جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اندیشه اخلاقی نیچه که در اراده معطوف به قدرت و رسیدن به ابرمرد متمرکز است هر نوع نظام مبتنی بر ذلت و تحقیر انسان را بی ارزش می‌شمرد و مسیحیت را به دلیل ترویج اخلاق بردگی، اخلاق ضعیفان می‌داند که با تاکید بر گناه نخستین و آلودگی ذاتی انسان، روح اراده و قدرت و عزت نفس را در آدمیان می‌میراند. این پژوهش، تلاش کرده تا آموزه‌های اسلامی مورد توجه نیچه را بیابد و با روشی پدیدارشناختی چگونگی تلائم دستگاه فکری وی با آن آموزه‌ها را واکاود. از نظر او اسلام، دینی است که شور، اراده، گزینش‌گری و خود اصیل انسان را به رسمیت می‌شناسد و فهمی صادقانه از طبیعت انسان، و نگاهی مثبت و واقع‌گرایانه به دنیا دارد که در تلائم با فلسفه وی و خصوصا انگاره اراده معطوف به قدرت است. هم‌چنین نظریه تفسیری منظرگرایانه‌اش به فهم پلورالیستی از ادیان کمک کرده و سازواری پاره‌ای آموزه‌های اسلامی با قطعاتی از دستگاه فلسفی وی، نگره مثبتی از اسلام را برای او فراهم آورده است. توجه به ساحت دل و احساس در حکمت عرفانی اسلام نیز سازگار با مبانی‌اش در نقد عقل مدرن بوده است.

نیچه و لویناس از برجسته‌‌ترین فیلسوفان معاصر هستند که بر ضرورت گذر از سوبژکتیویسم عقلانی تأکید کرده‌‌اند. آن‌‌ها به دنبال تلاش برای اندیشۀ دوباره در باب معنای اخلاق در جهانی بودند که نه دین و نه فلسفه‌‌های اخلاقی دیگر نمی‌‌توانستند مراجع یقینی و محکمی را برای بحران انسان معاصر ایجاد کنند. لویناس و نیچه هر دو در تلاش برای معنای سوبژکتیویته، بینش‌‌های مختلفی ارائه کرده‌‌اند و تلاش آن‌‌ها در یافتن معنای سوبژکتیویته با ضرورت واسازی معنای اخلاق نیز همراه بوده است. بر همین اساس، با محور قرار دادن ابَرانسان (نیچه) و دیگری (لویناس) به جست‌وجوی باز ارزش‌گذاریِ ارزش‌‌ها (نیچه) و مسئولیت اخلاقی نامتقارن (لویناس) پرداخته و در این راستا، نگاه کاملاً متفاوتی با نگاه سنّتی به اخلاق اتخاذ کرده‌‌اند. برغم آن که این دو فیلسوفْ با نقطه نظرهای مشترکی آغاز می‌‌کنند‌‌، اما روش‌‌‌‌، تفسیر و نتایجشان با هم متفاوت است. نیچه با رویکردی تبارشناسانه‌‌، ارادهٔ قدرت در سوژه فعّال و تولد ابَرانسان را به قصد پایان دادن به تاریخ بسط نیهیلیسمْ مطلوب و عملی شمرده و لویناس با رویکردی پدیدارشناسانه و با طرح مفهوم «مسئولیت نامتقارن» در سوژه منفعل‌‌، پایان تاریخ غفلت از دیگری و سوبژکتیویسم عقلانی را مطرح کرده است. پیشنهاد نهایی این است که نگرش‌‌های نیچه دربارۀ انسان ترکیبی از رویکرد طبیعی‌‌گرایانه و فراانسان‌‌گرایانه است و با تقدم خودگزینی‌‌، نگاهی منفی به دیگری ابراز کرده است؛ در حالی که فلسفۀ لویناس انسان‌‌گرایانه‌‌ و بیناذهنی است و اخلاق با بازشناسی تقدم دیگری آغاز می‌‌شود.

عنوان مقالۀ حاضر به دقیق‌ترین شکل پروبلماتیک اصلی آن را بیان می‌کند. در همین راستا، این متن از کاربردهای مختلف فرهنگ (پرورش، فرهیختن، تمدن و غیره) نزد نیچه آغاز می‌کند. نیچه، از نخستین متون جدی‌اش، برای مثال، زایش تراژدی، تا پاره‌نوشت‌های جنون‌آمیزِ واپسین روزهای پیش از جنونش، و حتی تا آخرین نوشته‌های منتشرنشدۀ ارادۀ معطوف به قدرت، همواره با «فرهنگ» درگیر بوده است. این درگیری اما نه درگیری با مفهومی در کنار سایر مفاهیم، بلکه چیزی ورای آن، یعنی مواجهه با تراکمی از کل نیروهای در حال نبرد است که ذیل یک نام واحدِ فراگیر مجتمع شده‌اند. در این راستا، ابتدا به دو وجه معنایی ایجابی و منفی فرهنگ نزد نیچه پرداختیم، سپس به میانجی ارائۀ تفسیری رادیکال و درونی‌سازیِ هر دو وجه مذکور، به لایه‌هایی از مواجهۀ انتقادی نیچه با فرهنگ وارد خواهیم شد و در انتها، بحث نیچه از فرهنگ را سکویی قرار دادیم برای اشاره‌ای مختصر به آنچه نیچه برای جهان امروز پیش‌بینی کرده بود: نیست‌انگاریِ محتومِ عصر ما.

سند تحول بنیادین آموزش و پرورش یکی از مهمترین سندهای بالادستی در آموزش و پرورش هر کشوری می باشد.در کشور ایران این سند در مهرماه سال 1390 در شورای عالی انقلاب فرهنگی تصویب شده است. سند تحول در مقایسه با اسنادی که در آموزش و پرورش تصویب شده‌اند،جامعیت بیشتری دارد و افقهای والاتری را مدنظر قرار داده است اما مانند هر طرح دیگری خالی از اشکال نیست،بنابراین شایسته است که مبانی سند مورد بررسی دقیق تری قرار گیرد. اما یکی از روش‌هایی که می‌توان با آن مبانی سند را بررسی و تفسیر کرد روش تفسیر تبارشناسی است. تبار شناسی از دو واژه یونانی (genea) و (logos) تشکیل شده است که به ترتیب به معنی نسل و تبار و دانش و معرفت می باشند. این کلمه در کلیت خود به معنای "دانش شناخت تبار یک پدیده "است.واژه ی تبارشناسی را اولین بار فیلسوف آلمانی فردریش نیچه مورد استفاده قرار داد(بامداد صوفی،1397:ص76). بررسی های او در غرب بوده است زیرا او غرب را گرفتار نابسامانی هایی در زمینه اخلاق و تشخیص نیک و بد می دانست و در همین راستا کتابی با عنوان فراسوی نیک و بد نوشته است.نیچه در مورد کتاب خود می‌گوید: " پس از اینکه بخش آری گویی من به پایان رسید،نوبت به نه گویی من می‌رسد. یعنی واژگون کردن ارزش‌های کنونی ما". این کتاب اساساً نقد مدرنیت است که علوم مدرن، هنرهای مدرن و سیاست مدرن را نقد می‌کند(آشوری،1375:ص 14). در واقع نیچه برای اولین بار باورهای انسانی و ارزش‌های اخلاقی را با روش تبارشناسی مورد نقد و بررسی قرار داد.تبارشناسی او شامل افکار و احساسات مختلف انسان و ارزش‌های انسانی می‌شود.او قصد داشت نشان دهد که اخلاق یک پدیده تاریخی است و نمی توانیم منکر تنوع در آن شویم. بنابراین ارزش های اخلاقی نیز متنوع هستند.او قصد نقد کردن اخلاق را نداشت بلکه هدف نیچه نشان دادن مواردی بود که برای پیشرفت انسان مهم و ضروری هستند. نیچه از ما می‌خواهد که تمام قضاوت ها و پیش داوری های قبلی خود را کنار بگذاریم و بار دیگر به اجزای تشکیل دهنده اخلاق که در گذشته ریشه دارند توجه کنیم تا با بررسی کردن اتفاقات بین گذشته و حال ریشه نابسامانی های اخلاقی را پیدا کنیم . نیچه در حقیقت با روش تبارشناسی نشان داد که چون اخلاق امری متنوع می باشد و مطلق و یگانه نیست بنابراین معنایی اصیل و یگانه هم ندارد و از این رو می توان گفت که بنیادی برای معرفت و شناخت اخلاق نیز وجود ندارد و ما باید مرگ اخلاق را شاهد باشیم(اژدریان شاد،1396: ص 1). همان چیزی که در عصر حاضر به علت بی توجهی به اصول اخلاقی و ارزش های انسانی هر روز بیشتر از پیش شاهد آن هستیم.اما مساله اینجاست که در کشور ما ،ایران با وجود این که برای تعلیم و تربیت سند بزرگی با عنوان سند تحول بنیادین نوشته شده است،علت و ریشه ی این بی اخلاقی ها در چیست؟بنابراین شایسته است مبانی ارزشی و اخلاقی سند مورد بررسی دقیق تری قرار گیرند که برجسته ترین آن ها به شرح زیر است: 1) اعتبار ارزش های حقیقی به واقعیت‌های مربوط به عمل آدمی و نتایج آن بستگی دارد. این گزاره در واقع می خواهد بیان کند که اولاً ارزش‌هایی معتبرند که مربوط به واقعیت‌های زندگی باشد یعنی همان ویژگی‌های اساسی آفرینش انسان که به آنها طبیعت و فطرت می گوییم.ثانیا تحقق پیدا کردن ارزشها و عمل به آن ها بستگی به رابطه کارهای اختیاری انسان و سعادت حقیقی او دارد . 2)اعتبار ارزش ها از جمله ارزش‌های اخلاقی در درجه اول با مراجعه به عقل و فطرت ما انسانها و سپس بر اساس دین سنجیده می‌شود. در واقع ملاک خوبی و بدی کار های اختیاری انسان را عقل شناسایی می کند.اما استثنا هم وجود دارد.گاهی مسائلی پیش می‌آید که تشخیص خوبی یا بدی مشکل می‌شود و عقل نمی‌تواند به تنهایی قضاوت کند و حکم دهد که در اینجا باید به شرایع دینی رجوع شود . 3)ارزش ها دو نوع مطلق و نسبی دارند یعنی بعضی از ارزش ها مطلقا با ارزش هستند اما بعضی از آنها با توجه به شرایط و موقعیت موجود ممکن است مطلوب باشند . 4)ارزش غایی زندگی قربتا الی الله است که تمام کارهای ما از جمله کسب فضایل اخلاقی و پیشگیری از شکل گیری صفات و رذایل غیر اخلاقی باید برای رسیدن به این هدف انجام شود . 5)عدالت اساسی ترین ارزش اخلاقی در نظام معیار اسلامی است.حال اگر ما عدالت را به طور عام در نظر بگیریم یعنی قرار دادن هر چیزی در جای خود که در این صورت شامل احسان و مهربانی هم می‌شود ولی اگر عدالت را در معنای خاص آن در نظر بگیریم به معنای حسابگری و دقت در دادن حق افراد است(شورای عالی آ.پ ، 1390:ص87). بر این اساس نگارنده باید مبانی فوق را با توجه به تبارشناسی اخلاقی نیچه با تفضیل بیشتری مورد بررسی قرار دهد تا دریابد که آیا مبانی ارزشی و اخلاقی سند تحول بنیادین نیز همانند گفته ی نیچه نسبی هستند یا نه؟و نقاط شباهت و تفاوت مبانی گفته شده در سند با نظرات نیچه در مورد اخلاق چیست؟و در نهایت می توان گفت که چون سند تحول بر اساس روایت های اسلامی نوشته شده است، با انجام این تحقیق می توان به این مطلب پی برد که تا چه حد تفکرات نیچه به مبانی دینی ما در حوزه ی اخلاق نزدیک بوده است؟ و اگر تفاوتی بین این دو تفکر وجود دارد،نقطه ی رویارویی آن ها در چیست؟

کتاب حاضر به بررسی شخصیت نیچه ، زندگی ، عقاید شخصی و اجتماعی و فلسفی ایشان می پردازد.