جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

---

‫پژوهش حاضر، نشاط و فعاليت‌هاي علمي امام علي (ع) ، امام حسن (ع) ، امام حسين (ع) ، و امام سجاد (ع) و سيره آنان در تعاليم و تربيت و آموزش مردم را بررسيده تشويق‌هاي آن بزرگواران براي گرايش اصحاب به بحث و تحقيق علمي را تجزيه و تحليل تاريخي مي‌کند. نويسنده نخست با اشاره به اهميت تعليم و تربيت و جايگاه رفيع آن نزد اسلام و ائمه معصومين (ع) ، روايات متعدد تأکيد کننده بر آموختن دانش، و فضيلت علم و ثواب عظيم الهي بر فراگيري با اخلاص علم و توأم کردن آن با عمل را شرح مي‌دهد. سپس منشأ و اساس علوم ائمه (ع) را از منظري قرآني و روايي تبيين ساخته و آنان را همان راسخان در علم و اهل ذکر خوانده که وارثان علم الهي و علم قرآن هستند. آن گاه به علم امام علي، امام حسن، امام حسين و امام زين‌العابدين (ع) و اعلم بودن آنان به معاني قرآن کريم اشاره کرده و راه‌هاي تعليم علم و روش‌هاي آموزشي و تعليمي آن‌ها به مردم از طريق سماع، املاي قرائت، خطبه‌ها، ادعيه، تفاسير قرآن کريم، گسترش علوم شرعي، مرکزيت قرار دادن مساجد براي فعاليت‌هاي آموزشي و فرهنگي، نقل احاديث، پاسخ به انواع پرسش‌هاي شرعي و علمي مردم، مناظره کردن با مخالفان تعاليم اسلامي و تشيع، مکاتبه با صاحبان علم و طالبان معرفت را بررسي کرده است. در بخش ديگري از اين نوشتار، ميراث علمي بر جاي مانده از امام علي (ع) همچون: جمع قرآن، مصحف امام علي (ع) ، مصحف فاطمه?، نهج‌البلاغه و ميراث علمي و حديثي به يادگار مانده از امام حسن (ع) و امام حسين (ع) و ميراث دعايي نفيس امام سجاد (ع) را معرفي کرده و به وصف حواريون و اصحاب خاص علمي اين امامان که منتشر کنندگان علوم الهي آنان نيز محسوب مي‌شدند، نيز پرداخته و حرکت علمي امامان مزبور را فراروي خوانندگان پژوهش خويش قرار مي‌دهد.

‫هيچ مصيبت و بلايي نازل نميشود؛ مگر اينکه انسان مرتکب گناهي شود. اين پژوهش در سه فصل به دنبال بيان آثار گناه از منظر قرآن و روايت ابوخالد کابلي از امام سجاد عليه السلام است. واژههاي بيانگر گناه در قرآن و روايات بسيارند که برخي از آنها عبارتاند از: اثم، خطيئه، ذنب، رجس، عصيان، فتنه، فجور، فسق. مهم ترين عوامل گناه عبارتاند از: جهل، نفس پرستي، حب دنيا، غضب، شراب خواري، دروغگويي، و بخل ورزي. نويسنده در بحث از آثار گناه در قرآن، آن را به دو قسم ِدنيوي و اخروي و آثار دنيوي گناه را به آثار تشريعي و تکويني تقسيم نموده است. آثار تکويني گناه، يا مادي است و يا معنوي. آثار و کيفرهاي تشريعي عبارتاند از: حدود، قصاص، ديه و تعزير. از جمله آثار تکويني مادي، ميتوان به زندگي سخت، کوتاهي عمر، سلب نعمت، بلاهاي عمومي، تسلط اشرار بر جامعه، عذاب هاي گوناگون و درگيري هاي داخلي اشاره کرد. از آثار تکويني معنوي، ميتوان به امهال و استدراج، خود فراموشي، محروميت از لذت عبادت، زيبا ديدن بديها، قساوت قلب و حبط اعمال اشاره کرد. اينها غير از آثار اخروي گناه است که بسيار دردناک و طاقت فرساست. بر اساس روايت ابوخالد کابلي از امام سجاد عليه السلام، گناهاني که نعمت را دگرگون ميکنند عبارتاند از: ظلم، کفران نعمت، و ترک امر به نيکيها. گناهان موجب پشيماني عبارتاند از: قتل نفس، ترک پيوند خويشاوندي، ترک نماز، ترک وصيت، ندادن حقوق مردم، و منع زکات. ترک دادرسي، ترک کمک به مظلومان و تضييع امر به معروف و نهي از منکر، موجب نزول بلا ميشود. قطع رحم، سوگند دروغ، زنا و ادعاي امامت، نابودي را سرعت مي بخشد. يأس از رحمت خدا و اعتماد به غير خدا، موجب قطع اميد ميشود. وام گرفتن با نيت نپرداختن، ولخرجي، بخل، بداخلاقي و سبک شمردن مؤمنان، موجب پرده دري ميشود. نيت بد، نفاق و بد زباني و فحش، مانع استجابت دعا ميشود. بيدادگري حاکمان در داوري، گواهي دروغ، کتمان شهادت، قساوت قلب و ستم بر يتيمان و بيوه، مانع نزول باران ميشود. ميتوان از آيه 12 سوره رعد و آيه 34 سوره مائده، به عنوان دو شاهد قرآني در کلام امام سجاد عليه السلام ياد کرد.

‫تحقيق پيش رو تحليلي قرآني از سيره عبادي – اخلاقي امام چهارم زين العابدين (ع)مي باشد كه سعي شده از آيات قرآن كريم مويداتي بر عبادات فراوان و اخلاق الهي امام كه در كتابهاي سيره و ديگر كتب حديثي نقل شده آورده شود و در واقع پيوند ناگسستني بين افعال و گفتار آن حضرت را با كتاب آسماني قرآن نشان داده شود. ابتداء با اتكاء بر كتب حديثي، سيره امام در اخلاقيات و عبادات فردي جمع آوري شد و فيش برداري آنها صورت گرفت. سپس هر كدام در دسته بندي هاي خاص خود صورت گرفت. پس از آن متناسب با هر كدام از سيره ها مباحث اخلاقي و عبادي و در تعريف و توضيح آنها جمع شد تا مطلب روشن گشته و و توضيحي براي سيره امام باشد. در اين مرحله بايد آيه يا آيات متناسب با سيره انتخاب مي شد و با مراجعه به تفاسير مهم و معتبر به شرح آيه و ربط آن با روش امام انجام مي شد. این رساله از سه فصل تشکیل شده است که فصل اول شامل مبانی بحث است که از چهار بخش هدایت بخشی قرآن و اهل بیت (ع، اخلاق، سیره و عبادت تشکیل شده است. و فصل دوم به تحلیل قرآنی سیره اخلاقی امام می پردازد که شامل دو بخش سیره اخلاقی امام در دو حوزه اخلاق فردی و اخلاق خانوادگی می شود. و بالاخره فصل سوم درباره تحلیل قرآنی سیره عبادی امام سجاد بحث می کند و به دو بخش مستحبات و واجبات تقسیم شده است.

---

‫تعليم و تربيت، از اساسيترين معارف اهل بيت? است. اين پژوهش در پنج فصل در صدد بيان آموزههاي تربيتي در رساله حقوق امام سجاد عليه السلام است. نويسنده پس از کليات، به زندگي امام سجاد عليه السلام پرداخته و پس از آن، مباني تربيت در رساله حقوق آن حضرت را مطرح نموده است. امام سجاد عليه السلام در حوزه مباني تربيت، به گزارههاي خدامحوري، انسان شناسي، جهان شناسي و خود شناسي ارشاد نموده است، که آموزش و پرورش بايد بر چنين مباني و منابعي استوار باشد؛ تا انسان از همه تواناييهاي خويش بهره برده و مهارت کنترل همه اعضاي خود، چون بينايي و زبان را داشته باشد. در مبحث اهداف ديني تربيت در رساله حقوق امام سجاد عليه السلام، ارتباط انسان با خدا، با خود، با جامعه و با طبيعت مطرح شده است. رابطه انسان با خدا، ميتواند از مسير مظاهر جمال خداوند و مسير توبه به درگاه پروردگار محقق شود. نماز نمايان ترين نماد بندگي است و انسان در محراب عبادت، با تمام هستي خويش، با آفريدگار خود به راز و نياز ميپردازد. انسان با خود نيز رابطه دارد و خودشناسي زمينه خودسازي است. همچنين انسانها، در جامعه و جمع و در تعامل با ديگران زندگي ميکنند. از مهمترين وجوه ارتباط انسان با ديگران، رابطه با همسر، والدين و فرزندان است. ذيل مبحث ارتباط فرد با طبيعت، مقولاتي چون شناخت طبيعت، شناخت قانون حاکم بر طبيعت، استفاده صحيح از طبيعت، آفريدگار طبيعت، خلقت انسان از عناصر طبيعت و تأثير طبيعت بر جسم و جان آدمي مطرح شده است. رساله حقوق امام سجاد عليه السلام، هم نمايانگر آموزه هاي تربيتي است و هم روشهاي تربيتي. پهناي آموزهها، تمام ناحيههاي وجودي انسان را شامل ميشود. با مطالعه آموزهها، ميتوان روشها را به دست آورد. آن حضرت، ضمن آموزههاي تربيتي، به روشهاي شناختي مثل روش موعظه و نصحيت و روش تذکر، روش هاي عاطفي مانند روش محبت و مهرورزي، و روشهاي رفتاري چون بهداشت و تغذيه سالم، اشاره فرمودهاند.

‫علاوه بر نقش بي بديل امام سجاد عليه السلام ، فرزندان ديگر امام حسين عليه السلام نيز نقش مهمي در تاريخ اسلام و تشيع دارند. اين پژوهش در سه فصل، به بررسي زندگي سياسي، اجتماعي و فرهنگي آنان، به ويژه پس از رخداد عاشورا پرداخته است. نويسنده در کليات، به زندگي اجمالي امام حسين عليه السلام ، آشنايي با فرزندان آن حضرت، وضعيت سياسي و فرهنگي دوران آنها، نقش حرکتهاي سياسي در زندگي آنها، و وضعيت فرهنگي و سياسي بعد از شهادت سيدالشهدا عليه السلام پرداخته است. سپس به حيات فکري و سياسي پسران امام حسين عليه السلام و در پايان، به حيات فکري و سياسي دختران آن حضرت پرداخته است. در مورد تعداد فرزندان امام حسين عليه السلام نقلها مختلف است؛ بعضي ده تن، بعضي نُه تن و بعضي شش تن گفتهاند. چهرههاي شاخص در ميان فرزندان امام حسين عليه السلام غير از امام سجاد عليه السلام ، حضرت علي اکبر عليه السلام ، حضرت فاطمه? و حضرت سکينه? بودند که هر کدام نقش قابل توجهي در تاريخ اسلام داشتند. حضرت علي اکبر عليه السلام از شجاعان و بسيار خوش سيما و شبيهترين فرد به پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم بود که در کلمات خود، بر پيروي از حق تأکيد کرده و خلافت و حکومت را حق اهل بيت( ميدانست. دختران امام حسين عليه السلام نيز نقش بي بديلي در تحقق اهداف آن حضرت عليه السلام ايفا کردند. حضرت فاطمه? و سکينه? که هر دو در حادثه عاشورا در آغاز سنين جواني بودند، همراه اهل بيت( به بيدارگري مسلمانان و شناساندن بني اميه پرداختند و با سخنان خود در کوفه و شام و سپس در مدينه، در ثمر بخشي قيام سيدالشهدا عليه السلام، نقش آفريدند. آنان در سالهاي زندگي خود، ضمن پايبندي به اصول و ارزشهاي اسلامي، در امور فرهنگي و سياسي عصر خود نقش آفريدند. به جز کساني که از آنها ياد شد، فرزندان ديگري هم براي امام حسين عليه السلام ذکر شده است.

این مقال، شرحى است بر مناجات زاهدین امام سجاد علیه السلام. ما باید روح توحید در گستره اعمال، رفتار و گفتارمان تجلى یابد و باور کنیم که بدون خواست خداى متعال، کارى صورت نمى گیرد. البته خداى متعال از طریق اسباب و عوامل موجود ما را یارى مى رساند. ما نیز باید به کمک اسباب مادى موجود تلاش کرده، از خداى متعال استعانت بجوییم. باید توجه داشت که انسان با سروکار با اسباب مادى این دنیایى، لذت هایى از آن عایدش مى شود و حکمت وجود این لذت ها، تأمین نیازهاى مادى دنیایى است. با این حال، باید به اندازه نیاز به لذایذ دنیایى اکتفا کرد و دلبسته و فریفته آن نشد. از جمله راه هاى کاستن از دلبستگى دنیایى عبارتند از: توجه به کاستى ها و عیوب دنیا، توجه به اینکه دنیا سرایى سرشار از درد و رنج است، زهد و وابستگى از دنیا زیبنده اولیاى الهى است، ضرورت بهره گیرى از رحمت الهى و درک لذت محبت و انس با خدا.

این مقال، شرحى است بر مناجات ذاکرین امام سجاد علیه السلام. در یکى از فرازهاى این دعا، امام علیه السلام به طلب آرامش و سکونت دل با یاد خدا اشاره دارند؛ زیرا اضطراب، نگرانى و دلواپسى لازمه زندگى دنیایى است. یاد خدا، بالاترین لذایذ است. وقتى انسان به عمق این لذت پى مى برد، از اشتغال به لذایذ گذراى دنیایى به درگاه خدا دل به شکوه گشوده، استغفار مى کند. از سوى دیگر، یاد خدا دوطرفه است، این گونه نیست که فقط ما باید به یاد خدا باشیم؛ خدا نیز هرگز از ما و احوالمان غافل نیست. این یادِ دوسویه، لذتى بى نهایت براى انسان دارد؛ اینکه ما بدانیم خالق و خداى مهربانمان نیز به یاد ماست و لحظه اى از رحمت و برکات خود نسبت به ما دریغ ندارد، لذتى مضاعف دارد.

این مقاله به شرح مناجات زاهدان امام سجاد علیه السلام، پیرامون زهد و بى رغبتى به دنیا مى پردازد. در قرآن کریم، پنج ویژگى براى دنیا بیان شده است: لعب و بازى، لهو و سرگرمى، زینت، تفاخر و تکاثر. این ویژگى ها منطبق با سنین کودکى، نوجوانى، جوانى و پیرى و کهنسالى انسان است. دنیا از این جهت که مخلوق خداست، نکوهیده و نازیبا نیست، هرآنچه مخلوق خداست، زیباست. آنچه موجب انحراف ها از سرشت و خطرات خدادادى خود مى شود، جلوه هاى زیباى دنیا، هواى نفس و شیطان است. اگر این سه نبودند، انسان هرگز دچار کژى و انحراف و گناه نمى شد. افزون بر اینکه، محدودیت ها در برخوردارى از مظاهر زندگى عامل دیگر گناه و تزاحم زندگى بشر است. اگر محدودیت ها نبود و همه چیز به وفور در اختیار انسان بود، شاهد سرکشى انسان نبودیم.