جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فارابی فیلسوفی مسلمان و عقل گراست. وی شش معنای عقل را مطرح کرده است. عقل عرفی، عقل متکلمان، نظری، عملی و پنجمین عقل، عقلی است که درآن چهار عقل بالقوه، بالملکه، بالفعل و مستفاد را مطرح کرده است. تلاش فارابی درعقل و نسبتی که میان عقل و سیاست، انسان، سعادت برقرار می سازد معطوف به معنای پنجم ازعقل است. و عقل ششم عقل فعال است. انسان با عبوراز عقل بالقوه می تواند به مراحل بالاتر عقل برسد. فارابی انسانی که واجد عقل بالفعل شود را انسان الهی می نامد. ومعرفت کامل موجب دست یافتن به سعادت است. فارابی میان دین وفلسفه تعارضی نمی بیند ومعتقد است میان آنها سازگاری است چراکه هردو امر واحدی را می گویند فلسفه حقیقت آن امررا می گوید ودین آن حقیقت را نشان می دهد. پروکلوس فیلسوفی نوافلاطونی است که معتقد به سه گانه بازگشت، صدور، بقاء است. هرچیزی ازعلت صادر می شود واقانیم پایین تر معلول اقانیم بالاتر خود هستند. اقانیم مراتب متکثر جهان هستند که ازاحد به عنوان واحد محض و بالاترین اقنوم صادر می شوند و به تدریج بسط می یابند.

مسئلة تجرد نفس، از مباحث مهمی است که همواره کانون توجه متفکران مختلف بوده است. به‌عقیدة پروکلوس، نفس امری غیرمادی و پدیدآورندة جسم است؛ به‌طوری‌که جسم پدیدآمدة پدیدآمدة پدیدآمده است. غزالی نیز برخلاف اشعریان پیش از خود که اعتقادی به تجرد نفس نداشتند، نفس را مجرد می‌دانست و با استفاده از دلایل عقلی و نقلی، در اثبات این مهم کوشیده و معتقد است گرچه عقل قادر است در دفاع از تجرد نفس دلیل اقامه کند، اما باید نتیجه از راه شرع اثبات شود. این پژوهش درصدد است با مطالعة تطبیقی ادلة پروکلوس و غزالی بر اثبات تجرد نفس، به بیان و سنجش نوآوری یا عدم نوآوری غزالی در این‌باره و موافقت یا اختلاف نظر او با پروکلوس بپردازد. هر دو اندیشمند، ادلة فراوانی در اثبات این موضوع مطرح کرده‌اند که بعضی از این علل در هستة بنیادی خود، از قابلیت اشتراک و انطباق با یکدیگر برخوردارند. به این منظور، در مقالة حاضر این علل را بر اساس تعریف نفس، علم نفس، حرکت یا خودمتحرِّک بودن نفس و جایگاه نفس در بدن، مورد تأمل و واکاوی قرار می‌دهیم. فرضیة نوشتار حاضر این‌است که غزالی در برخی از این ادله هم‌نوا با پروکلوس است و در برخی دیگر، با رویکردی دینی‌ـ‌کلامی ظاهر می‌شود و در مقام یک عالم دینی، ادلة خود را ارائه می‌کند.

نظریه ی تشکیک در وجود از جمله راهکارهایی است که نزد فلاسفه‌ی‌‌ عارف مسلک به منظور حفظ وحدت در هستی وایجاد ارتباط میان واحد و کثیر از دیرباز طرح و مورد نظر قرار گرفته است. نوافلاطونیان به عنوان نماینده ی اصلی تفکر فلسفی – عرفانی غرب با طرح درجات و سلسله مراتب موجود، خود را از پیشگامان ورود این نوع نگرش در فلسفه مطرح کرده‌اند. نزد آنان احد بسیط، غیرقابل-شناخت و توصیف ناپذیربوده و هیچ محدودیتی را شامل نمی‌شود. بر این اساس، افلوطین و پروکلس به استعاره فیضان و صدور متوسل شده و تکثر موجودات را بر این‌مبنا توضیح می‌دهند وکثرات را فیضان احد و هستی را صادر از احد می‌دانند. از نگاه آنان هر موجودی به علت "واحد" موجود است وکثرات عالم طبیعت را تصویر احد نامیده و پایین‌تر از وجود می‌دانند. علامه طباطبایی به عنوان یکی از برجسته ترین نمایندگان حکمت متعالیه با تکیه بر اصالت وجود، همچون حکمای متعالیه مدعی است؛ واقعیت‌ یک‌ حقیقت‌ مشککه ذو‌ مراتب‌ می‌باشدکه‌ به‌‌واسطه قوّت‌ و ضعف‌، أوّلیت‌ و ثانویت‌، تقدّم‌ و تأخّر، اختلاف‌ دارند؛ اختلافی‌ که‌ به مابه الاشتراکشان بازگشت دارد؛ و چون غیر از این‌ حقیقت‌، حقیقتِ دیگری‌ نداریم‌؛ و هر چه‌ جز او فرض‌ شود، یا عین‌ اوست‌ یا غیر او؛ و غیرباطل‌ است‌ پس‌ عین‌ او خواهد بود. این‌رساله در پی آن است که در عین بررسی تشکیک در وجود با توجه به اوصاف و ویژگی‌های احد، در نهایت با بررسی و مقایسه ی دیدگاه افلوطین، پروکلس و علامه طباطبایی در مبحث ربط وحدت و کثرت قوت و ضعف نظریات ارائه شده را مورد ارزیابی قرار دهد.

دیالکتیک، در سنت افلاطونی و بالتبع در تاریخ اندیشه، به عنوان روش صحیح دستیابی به حقایق، جایگاهی ممتاز داشته است. فلاسفۀ افلاطونی در تأملات خود پیرامون روش همواره دیالکتیک را به عنوان جایگزینی مناسب برای منطق ارسطویی معرفی کرده‌اند. جایگزینی که دیگر عاری از معایب منطق ارسطویی است. علی‌رغم کثرت قطعات ناظر به دیالکتیک در آثار فلاسفۀ افلاطونی، بیشتر این قطعات صرفاً به تبیین جایگاه دیالکتیک در نسبت با فلسفه و اثبات برتری این روش بر سایر روش‌ها و مطالبی از این دست می‌پردازند. در این آثار کمتر مطلبی را می‌توان یافت که بتواند چیستی این روش را به نحوی محصل روشن سازد. این امر سبب شده است تا دیالکتیک نتواند از حد مجموعه‌ای از توصیفات و ایده‌آلی از روش فراتر رفته و به روشی انضمامی تبدیل شود. روشی عملی که بتوان آن را برای مقاصد فلسفی به کار بست و به مقایسۀ انتقادی آن با منطق ارسطویی پرداخت. پروکلوس عقیب (412-485 م.) در کنار فلوطین و یامبلیخوس از مهمترین چهره‌های سنت نوافلاطونی است. برخلاف سایر فلاسفۀ نوافلاطونی، آثار پروکلوس مفصل و دقیقند و زبانی نسبتاً واضح دارند. این آثار این امکان را فراهم می‌کنند تا بتوان از خلال آن‌ها به فهم افلاطونیان متاخر از دیالکتیک دست یافت. تأملات فراوان اما پراکندۀ پروکلوس پیرامون روش، دیالکتیک را به عنوان بخش اصلی از یک نظام تربیتی منسجم و قابل اجرا معرفی می‌کند. در این تحقیق کوشیده‌ایم تا با بررسی و کنار هم گذاشتن این قطعات به بازسازی این نظام تربیتی بپردازیم.

نظریه ی تشکیک در وجود از جمله راهکارهایی است که نزد فلاسفه ی عارف مسلک به منظور حفظ وحدت در هستی وایجاد ارتباط میان واحد و کثیر از دیرباز طرح و مورد نظر قرار گرفته است. نوافلاطونیان به عنوان نماینده ی اصلی تفکر فلسفی – عرفانی غرب با طرح درجات و سلسله مراتب موجود، خود را از پیشگامان ورود این نوع نگرش در فلسفه مطرح کرده‌اند. نزد آنان احد بسیط، غیرقابل-شناخت و توصیف ناپذیربوده و هیچ محدودیتی را شامل نمی‌شود. بر این اساس، افلوطین و پروکلس به استعاره فیضان و صدور متوسل شده و تکثر موجودات را بر این‌مبنا توضیح می‌دهند وکثرات را فیضان احد و هستی را صادر از احد می‌دانند. از نگاه آنان هر موجودی به علت "واحد" موجود است وکثرات عالم طبیعت را تصویر احد نامیده و پایین‌تر از وجود می‌دانند. علامه طباطبایی به عنوان یکی از برجسته ترین نمایندگان حکمت متعالیه با تکیه بر اصالت وجود، همچون حکمای متعالیه مدعی است؛ واقعیت‌ یک‌ حقیقت‌ مشککه ذو‌ مراتب‌ می‌باشدکه‌ به‌‌واسطه قوّت‌ و ضعف‌، أوّلیت‌ و ثانویت‌، تقدّم‌ و تأخّر، اختلاف‌ دارند؛ اختلافی‌ که‌ به مابه الاشتراکشان بازگشت دارد؛ و چون غیر از این‌ حقیقت‌، حقیقتِ دیگری‌ نداریم‌؛ و هر چه‌ جز او فرض‌ شود، یا عین‌ اوست‌ یا غیر او؛ و غیرباطل‌ است‌ پس‌ عین‌ او خواهد بود. این‌رساله در پی آن است که در عین بررسی تشکیک در وجود با توجه به اوصاف و ویژگی‌های احد، در نهایت با بررسی و مقایسه ی دیدگاه افلوطین، پروکلس و علامه طباطبایی در مبحث ربط وحدت و کثرت قوت و ضعف نظریات ارائه شده را مورد ارزیابی قرار دهد.

ترجمه ماشینی: این جلد به فیلسوف ابوالحسن العامری (متوفی 992) و دریافت او از نوافلاطونی می پردازد و بر کتاب الفصول فی المعلم الالهیه، فصولی در موضوعات متافیزیکی (متن عربی به همراه) می پردازد. ترجمه انگلیسی). فصل‌هایی درباره موضوعات متافیزیکی بخش‌هایی از عناصر الهیات توسط پروکلوس نوافلاطونی (متوفی ۴۸۵) را بازنویسی می‌کند و بنابراین بخشی از پروکلیانا عربی است. تفسیر، ترکیب عامری از فلسفه یونانی با الهیات اسلامی، به ویژه هماهنگی اصطلاحات فلسفی و قرآنی (عقل جهانی قلم است، روح جهانی لوح) و موقعیت انسان بین دو جهان را تحلیل می کند. این کتاب بر اساس مقایسه متنی بین آثار العامری، متن یونانی پروکلوس و نوشته‌های عربی سنت Liber de Causis، وجود «Ur-Liber de causis» را استدلال می‌کند.

در قالب پی دی اف