جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امامان شیعه به اقتضای شرایط اجتماعی حاکم بر جامعه برنامه ای برای ارشاد و هدایت وتمدن سازی جامعه در نظر گرفتند و در راستای فرهنگ سازی به تربیت شاگردان بسیاری همت گماشتند تا در کنار ایشان کاروان بشریت را به سوی توحید و تداوم مدنیت اسلامی رهنمون باشند. در این میان امام حسن عسکری (ع) نیز برای نیل به مقاصد خویش شاگردانی تربیت کردند، که از آن میان تعداد زیادی ایرانی تبار بودند و در انتقال اندیشه ها و عقاید و اهداف امامان شیعه در جامعة اسلامی به ویژه در ایران نقش فراوانی داشته-اند. این گروه بیشتر، راویان حدیث و انتقال دهندة افکار و اندیشه های ناب تشیع بودند و در این باب توانستند آثار و روایات بسیاری بر جای گذارند که شمار زیادی از این روایات را که بیشتر بُعد فقهی داشته و مورد استفادة مردم قرار می گرفته است، می توان در منابع روایی، به ویژه در کتب اربعة شیعه، مشاهده کرد.

خداوند که حاکم مطلق هستی و مدبر امور عالم است، اراده فرموده تا بر تن موجودی به نام انسان ردای خلیفةاللهی پوشانده و او را جانشین خود در زمین قرار دهد؛ اما از آنجا که گل ایم هستی را همواره خارهای وسوسه و گناه تهدید می کرد، به پیمانی که از روز ازل با خدای خویش بسته بود وفادار نماند و پا را از دایره تعبد و بندگی خدا فراتر نهاده و به ظغیان و سرکشی در زمین پرداخت. او با خارج شدن از مسیر حق و سرپیچی از اوامر الهی و تعالیم انبیاء او ، بندگان خدا را به استضعاف کشیده و راه خدا را بر آنها سد نمد. اما بر اساس استوار بودن نظام خلقت به عدل، خداوند وعده فرمود تا همه کسانی را که به نحوی مورد ستم و استضعاف واقع شده اند مورد لطف و عنایت خود قرار داده و وارثان و پیشوایان زمین گرداند. اما تحقق این وعده را به زمانی واگذار نموده که مستضعفین در برابر زورگویان و ستمگران قیام نموده و از استعدادها و نیروهای بالفعل خود در جهت گسستن زنجیرهای اسارت فکری استفاده نمایند....

«واژه قائم»، یکی از پربسامدترین واژگانی است که درروایات مهدوی منعکس شده است. در دوران پس از ائمه یازده گانه، تنها مصداق آن امام عصر؟عج؟ است. جریان احمد اسماعیل بصری در صدد است این واژه را بر این شخص تطبیق دهد. آنان با استناد به برخی از روایات متشابه و غیر متشابه و تاویل‌گرایی با طرح آموزه‌‌هایی مانند «قائم اول» و « قائم قبل از ظهور»، بستری را به منظور تعیین احمد اسماعیل به جای امام مهدی ایجاد کرده و حجم عظیمی از روایات اختصاصی امام مهدی؟عج؟ را در شان وی می‌‌دانند. نوشتار پیش رو با روش توصیفی- تحلیلی و بر اساس اطلاعات داده محور تنظیم شده است؛ ضمن تبیین واژه قائم، استنادات این جریان را به نقد کشیده است. برداشت این جریان از برخی روایات متشابه، مانند سیزده امام، از اساس با ضروریات مذهب در تضاد آشکار است؛ زیرا شیعه بر اساس منابع روایی به دوازده امام قائل است؛ علاوه بر آن‌‌که صرف وجود برخی روایات، دلیلی بر انطباق آن بر احمد اسماعیل نمی‌باشد.

لزوم احتیاج امت به «هدایت تشریعی» پس از رحلت پیامبر گرامی اسلام؟صل؟؛ یکی از مهم‌‌ترین دلایل شیعه برای نصب امام است. پس از غبیت امام زمان؟عج؟ و عدم دسترسی شیعیان به آن حضرت، عده‌‌ای تلاش کردند این امر را به کلی مورد تردید قرار دهند. ابن تیمیه یکی از این افراد است. او سعی کرده است با دستاویز قرار دادن موضوع لزوم استمرار هدایت تشریعی پس از ختم نبوت نزد شیعیان و ناسازگاری آن با غیبت امام زمان؟عج؟؛ اصل مهدویت شیعه را با تردید مواجه کند. این مقاله به اصل شبهه و جواب آن، با رویکرد تحلیلی و رجوع به منابع مکتوب پرداخته است. دستاورد این پژوهش نیز، رد اصل شبهه و بیان سازگاری موضوع لزوم استمرار هدایت تشریعی با غیبت، به رغم عدم دسترسی به امام زمان؟عج؟ و هماهنگی گزاره مذکور با موضوع مهدویت شیعی و عدم گمراهی شیعه در زمان غیبت است.

بحث از مهدی و امام زمان؟عج؟ با رویکردهای مختلفی می‌‌تواند ارائه شود. در این میان، اهمیت «رویکرد علمی» و توجه به زوایای متقن بحث بر دانشمندان و اهل تحقیق پوشیده نیست و از این رویکرد گاه در میان جنبه‌‌های تبلیغی و عاطفی غفلت شده است. حضرت آیت ‌الله خامنه‌ای به عنوان رهبری سیاسی ـ اجتماعی به این دو جنبه سیاسی و اجتماعی مقوله مهدویت و مباحثی مانند انتظار، حکومت عدل و نقش امید به حضرت مهدی؟عج؟ در مقابله با ستمگران و دشمنان اسلام و تشیع؛ توجه ویژه دارد. با این حال، ایشان به دلیل مسئولیت رهبری مذهبی و جایگاه علمی، در بیانات و نوشته‌‌های خود، در این زمینه مخاطبان را به نکات تخصصی و عالمانه توجه داده است. مقاله حاضر به بررسی این نکات از دیدگاه‌‌ ایشان می‌‌پردازد. تأکید بر اصالت موعود و اتفاق نظر صاحبان ادیان و مذاهب بر آن، عدم جمود بر روایات در مورد زمان حکومت مهدی و نهی از خرافات و مطالب ضعیف، از مواردی است که می‌‌توان به عنوان رویکرد عالمانه به مهدویت از دیدگاه رهبری اشاره کرد.

از واژگان پرکاربرد در عرصه مهدویت، «انتظار موعود» است که در طول تاریخ نوع برداشت از آن، بر رفتارهای عالمان دین اثر مستقیمی داشته است. نظم فکری موجود در بیانات امام خامنه‌ای و نیز شیوه رهبری ایشان، این نکته را در ذهن تداعی می‌کند که «ماهیت انتظار و مؤلفه‌های آن در اندیشه حضرت آیت‌الله خامنه‌ای چگونه است.» این نوشتار با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از داده‌های کتابخانه‌ای از سخنان ایشان، به این نکته دست یافته‌است که حقیقت انتظار از منظر ایشان، روحیه و رفتارجهادی به منظور آماده سازی فرد و جامعه برای ظهور است و چهار مؤلفه اصلی «انتقاد»، «اعتقاد»، «اعتماد» و «اشتیاق»؛ چهار چوب بنیادین انتظار را در تفکر ایشان تشکیل می‌دهد.

اندیشمندان مسلمان درباره «انتظار» دیدگاه‌‌های مختلفی ارائه کرده‌اند. مقام معظم رهبری از جمله متفکرانی است که به مسئله انتظار و مهدویت نگاهی نظام­مند دارد. ایشان با رد سه نوع رویکرد «دعا بسندگی»، «استعجال» و «انتظار خنثا»؛ «انتظار پویا» را تنها گونه‌ای از انتظار معرفی می‌فرماید که با نشاط زایی و تحرک آفرینی، می‌تواند آرمان بزرگ انقلاب اسلامی را تحقق بخشد. نوشتار پیش‌­رو با هدف بررسی ابعاد انتظار پویا در اندیشه مقام معظم رهبری و با روش توصیفی _تحلیلی، تلاش دارد خاستگاه وحیانی چنین اندیشه‌ای را بررسی و مدل انتظار پویا را بر پایه نظام فکری ایشان ترسیم کند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد انتظار پویا دارای سه عنصر «فکری»، «انگیزشی» و «رفتاری» است. درک گرفتاری‌های انسان‌ها در عصر غیبت و اطمینان به فرج، عنصر فکری و امید داشتن به ظهور امام زمان؟ع؟، به عنوان موتور محرک انتظار، عنصر انگیزشی آن است. همچنین آماده سازی خود و جامعه برای یاری حضرت مهدی؟عج؟ برای به ثمر رسیدن حکومت مهدوی عنصر رفتاری انتظار پویاست.

قرآن کریم از واژه‌هایی صحبت می‌کند که حاکی از آینده‌ای امیدوارکننده است. از ظاهر آیات می‌توان برداشت کرد که در آن آینده، وراثت صلحا، جانشینی مؤمنین صالح، و سرانجام غلبة دین بر ادیان خواهد آمد. مقالة حاضر به بررسی این مسئله از دیدگاه‌ علّامه طباطبائی، از مفسران شیعه، و نیز فخر رازی، از مفسران معروف اهل سنّت، می‌پردازد. بر این اساس، برای تبیین مسئله ازنظر علّامه طباطبائی و فخر رازی، به روش کتابخانه‌ای و مراجعه به تفسیر خودشان و نیز با شیوة توصیفی- تحلیلی، موضوع مورد بررسی قرار گرفت. حاصل بررسی این‌که، غلبة اسلام بر ادیان و وراثت و استخلاف از دید المیزان در زمان ظهور حضرت مهدی (عج) است؛ اما نظر مفسران اهل سنّت، باوجود روایات معتبر فریقین و تخصیص آن‌ها غلبة دین بر ادیان را بر زمان حضرت مهدی (عج)، پراکنده است و این مفسران آیات را مرتبط ندانسته و مفهومی روشن، به‌ویژه در مورد غلبة دین ارائه ننموده‌اند. برخی از آنان مانند فخر رازی بر این هستند که مراد از وراثت و استخلاف متّقیان، وراثت آنان در بهشت از کافران است و عده‌ای از مفسران اهل سنّت استخلاف را به خلافت سه خلیفة اول بعد از پیامبر (ص) تطبیق نموده‌اند که فخر رازی از آنان است.