جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

صفت علم و آگاهی در کنار عصمت دو مؤلفه اصلی شکل‌دهنده ویژگی‌های شخصیتی جانشین پیامبر از نگاه شیعه است. مکتب امامیه امام را علاوه بر عهده‌داربودن مرجعیت دینی و علمی دارای حق انحصاری الاهی در این حوزه می‌داند. این نگاه با توجه به جایگاه امامت در منظومه باورهای شیعه استحکام یافته است. چرایی این اعتقاد با نظر به ارتباط امام با عالم غیب و پذیرش مبادی خاص و الاهی برای امام پاسخ داده می‌شود. بر این اساس، نگاشته حاضر با رویکردی تحلیلی کوشیده است پس از تقسیم منابع دانش امام، با استناد به گزارش‌ها و روایات (فریقین) به آگاهی و علومی بپردازد که از طریق پیامبرn به امام علیj انتقال یافته است. مطابق رهنمود آیات و روایات، علم به احکام و حلال و حرام و همچنین علم به قرآن به واسطه پیامبر اکرمn به ائمه اطهارb منتقل شده است و امام نقش تبیینی و تفسیری در خصوص این موضوعات دارد. از مبادی دانش امام که رسول خداn در بهره‌مندی از آن یا انتقالش نقشی تعیین‌کننده دارد، می‌توان به آگاهی از ظاهر و باطن قرآن، کتاب الجامعة، الف باب و جفر ابیض اشاره کرد که نگاشته حاضر در مقام تبیین و تحلیل آن است.

بی‌تردید علی (ع) از شخصیت‌های بزرگ اسلامی است که همواره شیعه و سنی به جایگاه والای وی اعتراف کرده‌اند. سنایی از شاعران مسلمانی است که در ارائه فضایل و مناقبِ دینی، اخلاقی و عرفانی آن حضرت سنگ تمام گذاشته است که از اعتقاد راسخ وی به علی (ع) حکایت دارد. می‌توان گفت سنایی جزو اولین شاعرانی است که از شعر خود برای ترویج مباحث اعتقادی استفاده می‌کند. ویژگی‌ها و فضیلت‌های علی (ع) که در آیات، احادیث و اشارات تاریخی آمده، در لابه‌لای اشعار وی نمایان است. طبق اشعار حدیقة الحقیقه، علی (ع) با مؤلفه‌هایی نظیر عبادت، توحید و جهاد در راه خدا به خداوند تقرب می‌جوید. آن حضرت به دلیل آراستگی به فضایلی نظیر جود و بخشش، قناعت، شجاعت، علم، اعتدال و دوری از رذائلی مانند طمع و خشم، هم در دوران زمامداری و هم غیر آن، بهترین الگوی اخلاق معرفی می‌شود. اگرچه سنایی علی (ع) را پس از سه خلیفه ستوده است، به‌واسطه خویشاوندی با خاندان نبوت و نیز برخی ویژگی‌های خارق­العاده و برجسته، اکرام و احترام آن حضرت را واجب‌تر دانسته و توانسته پیوندی ملموس بین راه علی (ع) و راه نبوت ایجاد کند، به طوری که می‌تواند نمونه و الگوی یک انسان کامل، هم در دنیا و هم در روز قیامت، برای مسلمانان و سایر انسان‌ها باشد. نهایت اینکه سنایی علی (ع) را امامی دینی، مرادی عرفانی و سخنوری اعجاب‌انگیز برای خود و دیگران معرفی کرده است.

تحلیل علمی دیدگاه­های خاورپژوهان درباره پیامبر ضرورتی انکارناپذیر است؛ چراکه مواجهه غربیان با اسلام از طریق دانشمندان آن‌ها صورت می پذیرد و به هنر، سیاست و سایر ابعاد انعکاس می یابد.سحر النبی از موضوعاتی است که نتیجه پذیرش آن می تواند اصل نبوت ایشان را موردحمله قرار دهد. از این‌رو پژوهش حاضر در صدد است باروش اسنادی و ابزار کتابخانه و مطالعه متون به پاسخ پرسش اصلی نائل شود.گابریل مندل خان از اساتید پیشکسوتی است که در عمر طولانی خود مطالعات اسلام شناسانه داشته است. اهم دیدگاه­های او در این باره عبارتند از: تأیید سحر شدن یا بیماری جسمی پیامبر در اثر سحر، طلسم نامیدن­ سوره­های­ خاصی از قرآن، دوگانگی در معرفی مکی یا مدنی بودن معوذتین. توجه نکردن به منابع شیعی در این باره، بی­توجهی به لوازم و تالی فاسد­های سحر شدن پیامبر­، دخالت ندادن دلالت­ها و زمینه­های دیگر نزول آیه و استفاده نکردن از کلام معصومان موجب شده تا مندل­خان دیدگاه سحر شدن پیامبر را تأیید کند. پیامبر برگزیده­ خداوند و دارای توانایی لازم جهت احراز این مسئولیت بود­. با وجود تأکید قرآن بر این امر­، در برخی تفاسیر، روایاتی نقل شده که پیامبر­ توسط فردی یهودی سحر شده است­. رویکرد مفسران در این­باره متفاوت است؛ برخی سحر شدن وی را قبول کرده و برخی معنای آیه را به امور دیگری غیر از سحر نسبت داده­اند. هرچند آن جناب را در امور تبلیغی و شریعت مصون از سحر می­دانند. اگر سوره فلق مدنی باشد با شأن نزول سحر شدن پیامبر­ توسط یهود مدینه سازگار است در حالی­که برخی آن را مکی دانسته­اند. سوره­های فلق و ناس با نام معوذتین مشهور شده­اند و به آن­ها نام طلسم اطلاق نشده است­. نتیجه آن که آرای مندل­خان نشان می­دهد وی سحر‌النبی را تنها دیدگاه در این زمینه دانسته است، در حالی­که اسباب‌النزول و تفاسیر آیات سوره فلق،این امر را تردید­پذیر می­نمایاند؛ گرچه سحرکردن اتفاق افتاده باشد.

مراقبت از دین، وظیفه هر مسلمانی است و در این راستا پژوهشگران دینی در خط مقدم هستند، یکی از مواردی که اسلام همواره از آن جهت احساس خطر کرده است، تولیدات دین پژوهی خاورشناسان است؛ مقاله محمد[a] در دائره المعارف قرآن لیدن منتشر شده است و بخش کوچکی از آن به نام‌ها و القاب حضرت پرداخته است؛این پژوهش در نظر دارد با بررسی بخش کوچکی از مقاله محمدa که توسط یوری روبین نوشته شده است به اشکالات و ابهامات آن پاسخ گوید. در این پژوهش مقاله روبین راجع به نام‌ها و القاب حضرت محمدa در دو بخش بررسی می‌شود، روش کار بدین شکل است که تبیین‌های نویسنده مقاله پس از بررسی بیانات مفسران و مورخان مسلمان مورد ارزیابی قرار می‌گیرد؛ در نهایت معلوم خواهد شد آقای روبین[1] در تبیین مطالب روش صحیح پژوهشی را در پی نگرفته و به همین جهت، نوشتارش دارای اشکالاتی است. از جمله اشکالاتی که در مقاله روبین به نظر می‌رسد، می‌توان به توجه اندک به منابع شیعه، استفاده از واژه احتمال در جایی که اکثر مفسران دچار تردید نشده‌اند و هم‌چنین اظهار نظر بر اساس اقوال شاذ و مردود، اشاره نمود.

مقاله «خدیجه» اثر باربارا فریر استواسر در جلد دوم دایرة المعارف قرآن لیدن منتشر شده است. وی با استناد به منابع اهل سنت ابتدا به معرفی حضرت خدیجه پرداخته و بعد از بیان ویژگی های او به چگونگی ازدواج خدیجه با پیامبر اسلام می‌پردازد و در ادامه به حمایت‌های مادی و معنوی او از پیامبر، اسلام آوردن او و آیاتی از قران که در متون تفسیری با خدیجه مرتبط شده و جایگاه خدیجه در بین زنان برگزیده اشاره می‌نماید. نویسنده این نوشتار، به رغم مراجعه به منابع متعدد، به دلیل استناد به منابع اهل سنت و منابع محدودی از مستشرقان دچار کاستی و اشتباهاتی شده‌ و مطالبی را ذکر کرده که با تاریخ قطعی ناسازگاری دارد. این نوشتار در صدد است با بررسی این مقاله، مطالب آن را با استناد به منابع معتبر اسلامی نقد نموده و جایگاه حضرت خدیجه نزد مسلمانان را کاملاً تبیین نماید. زد مسلمانان را کاملاً تبیین نماید.

بسیاری از شعرای روس با الهام از قرآن و مفاهیم اسلامی، اشعاری را به رشته تحریر درآورده‌اند. در قرن نوزدهم میلادی و پس از انعقاد عهدنامه گلستان و پیوستن قفقاز به روسیه در سال 1192 هجری شمسی، رفت‌وآمد روس‌ها به این منطقه بیشتر شد و موجبات آشنایی بهتر آنان با اسلام، قرآن و پیامبر(ص) فرآهم آمد. یکی از موضوعاتی که در آثار و به‌ویژه اشعار شعرای روس به­ چشم می‌خورد، موضوع شخصیت و زندگی پیامبر اسلام(ص) است که به دلایلی کمتر مورد توجه مترجمان و محققان قرار گرفته است. مقاله حاضر، تلاشی است برای شناساندن شعرای روس‌زبانی که در آثار خود به آن حضرت اشاره داشته‌اند. خواهیم دید که تا پیش از قرن نوزدهم میلادی، برداشت از شخصیت پیامبر(ص) برداشتی موهوم بوده؛ اما پس از پیوستن قفقاز به روسیه و پس از آنکه پوشکین مجموعه اشعار «به تأسی از قرآن»[1] و «پیامبر»[2] خود را می‌سراید، تحولی شگرف در این برداشت به وقوع می‌پیوندد. می‌توان گفت پوشکین در ایجاد این تحول، نقش به­سزایی را ایفا می‌کند.

در جریان نو شدن مذهبی، پژوهش در زمینه استشراق و شیعه ­پژوهی، جایگاه ویژه­ای دارد و در این میان، ویلفرد فردیناند مادلونگ[1] به­سبب آثار بسیارش، مستشرقی برجسته و شایسته توجه است. در این نوشتار، کتاب جانشینی محمد(ص) او، بررسی شده تا دیدگاه و تفکر وی در باره جانشینی پیامبر(ص) دست‌مایه بررسی و نقد قرار گیرد. بدین ­منظور، با بررسی دوره ­های خلافت ابوبکر، عمر، عثمان و حضرت علی(ع)، به تبیین دیدگاه ایشان در زمینه تدبیر، آینده­ نگری، سیاست­مداری و تحولات سیاسی در دوره هریک پرداخته شده است. با توجه به رویکرد تحلیل تاریخی ـ جامعه ­شناختی که کتاب جانشینی بر مبنای آن نگاشته شده و از لوازم این رویکرد و البته کار تاریخی، نگاه زمینی و طبیعی به حوادث است، نه نگاه ماوراءالطبیعه، این فهم حاصل گردیده است که مادلونگ، علم غیب پیامبری ـ که خصوصیتی فراطبیعی است ـ را در نظر نگرفته و بر این باور است که محمد(ص)، از مرگ زودهنگام خویش مطلع نبوده تا برای خود جانشینی تعیین نماید. در همین راستا، وی اذعان می‌دارد که قرآن اشاره صریحی به جانشینی علی(ع) ندارد و ایشان را صرفاً بر مبنای داستان‌های قرآن در باره خلافت پیامبران سلف و خاندان ایشان، مستحق جانشینی پیامبر(ص) می­داند و می­گوید که همچون پیامبران گذشته، محمد(ص) نیز به­ یقین می‌خواست یکی از افراد خاندانش جانشین او گردد. گفتنی است که پژوهش حاضر، به روش توصیفی ـ تحلیلی و باتوجه­ به داده­ های اسنادی و کتابخانه‌­ای صورت پذیرفته است.

نهاية الأرب في فنون الأدب تألیف احمد بن عبدالوهاب نویری فرهنگ نامه يا دائرةالمعارفى است جامع و از تمامى علوم و معارف اسلامى و فرهنگ عصر خويش و از صدر اول تا عصر تأليف سخن مى‌گويد. اجمالى از مطالب كتاب اين مجموعه كار خود را از آغاز آفرينش آسمان آغاز كرده و پيرامون هيئت آسمان و فلك ادامه مى‌دهد و در هواشناسى و كهكشان شناسى و چگونگى شكل- گرفتن برف و باران و آذرخش و قوس و قزح و اساس آتش و آتش‌خانه‌ها و ضرب المثل‌هاى مربوط به آتش و بيان شب‌ها و روزها و ماهها و سال‌ها و فصول و اعياد و كوه‌ها و درياها و جزاير و نهرها و چشمه‌ها و آبگيرها. به حقيقت كمتر علمى است كه نشانى از آن در اين مجموعه ديده نشود. تاريخ، ادبيات، فرهنگ شناسى، مردم شناسى و... آنقدر اين دانشنامه را آكنده است كه وجود آن را براى پژوهشگران تاريخ علم مرجعى گريز ناپذير مى‌سازد.اين مجموعه عظيم در بيش از 30 جلد تنظيم گشته و دانشهاى گوناگون را آنقدر به تفصيل برگزار كرده است كه تنها چند جلد آن مرجعى پربار براى تحقيقات ادبى و بلاغى است.

بررسی ها نشان می دهد که بعضی گروه ها و جوامع در کارآفرینی کامیاب تر از دیگرانند. در این مقاله به چراییِ این امر می پردازیم. به نظر می رسد بخش چشم گیری از این تفاوت ها در جهان بینی (باورهای بنیادین فلسفی و دینی) نهفته است. در دفاع از این مدعا، نخست مفهوم فرهنگ و مباحث مربوط به آن بررسی، و سپس ایده «اصالت فرهنگ» پیش نهاده می شود و بعد مراد از «فرهنگ کارآفرین» روشن می گردد.در ادامه، آن دسته از موضوعات نه گانه ای را که به نظر می رسد موضع جهان بینیِ فرد در قبال آنها مستقیماً بر وضع کارآفرینی در جامعه تأثیر می گذارد، مشخص می شوند. به سخن دیگر، این مؤلفه ها تعیین می کنند که جهان بینی فرد به فرهنگ کارآفرین کمک کند یا ضد آن باشد. این موضوعات عبارت اند: اهمیت دنیا، منابع مالی، کار، زنان، فردگرایی، اختیار، عقلانیت، مسئولیت پذیری، و تفکر انتقادی. این موارد به طور مستقیم، متأثر از دو عنصر مهم هستند: دین و فلسفه. در پایان، کوشش شده است بر اساس آموزه های ایرانی-اسلامی فرهنگ خود، الگویی پیشنهادی برای جامعه ایرانی ارائه گردد.

نهاية الأرب في فنون الأدب تألیف احمد بن عبدالوهاب نویری فرهنگ نامه يا دائرةالمعارفى است جامع و از تمامى علوم و معارف اسلامى و فرهنگ عصر خويش و از صدر اول تا عصر تأليف سخن مى‌گويد. اجمالى از مطالب كتاب اين مجموعه كار خود را از آغاز آفرينش آسمان آغاز كرده و پيرامون هيئت آسمان و فلك ادامه مى‌دهد و در هواشناسى و كهكشان شناسى و چگونگى شكل- گرفتن برف و باران و آذرخش و قوس و قزح و اساس آتش و آتش‌خانه‌ها و ضرب المثل‌هاى مربوط به آتش و بيان شب‌ها و روزها و ماهها و سال‌ها و فصول و اعياد و كوه‌ها و درياها و جزاير و نهرها و چشمه‌ها و آبگيرها. به حقيقت كمتر علمى است كه نشانى از آن در اين مجموعه ديده نشود. تاريخ، ادبيات، فرهنگ شناسى، مردم شناسى و... آنقدر اين دانشنامه را آكنده است كه وجود آن را براى پژوهشگران تاريخ علم مرجعى گريز ناپذير مى‌سازد.اين مجموعه عظيم در بيش از 30 جلد تنظيم گشته و دانشهاى گوناگون را آنقدر به تفصيل برگزار كرده است كه تنها چند جلد آن مرجعى پربار براى تحقيقات ادبى و بلاغى است.