جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

برای مشاهده فیلم سخنرانی به آدرس داده شده در آپارات مراجعه کنید.

نظریۀ عالم کبیر و عالم صغیر یا تناظر انسان و عالم در جهان اسلام، در بیان اخوان­الصفا و تفکر اسماعیلی، غزالی، شیخ اشراق، افضل­الدین کاشانی، عطار و مولوی تبلور بیشتری یافت­هاست.این نظریه در مکتب ابن­عربی، اندیشه­ای اساسی و زمینه­ای است که با تمام مباحث جهان­شناسی و انسان‌شناسی این مکتب، پیوندداشته و درپی تبیین مقام انسان و جایگاه او در عالم است. تناظر انسان و عالم در مکتب ابن­عربی از دو رویکرد تناظر جزوی و تناظر کلی قابل­بررسی است. تناظر جزوی یکا­یک اعضای انسان را با تک­تک اجزای عالم، مقابل قرارمی­دهد، و بیشتر جنبه ذوقی و تمثیلی دارد. در طرح تناظر کلی عالم کبیر و عالم صغیر، این اندیشه را می­توان عین الربط مباحث این مکتب تلقی­کرد. براساس جهان­شناسی و انسان­شناسی ابن عربی، انسان و عالم، ظهورات اجمالی و تفصیلی حقیقت واحد هستند. تناظر کلی، متوجه ساحت نوعی و تکوینی انسان است و براین­اساس، انسان و عالم، هر دو بر صورت الهی بوده و از­این­جهت، نشانگر یک حقیقت­اند و هر سه با یکدیگر تطابق­دارند. در این نگاه، انسان، کون جامع؛ خلیفه الهی؛ روح؛ معنی؛ و غایت عالم است. انسان، مختصری از کل عالم بوده، و از­این­رو، به لحاظ صورت ظاهری، عالم صغیر؛ اما در معنی، عالم کبیر تلقی­می­شود.

مقاله‌ی حاضر با توصیف پرسش گشوده‌ی مور و ضمن واکاوی معناشناسی اخلاق در نگاه ابن عربی، به مقایسه‌ی انتقادی این دو دیدگاه می‌پردازد. در اندیشه‌ی ابن عربی شهودِ خیر به درک حقیقت وجود وابسته است و مادامی که اصل وجود به‌عنوان خیر مطلق تصدیق نشود، تفسیر مظاهر خیر ممکن نخواهد بود. این در حالی است که اخلاق‌شناسی فلسفی مور به چنین تفسیر وجودشناسانه‌ای تمایل ندارد و خوب را در محدوده‌ی مباحث معناشناسانه مقیّد می‌سازد. ابتدا به نظر می‌رسد تفسیر وجودشناختی خیر به‌عنوان پیش‌فرض مستتر در تصدیق بداهتِ خوب، از نگاه‌ مور پنهان مانده است. اما برای تدوین نظریه‌ای منقح‌تر، تعدیل هر دو نگاه ضروری است؛ ضمنِ تفسیری مقبول از نظریه وحدت وجود می‌توان آموزه عرفانی خیر را به‌عنوان مبنایی در جهت تصدیق شهودگرایی مور به رسمیت شناخت. هم‌چنان که با کشف مفروضات وجودشناختی از ضمیرِ نظریه معنایی مور می‌توان به تردیدهای ناظر به عینیت و واقعیت اخلاق پاسخ داد.

چکیده: بحث از ورای طور عقل از مباحث قدیمی در شناخت‌شناسی است. عارفان مشهودات خود را بالاتر از حد ذهن طبیعی و عقل بشری می‌دانند. این‌گونه معارف معمولاً یا قابل تأویل و در نهایت عقل‌پذیر تلقی می‌شوند و یا عقل ستیز. در این مقاله پس از نقل نظراتی که در این ‌باره وجود دارد؛ با بررسی حقایق و معارفی که محیی‌الدین عربی ورای طور عقل می‌داند مشخص می‌شود بخشی از حقایق عرفانی در مراحلی بالاتر از عالم عقل و جبروت به‌دست می‌آید که اصولاً از حوزه تصورات و تصدیقات عقلی خارج است و در حیطه‌ای از واقعیت الهی قرار دارد که کثرت در آنجا راهی ندارد، ازطرف‌دیگر عوالم ماسوی‌الله از دید محیی‌الدین‌عربی اصولاً خیالی و غیرثابت می‌باشد و از جانب سوم لازمه رسیدن به ماورای عقل وارد شدن در احوال سکر و فنا است که در این حالات عقل و عاقلی مطرح نیست. در اینجا خود عقل است که به قضاوت نشسته، البته عقلی قدسی و کاملاً انتزاعی.

آگورا: در سیزدهمین فصل از نشست‌ها ی انجمن فلسفی‌ آگورا، به سعادت: از دوران باستان تا امروز، در نگاه مکاتب فلسفی و فیلسوفان دورانهای گوناگون، در ادیان و مذاهب و نیز بازتاب ایده سعادت در ادبیات و هنر خواهیم پرداخت. رامین جهانبگلو: سعادت اغلب به عنوان غایت نهایی زندگی انسان مطرح شده است. از این نظر، سعادت والاترین غایت است که از اهداف کوچک زندگی‌ (مثل ثروت و مقام) جداست. با این حال، هنگامی که به سعادت می‌‌اندیشیم، آنچه که در ذهن ما بیدار می‌‌شود، این فکر است که باید به برآورده کردن خواست‌ها و نیازها اندیشید. ولی‌ در واقع، رضایت کامل خواسته‌ها و ارضاء امیال الزاماً به معنای رسیدن به سعادت و خوشبختی‌ نیست. پس سعادت را چگونه باید توصیف کرد؟ آیا سعادت یک ناکجاآباد است؟ یا اینکه سعادت همانطور که فلاسفه ی یونان فکر می‌‌کردند، در فضیلت و در جستجو ی نیکی‌ و زیبایی‌ است. برخی‌ از فلاسفه (مثل اپیکوری‌ها) سعادت را در لذت می‌‌دیدند و برخی‌ مثل (رواقیون) سعادت را در صلح با جهان و جهان‌وطنی بودن می‌‌دانستند. ولی‌ شوپنهاور فیلسوفی است که سعادتمندی را در نفی اراده معطوف به حیات می‌‌بیند، و برای نیچه سعادت معنا ندارد مگر از طریق اثبات زندگی،‌ همچون جشن و سرمستی. و البته از نگاه ادیان ابراهیمی، سعادت، زندگی‌ ِ بعد از مرگ و رستگاری است. ولی‌ در دنیایی چون جهان امروز که همه چیز از ارزشی نسبی‌ برخوردار است و همگان معنای خود را از دست داده‌اند، آیا هنوز هم بحث در مورد سعادت ممکن است؟ این پرسشی است که خواهیم کوشید در میان پرسش‌ها ی دیگر در فصل جدید آگورا به آن بپردازیم.

فراخواندن ابنِ عربی، از این روست که شاید بتوان در تجربه‌های او چیزهایی یافت که بتواند الهام‌بخش پاسخ‌هایی باشد برای دشواری‌هایی که در جهان امروز با آن روبه‌رو هستیم. تجربه‌ی معنوی-عرفانی، خاستگاه و سرچشمه‌ی تجربه‌های هنری ــ‌ موسیقی، ادبیات و دیگر هنرهاــ نیز هست و از این‌روی، چارچوبه‌ای است که هم دین و هم هنر را در خود دارد. و همین‌هاست راز اهمیت فراخواندن و به صحنه آوردن ابن عربی در همه‌ی جهان امروز؛ چنان‌که در جهان اسلام نیز، به دلیل سلطه و سیطره‌ی پاره‌ای از رویکردها و دیدگاه‌ها و اندیشه‌های سلفی در سی‌ساله‌ی پایانی سده‌ی بیستم، به صحنه آوردن ابن عربی و بازگرداندن دوباره‌ی او از حاشیه به متن، هیچ اهمیت کمتری ندارد. از سوی دیگر، اندیشه‌ی ابن عربی، چهره‌ی دیگری از معنویت اسلام و مفهوم جهاد که سخت آن را زشت و تحریف شده فرانموده‌اند پیش روی خواننده‌ی غیر مسلمان می‌نهد. اهمیت اندیشه‌ی ابن عربی از این‌روست که پختگی و پروردگی اندیشه‌ی اسلامی را در حوزه‌های گوناگون فقه، الهیات، فلسفه، تصوّف، تفسیر قرآن، علوم حدیث، علوم بلاغت، لغت و… به نمایش می‌گذارد. از این دیدگاه، بررسی و پژوهش [آموزه‌ها و اندیشه‌های] او، چشم‌اندازی از اندیشه‌ی اسلامی در سده‌های ششم و هفتم هجری (یازده و دوازده میلادی) را پیش چشم می‌گذارد؛ و از دیدگاهی دیگر، شیخِ اکبر محیی‌الدین ابن عربی، پل پیوند و همزه‌ی وصلی است میان میراث جهانی و میراث اسلامی. و از این دیدگاه، میراث ابن عربی نموداری است از پیوند زنده و خلاق با میراث جهانی روزگار او ــ چه فرهنگ دینی مسیحی و یهودی و چه فرهنگ فکری و فلسفی. نشان این پیوند، شیفتگی‌ای است که او در بهره‌گیری از اصطلاحات گوناگون برای بیان مفهومی یگانه از خود نشان می‌دهد. البته اهمیت ابن عربی به عنوان پل و پیوند، تنها همین نیست که او میراث انسانی روزگار خویش را به‌خوبی می‌شناخته و آن‌ها را در پی‌ریزی و به‌پاسازی کاخ برافراشته‌ی فکری و فلسفی خویش به کار گرفته است، که افزون بر این، به همین اندازه در بازسازی میراث انسانی، از راه اثرگذاری کارا و خلاقش در آن، نقش داشته است.

این کتاب در شش فصل جمع آوری شده است که در آن ابوزید، دین پژوه نامی مصری سعی کرده تصویری دقیق از آراء و افکار نصر حامد ابوزید به مخاطب ارائه کند. روی سخن و موضوع اصلی کتاب در ارتباط با ابن عربی می باشد. به اعتقاد ابوزید اهمیت ابن عربی و مطالعه در آثارش در این است که وی ابتدا معارف و معاریف پیش از خود را روشنی بخشید و بسیاری از آثار و مطالعات گذشتگان را در کار ابن عربی می توان به وضوح ملاحظه کرد( مثل حلاج، سهل تستری،و...). دوم این که آثار ابن عربی بر آیندگان نیز تاثیر گذاشت. ابوزید در این کتاب اندیشه ابن عربی را از جاهلیت تاختم ولایت بررسی می کند و در پرتو پیدایش وجود و مراتب موجودات و نیز تاویل ابن عربی از اصول و فروع شریعت را رمزگشایی می کند.