جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

با ظهور اومانیسم و توسعه آن در غرب، جوامع انسانی هر روز بیش از پیش، از ارزش­های اعتقادی فاصله گرفتند و این امر به تقلیل ساحت­های دین منجر شد. در این میان سید احمد­خان هندی، به تقلید از غرب، برای اولین­بار در دنیای اسلام، از تقلیل ساحت­های اعتقادی دین سخن گفت. وی بر اساس مشرب معتزلی خود، تنها کلیات اصول اعتقادی توحید، نبوت و معاد را می­پذیرد و نسبت به جزئیات این مسائل که در قرآن و سنّت آمده، اعتقادی ندارد. با توجه به این که دیدگاه­های سید احمد­خان، چالش­هایی را در مجامع علمی اسلامی، به ویژه جامعه علمی ایران، بر­جای گذاشته است، مقاله حاضر در­ صدد است تا با روش توصیفی-تحلیلی و به دو شیوۀ برون دینی و درون دینی، به بررسی و نقد آن­ها بپردازد. طبق بررسی انجام شده، دیدگاه­های وی، در پنج محور قابل بررسی و نقد است: تمثیلی بودن داستان حضرت آدم (ع) و عناصر آن، مثل فرشتگان و شیطان؛ احتمال خطای پیامبران در امور عادی و دیدگاه‌های شخصی شان به ویژه در ارتباط با مسائل اجتماعی؛ مبتنی بودن وحی پیامبران بر ادراک عقلی و تجربی؛ عادی بودن معجزه پیامبران؛ ادراک­ناپذیری بهشت و جهنم.

ترجمه ماشینی: در شبه قاره هند رویکردهای متفاوتی در تفسیر قرآن کریم یافته ایم. رویکردهای معروف به تفسیر اردو سه رویکرد است، رویکرد سنتی، رویکرد تحت اللفظی و رویکرد بین سنت و عقل. کسانی که در تفاسیر خود رویکرد عقلانی را انتخاب کردند، به قرآن کریم سختگیرند. آیات قرآن را با آیات دیگر تفسیر می کردند و آیات قرآن را با احادیث پیامبر(ص) تبیین نمی کنند. علاوه بر این، آنها برای تبیین آیه ای که در میان ما به گروه «اللفظین» (قرآنیست ها) معروف شده است، به احادیث رسول استناد نمی کنند. آنها تفسیرهای مشهوری از قرآن کریم دارند و تفاسیر خود را مانند مفسران عامه با مقدمه ارائه کرده اند. یکی از مهم ترین آنها این است که در «مقدمه» تفسیر خود درباره اصول و روش شناسی تفسیر خود نیز بحث کرده اند. هر کس که مایل است عمیقاً در مورد تفسیر و رویکردهای خود بداند، می تواند به راحتی از "معرفی" آنها مطلع شود. بررسی «مقدمه» آنها می‌تواند به شناخت مبانی آنها در تفسیر قرآن کریم، روش‌شناسی، مبدأ تفسیری و سایر آراء و عقاید منجر شود. «تفسیر مفهوم القرآن» نوشته چدری غلام احمد پرویز از گروه سوم است. وی در تفسیر خود مقدمه آن را نوشته است که از آنجا به راحتی به افکار و اندیشه های او دسترسی پیدا می کنیم. از این رو، در این مقاله با رویکرد تحلیلی و انتقادی، به بررسی «مقدمه» وی پرداخته‌ایم تا دیدگاه‌ها و اندیشه‌های وی در مورد قرآن کریم را درک کنیم.

نقش دِگَراندیشان دینی در منطقه شبه قاره هند در سیرِ تفکر اصلاح گری به عنوان پیشتاز، غیرقابل اِنکار است و آرائ سه شخصیت برجسته این منطقه پیرامون برخی موضوعات کلامی، قابل توجّه و تأمّل است: دهلوی برای اولین بار نظریه رؤیاپنداری وحیِ قرآن را مطرح کرد و معتقد بود الفاظ قرآن از پیامبر(ص) است؛ درمبحث اجتهاد، وی به ضرورت آن(البته در چهارچوب مذاهب اربعه) واقفْ و با مفهوم تقلید(البته معتدل تر ازنگاه سنتی) نیز موافق بود، نظر دهلوی دراین زمینه البته با تفاوتهایی به شیعه نزدیک است؛ اما در زمینه شِرک، تعاریف و مصادیقی که از آن ارائه می دهد نشان از تأثیرپذیری وی از تفکرات ابن تیمیه دارد؛ درمسئله خلافت(=امامت) نیز، آنرا جزو اصول دین دانسته و نصب خلیفه را واجب کفایی می داند، هم بر تعریف و هم بر شرایط و لوازم خلافت از منظر وی، اِشکالاتی وارد است. از نظر سیداحمدخان، وحی چیزی جز تجربه شخصی و جوشش درونی پیامبر نیست، چنین نگرشی پیامدهایی چون انکار فرشته وحی را بدنبال دارد؛ سیداحمد با نگاهِ مادی و عقل گرای افراطیِ خود، بدنبال تأویل پدیده های ماوراءطبیعی بود، او معجزه را انکار می کرد چرا که به اعتقاد وی هیچ حادثه ای خلاف قانونِ طبیعت رخ نمی دهد و بشر هنوز به علّت علمیِ این افعالِ خارق العاده دست پیدا نکرده است؛ به باور وی، ملائکه وجود دارند اما دلیل و بُرهان قطعی برای اثباتشان نداریم؛ سیداحمد موافق انفتاح باب اجتهاد و مخالف سرسخت تقلید بود، نظر او در زمینه اجتهاد و لزوم وجود یک مجتهد، البته با تفاوتهایی به شیعه نزدیک است، هرچند اجتهادی که وی عملی کرد بیشتر تفسیر به رأی بود. اقبال، وحی را یک تجربه دینی و اَمری گُنگ و احساسی می‌داند که دارای سِرشت غیر زبانی و از نوعِ غریزی است؛ لازمه چنین نگرشی(تجربه دینی انگاریِ وحی) نفی خاتمیّت و نیز گسترش دایره نبوّت به سایر انسان‌های عادی است؛ درباب اجتهاد نیز اقبال از آنْ، به نیروی محرکه اسلام یاد می‌کند و از آنجا که پیرو مذهب حنفیه بود، قیاس را چهارمین منبع اجتهاد میداند، هرچند برای عقل اهمیت خاصی قائل است؛ همچنین در نگاهِ اقبال، علم و دین، نَه در تعارض و نَه در تمایز و استقلال کامل از هم، بلکه در تعامل با یکدیگرند.

ترجمه ماشینی: سر سید احمد خان (موسس دانشگاه مسلم علیگره) در سال 1817 در یک خانواده مسلمان اصیل به دنیا آمد. او زمانی که به عنوان وکیل در شرکت بریتانیایی هند شرقی کار می کرد، یک محقق برجسته بود. پس از پی بردن به وضعیت بی ارزش مسلمانان، رویکرد او به آموزش غربی به نفع جامعه مسلمانان در اولویت قرار گرفت. این مطالعه نشان می‌دهد که سر سید دارای جهت‌گیری مذهبی بود و از ناسیونالیسم و ​​میهن‌پرستی بسیار آگاه سیاسی بود. نویسنده از داده های اولیه و همچنین داده های ثانویه استفاده می کند. نویسنده همچنین به بررسی کتاب ها و مقالات اصلی خود می پردازد. هدف نویسنده بررسی اندیشه های ملی گرایانه و سیاسی سر سید در مورد اهمیت سیاسی برای مسلمانان هند است. نگارنده دوست دارد نتیجه اش را بداند که دلیل مخالفت آقا سید با کنگره ملی هند چیست؟ در همان زمان تمام جامعه هند از انگلیسی ها می ترسیدند، اما سر سید روابط حسنه خود را با انگلیسی ها حفظ کرد و همچنین وفاداری مسلمانان را نسبت به آنها نشان داد. این مطالعه به این نتیجه رسید که سر سید به نمادی از هماهنگی جمعی تبدیل شده است.

ترجمه ماشینی: نظریه نسخ در قرآن بحث انگیزترین موضوع در سراسر جهان اسلام بوده و هست. نوشتار حاضر در پی تبیین معنای نسخ آن گونه که پیشینیان صالح بوده و حکمت آن به عنوان نسخ در قرآن کریم است. علاوه بر این، این کتاب همچنین به دنبال ارائه دیدگاه های یک محقق مسلمان قرن گذشته از شبه قاره هند، سر سید احمد خان (1817-1898) در همین موضوع است. و به چند دلیل این نظریه را رد می کند. روش شناسی این مطالعه عمدتاً از نظر ماهیت کیفی، به ویژه تحلیل عینی است.

سیداحمدخان هندی با این استدلال که دین، قول خدا است و علم فعل خدا و فعل و قول خدا نمی­توانند متعارض باشند، نظریات علوم تجربی برآمده از حسّ را قطعی و غیرقابل تغییر فرض­کرده، با تمثیلی قرار­دادن زبان دین، اقدام به تأویل مطلق آموزه ­های دینی، امور متافیزیکی و مکاشفات عرفانی مطابق با یافته ­های علوم تجربی می­کند و با ارائه تفسیری مادی از حقیقت نبوّت، وحی، معجزات انبیا، ملائکه و شیاطین، مکاشفات عرفانی، کرامات اولیاء و... همگی را خرافات و اوهام تلقی­ می­کند. در مقابل علامه طباطبائی(ره) با ردّ این مدعیات تفسیر الفاظ را در پرتو معنای عرفی و لغوی آن­ها می­داند و در تعیین مصداق به آیاتی که ناظر و مفسّر آیات دیگر است استناد­می­ جوید بدون این­که آن مصداق را به­ گونه ­ای که ما بدان انس داریم، تعیین نماید و ضمن تبیین قانون علییّت، معجزات را در غالب و مجرای امور طبیعی لکن با تأثیرگذاری خداوند در شرایط، اسباب و زمان آن واقعه تبیین ­می­ نماید.

موضوع «معجزه» از مباحث کلیدی مرتبط با مسئله نبوت است؛ زیرا سند نبوت بوده و به اثبات حقانیت رسالت می‌انجامد. از آنجا که تحلیل مقوله معجزه معرکه آرای دانشمندان اسلامی است، در این پژوهش به بررسی نگرش دو تن از اندیشمندان معاصر سیداحمدخان هندی و علامه‌ طباطبایی پرداخته شده است. شرایط عصری و موقعیت نامطلوب مسلمانان هند، سیداحمدخان را بر آن داشت که با رویکرد نوگرایانه در جهت آشتی علم و دین، تفسیر « القرآن و هو الهدی و الفرقان» را بنگارد. رویکرد تأویلی احمدخان در تحلیل معجزه، برآیند مبانی فکری وی در فهم دین است. قرآن بسندگی، تجربه‌گرایی در فهم قرآن و عرفی دانستن زبان قرآن از مهم‌ترین پایه‌های فکری احمدخان است که در نهایت، معجزه را در قالب علل طبیعی شناخته شده، طراحی می‌کند این درحالی است که علامه طباطبایی تحلیلی متفاوت از معجزه ارائه می‌کند و معجزه را بر مبنای قانون علیت (اعم از علل معلوم و مجهول) و در انطباق نظام تکوین با تشریع تبیین می‌کند. این نوع تحلیل ریشه در نگرش علامه نسبت به زبان ترکیبی دین دارد. علامه معتقد است در فهم دین تنها نمی‌توان به حس و تجربه بسنده کرد بلکه باید از ابزار عقل، کشف و شهود نیز بهره برد. براین اساس با دو مدل تحلیلی مواجه هستیم یک مدل تحلیل تجربی و دوم مدل تحلیل ترکیبی که برآیند دو نوع نگرش متفاوت است.

حجت الاسلام والمسلمین میری روز شنبه مورخ ۱۰ / ۱۰ / ۱۳۹۴ در مدرس ۴ حوزه علمیه امام خمینی (ره) به تدریس در مورد روشنفکران معاصر پرداختند که مشروح آن در ذیل آمده است. در این متن می خوانید: آشتی بین اسلام و مدرنیسم پروژه‌ی فضل الرّحمن/ بیوگرافی فضل الرّحمن/ نادیده گرفته شدن فلاسفه‌ی جدید اسلامی در غرب/ علّت عدم رشد فلسفه‌ی جدید در غرب/ تلاش برای شناساندن فلسفه‌ی اسلامی جدید برای غرب/ تلاش‌هایی بزرگان فلسفه در این زمینه / نقش آقای حائری در پیوند فلسفه‌ی اسلامی و غرب/ فضل الرّحمن پیشتاز معرّفی فلسفه‌ی اسلامی جدید به غرب/ علّت دعوت از فضل الرّحمن برای سفر به پاکستان/ دغدغه‌ی اصلی تشکیل‌دهندگان جمهوری اسلامی در پاکستان/ علّت راه‌اندازی مؤسسه‌ی تحقیقاتی توسّط ژنرال ایوب خان/ وارد شدن فضل الرّحمن در مباحث عملی و اجرایی با ورد به پاکستان/ اثرگذاری جریان فضل الرّحمن/ نظر عبدالرّحمن در مورد انقلاب اسلامی/ رهبری ابوالاعلی مودودی بر جماعت اسلامی پاکستان/ پیگیری مباحث اسلامی در کشورهایی با حاکمیّت سکولار/ علّت تقابل گرایش سنّتی با افکار فضل الرّحمن/ نتیجه‌گیری در مورد حرف‌های فضل الرّحمن/ تکیّه‌ی گرایش‌های فمنیستی اسلامی به فضل الرّحمن/ جریان تساهل و تسامح دینی با تکیه بر نظرات فضل الرّحمن/ طبقه‌بندی فضل الرّحمن در مورد مدرنیزم و وضعیت جدید/ نحوه‌ی ارتباط مؤسسه‌ی مک گیل با دانشگاه تهران/ همکاری ایزوتسو و دکتر مهدی محقّق/ ناشناخته بودن فضل الرّحمن در ایران/ طبقه‌بندی فضل الرّحمن/ خصوصیات گروه اوّل دسته‌بندی فضل الرّحمن/ علّت مقابله با مدرنتیه توسّط سنّتی‌ها/ خصوصیات گروه دوم طبقه‌بندی فضل الرّحمن/ ویژگی‌های گروه سوم طبقه‌بندی فضل الرّحمن/ علّت ردّ نظر گروه سوم طبقه‌بندی توسّط عبد الرّحمن/ نظر عبد الرّحمن در مورد تقابل مذاهب فکری و مدرنیته/ نظر گروه چهارم طبقه‌بندی عبد الرّحمن در مورد تغییرات/ گرایش به تغییرات تدریجی در گروه چهارم طبقه‌بندی/ اشکال عبد الرّحمن به نظر تغییرات تدریجی/ نظر دیدگاه پنجم طبقه‌بندی عبد الرّحمن/ ادّعای عبد الرّحمن در مورد اسلامی کردن همه‌ی امور/ بحث با نور خالص مجید و قبول بحث توسّط او/ تأثیر عقلانی بودن تشیّع بر فلاسفه/.

یکی از موضوعاتی که در سالیان اخیر مورد توجه قرآن پژوهان قرار گرفته، بررسی روش ها و گرایش های تفسیری است. با مطالعه کتب نگاشته شده در این موضوع در خواهیم یافت که اکثر تفاسیر تا پیش از قرن چهاردهم و نیز بسیاری از تفاسیر این قرن با گرایش هایی نظیر روایی، فقهی، کلامی، ادبی، عرفانی، فلسفی، اشاری و نظایر آن به رشته تحریر درآمده است؛ اما با آغاز قرن چهاردهم و در نتیجه تلاش های افرادی چون سیداحمدخان هندی، شیخ محمد عبده و رشیدرضا، تفسیر قرآن کریم سمت و سویی تازه یافت. به طور کلی روش های نوین تفسیر قرآن را در این عصر می توان در سه محور خلاصه نمود: روش های اسلامی اصیل، روش های غربی، روش های مختلط. در این مقاله به معرفی روش های نوین تفسیرنویسی در عصر حاضر پرداخته می شود.