جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

به رغم مرزهای کهن فرهنگی – عقیدتی میان شرق و غرب، مهاجرت انسان و سرمایه در دو مسیر مخالف، مردم این دو خطه را پیوسته به هم نزدیک تر، و همزیستی و تفاهم آنان را امری پیوسته ضروری تر می سازد. میراث ادبی شرق شناسی کشورهای آلمانی زبان که در دیوان غربی – شرقی گوته اوج و تبلور خاص خود را می یابد، می تواند در راه برقراری این تفاهم نقشی سازنده داشته باشد. این مقاله از این منظر به بررسی دیوان گوته می پردازد.

گوته، شیلر و کلایست در نمایشنامه های تاریخی گتس فن برلیشینگن (Götz von Berlichihgen)، ویلهم تل (Wilhelm Tell) و نبرد هرمان (Hermansschlacht) با نگاهی به گذشته موضوع خود یاری را در مقابل اشکال متفاوت ظلم در دوران مختلف دگرگونی تاریخی مطرح می کنند. در اثر «گتس» گوته به روند تحول قانون خودیاری قرون وسطی به نظام حقوق رومی، وضعیت نابسامان قضایی و سو استفاده از حاکمیت چه در قرن 16 میلادی و چه در زمان حیات خود می پردازد. در اثر «ویلهم تل» شیلر به مقاومت سویسی ها در مقابل حاکمیت والیان هابسبورگ با نگاهی به انقلاب فرانسه اشاره می کند و در نمایشنامه «نبرد هرمان» منظور کلایست از ایستادگی ژرمن ها در مقابل تجاوز رومی ها، در حقیقت چیزی جز فراخوانی ملی برای مبارزه با ناپلئون نیست. در این سه نمایشنامه به موضوع ایستادگی در مقابل استبداد و تجاوز خارجی که در حول و حوش 1800 میلادی مساله مهم روز در آلمان بود.، پرداخته می شود.

یکی از مهم ترین کارهایی که در هر ترجمه ای انجام می شود، معادل یابی درست است. اهمیت این کار بدین سبب است که پیوند مفهوم تازه را با فرهنگ بومی امکان پذیر می کند. برای انتخاب درست توجه به چند نکته اهمیت دارد. به ویژه اینکه در معادل یابی نباید ارتباط واژه تخصصی و طیف معنایی آن در زبان روزمره را نادیده گرفت. این مقاله برای معادل یابی و مراحلِ کار، با انتخاب معادلی برای واژه آلمانی Dasein و کاربردِ آن در اندیشه هیدگر، در عمل روشی را ارایه می دهد.

کانت میان قوه حکم تعینی و قوه حکم تاملی تفاوت قائل است و آن را در دو قلمرو زیباشناسی و غایت شناسی تبیین می کند. قوه حکم به معنای کلی، قوه ای است که به جزئیات ذیل قانون کلی می پردازد؛ اگر کلی به مثابه قانون از پیش فراهم باشد، قوه حکم تعینی است و چنانچه جزئیات فراهم باشد و کلی باید استخراج یا کشف گردد، قوه حکم تاملی است. کانت تلاش می کند تبیین نماید که همان گونه که قوه فهم اصل یا اصولی آزاد از تجربه دارد، برای قوه حکم نیز باید اصلی آزاد از تجربه یافت. این اصل آزاد از تجربه برای قوه حکم تاملی، اصل غایت مندی درونی طبیعت است.

موضوع اصلی سه نمایشنامه تاریخی گتس فن برلیشینگن اثر گوته، ویلهلم تل اثر شیلر و نبرد هرمان اثر کلایست خود یاری در مقابل اشکال مختلف ظلم و استبداد در دوران ازهم گسیختگی سیاسی و اجتماعی است. در این آثار خودیارانی همچون آرمینیوس، گتس فن برلیشینگن و ویلهلم تل معرفی می شوند که خودیاری آنها در مقابل استبداد و استیلای خارجی در سه دوره مختلف تاریخی مطرح می گردد. بدین ترتیب نویسندگان مذکور با دیدگاه های متفاوت کوشیده اند که غیر مستقیم راه های مقابله با ظلم را در زمان حیات خود، قرن 18 و 19 میلادی در اذهان عمومی تداعی کرده و حد و مرز خودیاری را نشان دهند. روند این سه نمایشنامه نشان می دهد که گوته و شیلر موضوع خودیاری را دقیق تر بررسی کرده، با دید نسبی و محتاط تر به آن می نگرند و مشروعیت آن را فقط با شرایطی خاص تایید می کنند. در مقایسه با آنها کلایست که افسری وطن پرست بود به دلیل تاثیر پذیرفتن از اوجگیری روح ناسیونالیسم و وطن پرستی در آرزوی آلمان متحد و قوی، به موضوع خود یاری بسیار یک طرفه و رادیکال می نگریست. موضوع خود یاری منحصر به این سه نمایشنامه نخواهند ماند و تا زمانی که مستبدین روند تاریخ را رقم می زنند، این مساله همچنان موضوع مهم حال و آینده خواهد ماند.

امروزه معرفت شناسی، از جایگاه ویژه ای برخوردار است. به طوری که مکاتب و رشته های مستقل معرفت شناسی به وجود آمده اند و دانشمندان زیادی به این مسأله توجه نموده اند از این رو این پژوهش به بررسی و مقایسه اندیشه های معرفت شناسی حافظ و گوته و همچنین به بررسی دیدگاههای آموزشی و دلالتهای تربیتی آنها و نقش عشق در معرفت شناسی آنها می پردازد.در فصل اول، به مقدمات و کلیات تحقیق اشاره شده است. در فصل دوم، پیشینه و ادبیات تحقیق و شرح حال حافظ و گوته و خلاصه ای از دیدگاههای معرفت شناسی و عرفانی آنها آمده است. در فصل سوم به روش انجام تحقیق و روشهای جمع آوری اطلاعات و محدودیتهای تحقیق پرداخته شده و سپس در فصل چهارم، با توجه به سوالات تحقیق، محقق در رابطه با مواردی همچون، دیدگاههای حافظ و گوته در رابطه با معرفت شناسی عرفانی و دلالتهای تربیتی آنها، روشهای مناسب آموزش از دیدگاه آنها، نقش عشق در معرفت شناسی و اهداف آن، پرداخته شده است و در نهایت، در فصل پنجم، به وجوه اشتراک و افتراق معرفت شناسی آنها و سپس به نتیجه گیری و پیشنهاد محقق در رابطه با دیدگاههای معرفت شناسی حافظ و گوته و دلالتهای تربیتی آنها پرداخته شده است.روش تحقیق، سندی تحلیلی و مقایسه ای استدلالی، با بررسی کتاب ها، آثار و مقالات و ... اظهار نظر دانشمندان دیگر در مورد معرفت شناسی حافظ و گوته است. در اندیشه های تربیتی این دو اندیشمند، همانندهای زیادی وجود دارد که عبارتند از :لزوم معرفت شناسی، نقش عشق در معرفت شناسی و روشهای مناسب آموزش که از جمله مبارزه با تزویر و ریا و دروغ و توجه به تزکیه نفس و اصالت روح و تربیت اخلاقی و اجتماعی و....هستند. در مواردی دیگر نیز، افتراق هایی در اندیشه های معرفتی آنها دیده می شود که از جمله عبارتند از: سبک و نوع شعر عرفانی، تقابل عشق و عقل. اما در نهایت و طبق یافته های تحقیق، در بررسی اصول (معرفت شناسی، لزوم آموزش صحیح و نقش عشق در معرفت شناسی)، هر دو توافق نظر دارند که این امر، محقق را بر آن داشت تا نسبت به تدوین این پژوهش اقدام نماید.

حافظ، گوته و پوشکین با این که از نظر زمانی و مکانی فاصله زیادی با یکدیگر دارند، جهان بینی و اندیشه وری آنان همسانیهایی با یکدیگر دارد، بویژه در موضاعاتی همچون ستیز با فرمانروایان، عشق، آزادیخواهی و ...اگر حافظ شوریده سری مضطرت حال و سرگردان است، گوته نیز مردی است که در روزگارش روی به آینده داشت و طبیعت در وجود او صادقانه تر و ناب تر از هر کس دیگری تجلی کرده بود، همان گونه که پوشکین نویسنده ای بی آرام و قرار و نوپردازی سنت شکن بود.جهان بینی حافظ بر پایه عشق استوار است، و حاصل این عشق رهایی از بند خویش است. حافظ بازتاب تمام ناتوانی ها و عظمت انسانیت را در شعر خویش به تماشا می گذارد، از این رو پیام او پیام عشق است. عشق در اندیشه حافظ فشرده ای است از تمام انسانیت.در سروده های پوشکین نیز افزون بر زیبایی و استواری، دردی است که تا ژرفای روح انسان نفوذ می کند و گوته با تکیه بر هوش شاعرانه اش هر آنچه را که دل و جان را از آن خود می کند، بدل به شعر می کرد تا دریافتش را از چیزهای بیرونی بپالاید و تسلایی درونی فراهم آورد.طنز پوشکین، چونان طنز حافظ ژرف، معنی دار و بسیار موجز است. سیلاب شعرها زیر قلم او فشرده می شوند و این خوذ یکی دیگر از رازهای ماندگاری و جاودانگی اوست. او در برابر پیکره آزادی، ستم را قربانی می کند.عدم گرایش حافظ، گوته و پوشکین به رسوایان تاریخ و اعاده حیثیت هنرمندانه آنان از برخی شخصیت ها جایگاه ویژه ای به شعر آنان بخشیده است.