جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ظهور و قیام امام زمان (عج) -که در دوره پایانی جهان رخ می دهد- سبب ساز تغییرات و دگرگونی های وسیع می شود و جهان را در جایگاهی مطلوب و ایده آل قرار می دهد. در روایات، تصویری روشن و شفاف از عصر ظهور ارائه شده است؛ اما درباره وضعیت جهان پس از پایان زندگی امام (عج) و ماندگاری دولت عدل جهانی تا برپایی قیامت، ابهاماتی وجود دارد. در نوشتار حاضر، وضعیت حاکمیت جهان پس از پایان زندگی حضرت مهدی (عج) و به دنبال آن، پایایی یا عدم پایایی وضعیت مطلوب عصر ظهور بررسی می شود. در این راستا، سه نظریه «رجعت معصومین»، «جانشینی اولیای صالح»، و «برپا شدن قیامت با پایان یافتن زندگی حضرت مهدی (عج) مطرح شده و مورد ارزیابی قرار گرفته و در پایان، ماندگاری دولت  مهدوی (عج) تا برپایی قیامت به دست آمده است.

آرزوها و خواهش های بلند همواره کانون همت مردان بوده است. آنان که روح بلند و همت والایی دارند و افق های دور را می نگرند. پیداست که روح های کوچک و پست در پستوهای پستی غنوده اند و هرگز به گوهر همت دست نمی یابند، «لا همّۀ لمهین».مردان روزگار دارای همت اند و از آبشار همتشان آرمان خواهی فرو می ریزد. آنان نخست جایگاه و هویت خویش را شناخته اند و به قدر و منزلت خود آگاهی یافته اند «الرجال». و به میزان شناخت از قدر و اندازه های وجودی خود، قواره همت ایشان رفعت می یابد.

استفاده از خواب و رویا در میان مدعیان دروغین و فرقه ها جایگاهی ویژه دارد و چون آنان برای اثبات ادعای خود دلایل کافی ندارند، به این امور متوسل می شوند. نوع تبلیغات احمد بصری نیز خارج از این مجموعه نیست و این فرد، یکی از ادله حقانیت خود را دیدن خواب دانسته و برای آن دستورالعمل هایی مانند سه روز روزه گرفتن یا خواندن یک دعا به مدت چهل شب ارائه داده است (بصری، 1431: ج 1، 7). این فرد بیش از دیگر مدعیان به ادله قرآنی و روایی استناد کرده است. از این رو در این نوشتار پس از بررسی ادله قرآنی این گروه، مشخص خواهیم کرد که برخی آیات به کار برده شده بر مدعای تشخیص حجت الهی توسط رویا دلالت ندارند و تنها وجود رویای صادقه را اثبات می کنند. برخی دیگر از آیات نیز بیان گر موضوعی غیر از رویای صادقه هستند.

سابقه تحقیق درباره بازشناسی ممدوحان حافظ در غزل های مدحی این شاعر و تلاش برای تطابق آن بر شخصیت های تاریخی، به روزگار شرح و تفسیر غزل های وی در قرن دهم بازمی گردد. این مقاله می کوشد سیمای محبوب حافظ را در غزلی از دیوان وی با مطلع زیر بازشناسی کند:آن سیه چرده که شیرینی عالم با اوست                            چشم می گون، لب خندان، دل خرم با اوستمساله اصلی این پژوهش، این است که آیا می توان از طریق نشانه های برشمرده شده محبوب حافظ در این غزل، آن را منطبق بر ویژگی های مهدی موعود (عج) دانست. نتایج این تحقیق که بر دستاوردهای اصول و روش های علم تفسیر و تاویل متن با رویکرد هرمنوتیک ادبی مفسر محور استوار است، نشان می دهد هر چند به دلیل ماهیت تاویل پذیری و ابهام و ایهام ذاتی بسیاری از غزل های حافظ، انطباق ممدوحان مورد اشاره وی بر شخصیت های تاریخی در بسیاری از موارد غیر ممکن است. از آن جا که نشانه ها و اشارات انکارناپذیر در این غزل از یک سو و همسویی و همسانی اندیشه مرکزی طرح شده در آن با اندیشه محوری حافظ در دیوان وی درباره مهدویت از سوی دیگر مطابقت دارد، ترسیم سیمای واقعی محبوب حافظ و انطباق آن با یک شخصیت تاریخی، دور از دسترس نمی نماید.

با غیبت امام دوازدهم، شیعیان، مسلمانان و همه جهانیان دچار محرومیتی جانکاه و عمیق شدند. شیعه در این عصر با پذیرش مسوولیت تاریخی خود برای خروج از این محرومیت، چشم به راه موعود و عصر ظهور، به انتظار ایستاد، انتظاری که بار سنگین رسالت زمینه سازی برای ظهور را با خود به همراه داشت، چرا که انتظار عمل است و برترین عمل ها (افضل الاعمال انتظار الفرج)، جهاد است و بهترین جهادها (افضل جهاد امتی انتظار الفرج). انتظار آمادگی است و زمینه سازی (من انتظر امراً تهیأ له)، آمادگی و زمینه سازی برای همه خوبی ها و زیبایی ها و رهایی از همه حرمان ها و محرومیت ها. انتظار تعهد است و مسوولیت (المنتظر لامرنا کالمتشحّط بدمه فی سبیل الله) و این همه یعنی رسالت بزرگ شیعه و میثاق تاریخی او در غیبت امام در هر صبح و شام (و انتظر الفرج صباحاً و مساءاً).

این مقاله با هدف بازشناسی برخی از موانع و آفات انتظار به روش تحلیلی _ توصیفی و با استفاده از منابع کتاب خانه ای نوشته شده است. موانعی که این مقاله به آن ها پرداخته عبارتند از: استبعاد ذهنی ظهور، خو گرفتن به شرایط موجود، تهدید منافع، شتاب زدگی، عافیت طلبی، نگرش منفی به انتظار، عدم رشد فکری و عدم معرفت به امام زمان (عج). آفات در کمین امر انتظار که در این مقاله ذکر شده، شامل منجی گرایی، ملاقات گرایی، مدعی پروری، غلو در محبت و باطن گرایی است. نتایج مطالعات و بررسی ها در مورد علل و ریشه های موانع و آفات، حاکی از آن است که عوامل بروز موانع و آفات در برخی موارد مربوط به منشأ (روایات مطرح کننده تفکر انتظار مهدی موعود) و گاه در نگرش و عملکرد متولیان امور دینی و فرهنگی و گاه در سوء برداشت نظری و سوء عملکرد پیروان این اعتقاد عظیم و تحول آفرین است. در پایان به منظور پالایش اندیشه رایج در جامعه، پیشنهاداتی ارائه شده است.

تنها الگوی تربیتی برای ساختن انسان منتظر و زمینه ساز ظهور، الگوی «تربیت حماسی» است. به عبارت دیگر تربیت حماسی، الگوی جامع تربیت مهدوی است؛ زیرا عصر غیبت، عصر ظهور بلاها و مشکلات است و هر کسی نمی تواند با ابتلائات بزرگ آخرالزمان روبه رو شود و کبریت احمر بماند، بلکه نیازمند الگویی ویژه و متفاوت است که بتواند ویژگی هایی که معصومان (ع) برای مومنان عصر غیبت و یاران امام زمان (عج) بیان کرده اند را دربر بگیرد. از آن جا که صدر و ساقه آموزه مهدویت با حماسه و مجاهدت، صلابت و ایثار و شور و شعور گره خورده است، باید چگونگی انتظار، زمینه سازی ظهور و آمادگی برای درک حضور، بر اساس الگوی حماسه و حماسه سازی شکل گیرد.

ضرورت شکل گیری فرهنگ دینی زمینه ساز ظهور و تربیت منتظران واقعی حضرت ولی عصر (عج)، ذهن را به سوی، نظام آموزش عمومی - که از جمله مهم ترین و اصلی ترین نهادهای تربیتی جامعه است - رهنمون می سازد. هدف پژوهش حاضر، بررسی میزان توجه به مولفه های مهدویت در محتوای برنامه درسی دوره متوسطه ایران است. روش پژوهش، توصیفی و از نوع تحلیل محتوا بوده و رویکرد آن کاربردی است. جامعه آماری این نوشتار، کتاب های درسی دوره متوسطه است که در سال 1392 چاپ شده و چهار عنوان دین و زندگی، ادبیات فارسی، مطالعات اجتماعی و تاریخ انقلاب اسلامی با 10 جلد به صورت هدفمند در نمونه قرار گرفته اند. ابزار اندازه گیری، چک لیست تحلیل محتوای محقق بوده و نتایج پژوهش با استفاده از شاخص های آمار توصیفی مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته اند. عمده ترین نتایج، بیانگر آن است که: 1. در مجموع 2551 بار به محورها و مولفه های مفهومی مرتبط با مهدویت توجه شده که میزان آن در کتاب های دین و زندگی، ادبیات فارسی، مطالعات اجتماعی و تاریخ انقلاب اسلامی دوره متوسطه، به ترتیب 1249، 785، 325 و 192 مرتبه است؛ 2. به محورها و مولفه های مهدویت در هر یک از کتاب ها به میزان متفاوتی توجه شده است؛ 3. در بین کتاب های بررسی شده، کتاب دین و زندگی اول متوسطه با 345 مورد یا 13.5 درصد، بیشترین توجه و کتاب ادبیات فارسی دوم متوسطه با 170 مورد یا 6.7 درصد، کمترین توجه را به مفاهیم مرتبط با مهدویت داشته اند.

شناسایی جریان فکری غلو در عصر غیبت صغرا به عنوان یکی از جریان های منحرف، اهمیتی ویژه دارد. این شناسایی افزون بر آشناسازی افراد با فضای حاکم بر آن دوره، می تواند ضمن معرفی غلات، نوع مبارزه حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف با غالیان را به تصویر کشد. بررسی منابع فرقه شناختی، حدیثی، تاریخی و... نشان می دهد جریان فکری غلو _ به عنوان یکی از جریان های بسیار خطرناک و آسیب رسان _ در عصر غیبت صغرا از گستردگی ویژه ای برخوردار بوده است. در این دوره شاهد حضور غالیانی سرشناس همچون محمد بن نصیر نمیری، حسین بن منصور حلاج، محمد بن علی شلمغانی، محمد بن علی بن بلال، احمد بن هلال عبرتایی و باورمندان به تفویض در جامعه هستیم. برخی از غالیان این دوره متاثر از یکی از خطرناک ترین غالیان پیشین، یعنی ابوالخطاب بوده اند. حضرت حجت عجل الله تعالی فرجه الشریف در قالب توقیع و از طریق نواب و وکلای خویش به معرفی و رسواسازی غالیان این دوره پرداخته و عقاید غالیانه آنها را انکار فرموده است.

مهدویت پژوهی به سان حوزه ای دانشی، دارای ساختار و قواعد استاندارد مانند موضوع، مسائل، روش، مبانی و غایت است که در واقع این ساختار و قواعد در همه حوزه های دانشی مثل علم، رشته، میان رشته و گرایش ساری و جاری است. شناخت کامل و جامع از مهدویت پژوهی زمانی به دست می آید که بتوانیم درباره همه مولفه های ساختاری آن به گفت و گو بپردازیم. یعنی پیش از آن که به عرصه مهدویت پژوهی وارد شویم و به مباحث جزئی و درونی آن بپردازیم، لازم است به عرصه های بیرونی آن مانند موضوع شناسی، مسائل شناسی، روش شناسی، مبانی شناسی، غایت شناسی - که عرصه های کلی و درجه دو است - توجه نماییم. البته در این نوشتار با توجه به حجم محدود آن نمی توان همه مولفه های پیش گفته را به صورت مفصل به بحث گذاشت، بلکه در راستای رسالت و هدف این نوشتار، تنها به دو مورد از موارد فوق مثل موضوع شناسی و مسائل شناسی پرداخته می شود.