا نمی شوند و همواره مردم را به یکدیگر دعوت می نمایند. دعوت و فراخوانی به سوی قرآن در سیره امام رضا علیه السلام دارای ابعاد و مراتب گوناگونی است: دعوت زبانی و توصیفی(شامل: بیان فضایل قرآن، بیان ثمرات و فوائد انس با قرآن و توجه دادن به ابعاد مختلف کتاب خدا)، دعوت عملی (شامل: قرائت قرآن، تفکر و تدبر در آن، تعامل مجیبانه با قرآن و حضور حقیقی در محضر آن، استناد فراوان به قرآن در بیانات و مناظرات، معیار قرار دادن قرآن در همه امور) و دعوت ذاتی و وجودی. دعوت و هدایت مردم به سوی قرآن در سخنان و سیره امام هشتم علیه السلام، دارای خصوصیات و ضوابطی نیز هست که عبارتند از: دعوت مردم به قرآن توام با دعوت به اهل بیت، دعوت به قرآن همراه با دعوت به رعایت و به کاربستن اصول فهم و تفسیر قرآن (شامل: پرهیز از تفسیر به رای، ارجاع محکمات به متشابهات، لزوم استفاده از عقل، لزوم به کارگیری رعایت روایات صحیح، لزوم استفاده از دیگر آیات، توجه به شان نزول و اسباب نزول و...)

مناظره از شیوه های مطلوب تبیین و نشر معارف الهی در رویارویی با آرا و اندیشه های مخالفان اسلام است که در مکتب علمی و عملی اهل بیت، علیهم السّلام، از جمله امام رضا (ع) مورد توجّه بوده است. از مناظره های مهمّ امام رضا (ع) با مأمون، در باب موضوع عترت و امّت و بیان تفاوت میان آن ها بوده است که ایشان با استناد به آیات قرآن کریم، عترت را همان اهل بیت، یعنی حضرت فاطمه (س) و دوازده امام معصوم، علیهم السّلام، معرّفی می فرماید که برگزیدگان خدا بر روی زمینند و در مقام و منزلت، پرهیزکاری و اطاعت خداوند نسبت به امّت برتری دارند و بر امّت اطاعت و پیروی از آن ها تکلیف الهی است. هدف از این پژوهش، فهم و درک تفاوت بین امّت و عترت با توجّه به مناظرة امام رضا (ع) با مأمون پیرامون این مسأله است. پرسش اصلی این پژوهش که نگارندگان با استناد و تتبّع به منابع مهمّ و روش کتابخان های در صدد پاسخ بدان هستند، این است که آیا بین امّت و عترت فرق است؟ در صورت وجود، وجوه این تفاوت چیست؟ لذا تعاریفی چون امّت، عترت، آل و ... با توجّه به مناظرة امام رضا (ع) با مأمون مورد بررسی قرار می گیرد و در ن هایت، نتیجة حاصل از بررسی مناظرة امام رضا (ع) در تفاوت بین امّت و عترت آشنایی با سیرة ائمّه و نگاه آن ها به مسألة فوق بوده است که به این نتایج می رسد که عترت افرادی برگزیده از میان امّت است، گزینش عترت از سوی خدای بزرگ صورت گرفته است وعلّت گزینش صلاحیّت آن ها برای رهبری امّت بعد از پیامبر (ص) است.

رساله حاضر که آفرینه ای است در فضای فلسفه اسلامی، به تبیین وحدانیت دانای بی همتا در کلام امام علی و امام رضا علیهما سلام، همّت می گمارد و طی دو بخش با روش توصیفی – اسنادی و تکیه بر تحلیل محتوا به این نتیجه رهنمون می شود که آفریدگار هستی ، ذات کامل و بی منتهائی است که جمیع کمالات وجودی به نحو اعلی و اشرف، در او موجود است و هیچ نقطه ای از عالم وجود از حضورش، بی نصیب نیست. چنین وجود قهارّی ، مجالی برای حضور ما سوا نمی گذارد، لذا تنها اوست که به حقّ متصّف به وجود است و کثرات، در حقیقت، شئون و اطوار آن وجودند. چنین وجودی اگرچه یگانه است ولی این یکتائی ناشی از بی انتهائی و نامحدود بودن اوست به طوری که امکان فرض ثانی برای او محال است، از این رو یگانگیش با یکتائی باب کمیات، بسیار متفاوت است. اینجاست که از توحید واجب الوجود به توحید در وجود، منتقل می شویم و البتّه در طی این مسیر مهّم به تحققّ اهدافی چون تبیین ارتباط بساطت با وحدت، تبیین تفاوت وحدت منسوب به خداوند با مخلوقات در کلام روایات و نیز مقایسه آن با سیر تفکّر فلسفه اسلامی و بررسی براهین ارائه شده بر وحدت حقه حقیقیه در این دو فضا، نائل می شویم. ذات بحت و بسیط خداوند، عاری از هر گونه جهت و حیثیت، معرّفی خواهد شد و لحاظ صفاتی اضافه بر ذات، خلاف آن وحدانیت صرف، خواهد بود و نکته قابل ذکر، اینکه آن هویت مطلقه از هر اسم، رسم ، وصف و تعینّی ، مبراست و تمامی شناختها و توصیف عرفا و فلاسفه، به وجه و ظهور او و به عبارتی به فیض منبسط وابسته خواهد بود.