جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پس از کتاب معروف کارل پوپر در زمینه فلسفه سیاسی و در حمایت از آموزه های لیبرال با عنوان «جامعه باز و دشمنانش»، مشهورترین نظریه از جان رالز، استاد فلسفه سیاسی دانشگاه‌ هاروارد است که در کتابی با عنوان «نظریه ‌ای در باب عدالت» در سال 1971 منتشر شد. این کتاب دربر گیرنده مقالات چندی است که نهایتا به شکل یک کتاب عرضه شده و مخاطبان پرشماری در دانشگاه و مجلات تخصصی، به ویژه در کشورهای انگلیسی زبان یافته است. کتاب رالز، بر اساس رهیافت اخلاقی - سیاسی به چالش با مباحث رایج، از جمله دیدگاه سودگرایان پرداخت. رالز از نظریات جان استوارت میل، دیوید هیوم و بحث اخلاقی سیجویک که مباحثی کاملا رایج و جا افتاده محسوب می ‌شد، فراتر رفت و بر اساس سنت اخلاقی قرار دادگرایی، نظریه وظیفه گرایی کانت و فلسفه حق هگل به طراحی نظریه خود پرداخت و مجددا مفاهیم هنجاری را در سنت فلسفه سیاسی غرب احیا نمود. کتاب «نظریه عدالت» به واسطه استناد وسیع به علوم مختلف اجتماعی، مخاطب ‌های بسیاری را به خود جلب کرد. این نظریه خوانندگان وسیعی از رشته ‌های مختلف، از روانشناسی گرفته تا اقتصاد و مباحث اخلاقی پیدا کرد. مبحث انتخاب شده از آن جهت است که رالز بارها در کتابش نظریه خود را کانتی خوانده و نامی از هگل نیاورده است، در این مقاله بر زوایای پنهان تاثیر فلسفه حق هگل در نظریه او و همچنین بر نظرهای برخی مفسران رالز درباره این تاثیرپذیری، متمرکز خواهیم شد.

یکی از مکاتبی که به دلیل تأکید بر ابعاد عملی و کاربرد اندیشه‌ها از رواج نسبتاً گسترده‌ای برخوردار گشته است و در علوم انسانی تأثیر زیادی داشته است، مکتب پراگماتیسم می‌باشد‌ که این مکتب در نوپراگماتیسم که در این تحقیق در صدد نقد آن بر آمده‌ایم؛ توسعه پیدا کرد، با اشتراکات و افتراقات در مبانی. مدافعان این مکتب با تأکید بر فواید و منافع حاصل از یک اندیشه، نظریه مطابقت به منزله معیار صدق را نامعتبر می‌دانند و ملاک و معیار درستی اندیشه‌ها را بر اساس سود و منفعتی که یک اندیشه می‌تواند برای زندگی فرد در پی داشته باشد، ترسیم می‌کنند. در دوره جدید آقای ریچارد رورتی فیلسوف آمریکایی که از پراگماتیسم‌‌های جدید می‌باشد با نگارش کتاب‌ها و مقالاتی به دفاع از این مکتب پرداخته است و تلاش کرده است نقاط قوّت این مکتب در مقابل سایر مکاتب فکری را بازنمایی کند. با توجّه به این که در فلسفه اسلامی نظریه مطابقت با واقع، به‌عنوان معیار صدق معرفت تصدیقی در نظر گرفته شده در این تحقیق به نقد این مکتب از این منظر پرداخته شده است.

علاقهٔ اصلی جیمز به موضوع دین معطوف به نتایج عملی باور دینی در زندگی واقعی شخص صاحب باور بوده است. رهیافت عام او برای توجیه صدق باور دینی نیز توسل به همین نتایج است. همین زمینه و برخی از اظهارات خود جیمز در خصوص ملاک صدق باور سبب شده است که برخی از مفسران جیمز او را فیلسوفی بدانند که تلاش کرده تا «عمل گرایی» را همچون بدیلی برای «واقع گرایی» در عرصهٔ متافیزیک، معرفت شناسی و فلسفهٔ دین مطرح کند. در این مقاله با استناد به مجموع بیانات جیمز در باب صدق باور و نیز آرای او در زمینهٔ تجربهٔ دینی نادرستی تفسیر یادشده نشان داده و ثابت می شود که در نظریهٔ صدق جیمز وجود واقعیات مستقل از ذهن پیش فرض گرفته شده و التزام جیمز به عمل گرایی در عرصهٔ توجیه باور دینی منافاتی با التزام او به واقع گرایی دینی، یعنی دیدگاه قائل به وجود قابل شناخت و مستقل از ذهن موضوع باور دینی، ندارد.

در این مقاله، به تحلیل انتقادی از تفسیر رورتی از رابطه نفس یا خود با جهان پرداخته شده است. رورتی به سه مدل از رابطه بین نفس و جهان قائل است. در مدل اول، هم خود و هم جهان، هر یک به دو لایه تقسیم شده اند. در مدل دوم، نفس نسبت به جهان چند لایه و پیچیده شده و در مقابل، جهان چیزی بیش از اتم ها و خلا که تابع قوانین مکانیکی است نیست. گر چه در مدل های اول و دوم، بین جهان و خود روابطی از جمله رابطه بازنمایی برقرار است ولی در مدل سوم، دیگر جهان واقعیتی نیست که باید بازنمایی شود؛ بلکه چیزی جز همان محیط پیرامونی نیست که با آن فقط رابطه علی داریم نه رابطه بازنمایی. در این تفسیر، رورتی سعی دارد از تفسیر واقع گرایانه و ثنویت گرایانه مدرن از نوع دکارتی- کانتی بپرهیزد ولی گاهی از همان تفکر واقع گرایانه ای استفاده می کند که درصدد رد آن است. در این مقاله سعی شده است با تشریح رابطه خود و جهان، به این جنبه از تفکر رورتی که رنگ و بوی واقع گرایانه دارد اشاره شود.

چکیده (فارسی): ه فارسی رساله حاضر نظریا ت معرفت شناختی رورتی را مورد بررسی قرار می دهد. این نظریات در دو محور اصلی مطرح می شود: نظریات سلبی که بیان کننده نظریات انتقادی رورتی است و نظریات ایجابی که بیانگر رویکرد پراگماتیستی او به شناخت است. در بخش اول نظریات انتقادی رورتی مطرح می شود.رورتی فرض های موجود در پس فلسفه مدرن را مورد تردید قرار می دهد و نشان می دهد که این فرض ها انتخابی است و می تواند کنار گذاشته شود. از نظر او فلسفه سنتی کوششی برای فرار از تاریخ یعنی کوششی برای یافتن شرایط غیرتاریخی هر تحول تاریخی ممکن است.او متذکر می شود که تحقیق درباره مبانی شناخت، اخلاق،زبان و جامعه، کوششهایی در جهت سرمدی کردن یک بازی زبانی یا عمل اجتماعی خاصی است. رورتی با کنارگذاشتن فلسفه مبناگرایانه،پیام اصلی خود را تاریخی گرایی می داند. به همین جهت او مفاهیم ذهن، شناخت و فلسفه را از دیدگاه تاریخی مورد بررسی قرار می دهد.او در این بررسی تاریخی،اشتباهات و خلط های فلاسفه را نشان می دهد. او نهایتاً به این نتیجه می رسد که مفهوم شناخت به عنوان تلفیقی از بازنمایی های دقیق،مفهومی انتخابی است و می تواند جای خود را به تلقی پراگماتیستی از شناخت بدهد. در بخش دوم نظریات ایجابی رورتی در مورد شناخت و نتایج پراگماتیستی چنین نظریاتی بیان می شود.در چنین رویکرد پراگماتیستی ای، مواجهه با اشیاء جای خود را به گفتگو می دهد. لذا توجیه مستلزم ارتباط خاص بین تصورات ( یا کلمات ) و اشیاء نیست، بلکه مستلزم گفتگو، یعنی مستلزم فعالیت اجتماعی است. توجیه مبتنی بر گفتگو نیز طبیعتاً کل گرایانه است. از نظر رورتی، هنگامی که گفتگو جای مواجهه را بگیرد، مفهوم ذهن به عنوان آیینه طبیعت می تواند کنارگذاشته شود. در این صورت مفهوم فلسفه به عنوان حوزه ای که در جستجوی مبانی شناخت است، نامعقول می گردد. رورتی دیدگاه خود در باب شناخت را رفتارگرایی معرفت شناختی می نامد. رفتارگرایی معرفت شناختی یعنی تبیین عقلانیت و مرجعیت معرفتی به وسیله ارجاع به آنچه جامعه جواز بیان آن را می دهد. در بخش سوم رساله، آراء سه تن از منتقدان رورتی _ یورگن هابرماس، دونالد دیویدسون و سایمن تامپسون _ در باب حقیقت، توجیه و عقلانیت بیان می شود و در نهایت نظرات انتقادی نگارنده مطرح می گردد.0

رورتی در تلاش است به عنوان یک فیلسوف تحلیلی، در بستر اندیشه ای پسامدرنی و با نگاهی پراگماتیکی که به واژگان و زبان دارد، به ساختار شکنی مسائل مختلف فلسفه مبادرت ورزد. بدین منظور، او تمام معرفت شناسی سنتی را با تمام مقولاتش (نظیر حقیقت، عینیت، عقل و غیره) زیر سوال می برد. دیدگاه او این است که فیلسوفان سنتی (مثل افلاطون، دکارت، و کانت ) همواره با باور به واقعیت های فراانسانی و فراتاریخی (نظیر حقیقت، خیر، خدا وغیره)، به انسان ها به مثابه خادمان و کاشفان آن واقعیت بیرونی نگاه می کردند. رورتی در برابر این دیدگاه سنتی، مبحث همبستگی را مطرح می کند؛ یعنی توافق بر سر مسائل گوناگون که نتیجۀ نگاه پراگماتیکی ما به آن ها و همچنین متاثّر از هنجارهای جامعۀ خاص است. وی بر این باور است اگر ما خود را صرفاً به روابط علّی و معلولی بین خود و جهان محدود کنیم، آنگاه درستی این ادعا را خواهیم پذیرفت که این ما هستیم که با خلق واژگان جدید، همواره به جهان معنا می بخشیم و جدا از این واژگان، که ابزارهای سازگاری با زیست بوم هستند، هیچ واقعیتی وجود ندارد. رورتی به جای مفهوم سنتی حقیقت، که بر اساس نظریه مطابقت صدق و اندیشه رئالیستی شکل گرفته، مفهوم همبستگی را پیشنهاد می کند و مدعی است که در تبیین مفهوم وی از همبستگی هیچ گونه عناصر رئالیستی یافت نمی شود و همبستگی همچون دیگر مفاهیم، ساخته دست بشر و بر حسب منافع پراگماتیکی شکل گرفته است. سعی ما در این مقاله اثبات این مطلب هست که هر چند رورتی حقیقت وعینیت را به معنای سنتی رد کرده است اما نمی تواند عینیت را در هر صورت و مدلی منکرشود. و در نتیجه کم و بیش در دام تفکرعینیت گرایی و رئالیسم باقی می ماند .

رورتی در صدد است تا در مقام یک درمانگر مسائل فلسفی (therapeutic philosopher) به نقد مقولات مختلف فلسفی و نقد دسته بندی های مختلف میان علوم مبادرت ورزد.او که خود را نه در مقام یک فیلسوف بلکه درمقام یک نقادادبی معرفی می کند،مدعی است که فلسفه ممکن است در برهه ای از تاریخ مفید بوده باشدولی دیگر در عصر کنونی ما کارساز نیست. لذا او از مرگ فلسفه استقبال می کند و به اولویت دموکراسی و سیاست، به مثابه علمی در خدمت اجتماع،برفلسفه،در خوشبینانه ترین حالت به مثابه کمالی شخصی(به زعم رورتی)، اذعان می کند. در این مقاله کوشش خواهیم کرد تا این ادعای رورتی را از زوایای مختلف مورد نقد و بررسی قرار دهیم.