جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن مجید در بیان قصص خود اهداف مقدسی داشته است، لذا در نقل آنها بر بخش‌های مرتبط با اهداف تربیتی اکتفا نموده است، اما متأسفانه گاه مفسران با استناد به برخی روایات نقل شده در کتب پیشینیان، به شرح ابعاد پنهان داستان‌های قرآن پرداخته‌اند، بدون اینکه پیرامون صحت این روایات تفحصی کرده و یا توجه داشته باشند آنچه در قرآن درباره قصص نیامده، خارج از اهداف گزارش این داستان‌هاست. این رویکرد در تبیین چرایی ابتلاء یعقوب (ع) به فراق یوسف (ع) نیز انعکاس یافته و برخی مفسران امتناع یعقوب (ع) از اطعام فقیر و شکایت آن شخص به پیشگاه خداوند را سبب این فراق برشمرده‌اند. پژوهش حاضر با تتبع در منابع متقدم شیعه منشأ این برداشت را، تنها دو روایت یافته و با ارزیابی آنها بر این نکته متفطن شده که یکی از این دو روایت از لحاظ سندی ضعیف است و روایت دیگر هرچند از سند صحیح برخوردار است، اما بخش‌های مختلف آن با قرائن گوناگون نقض می‌گردد و در نتیجه نمی‌توان بر هیچ‌کدام از آنها تکیه کرد.

در فهم قصه‌های قرآن، تکیه بر معهودات زمانه نزول و پیشینه های تاریخی، اهمیتی وافر دارد. بررسی حکایت قرآنى «پراکندگی پسران یعقوب بر دروازه هاى چندگانه» نمونه ای بارز از این مدعا را نشان می دهد. بر وفق گزارش قرآن، چون پسران یعقوب رهسپار مصر شدند، سفارش پدر به ایشان آن بود که از یک دروازه، داخل مصر نشوند بلکه از دروازه‏هاى مختلف وارد شوند. از الفاظ قصه در قرآن معلوم نمی گردد که در پس این سفارش یعقوب، چه حکمتی نهفته بوده است. بیشینه اهل تفسیر، اجتناب از چشم بد مردمان را علت امر یعقوب معرفی کرده اند بی آن که به پیشینه قصه اشاره کنند. جمعی دیگر، حکمت سفارش یعقوب را در دوری از حوادث ناگوار متعارف جسته اند و بر آن شده اند که مشاهده اجتماع پسران بر دروازه واحد، می توانست بیم یا حسد حکومتیان یا مردمان عادی را بر ضد ایشان برانگیزد. تحقیق حاضر نشان می دهد که با قطع نظر از پیشینه قصه، وجه اخیر تعین دارد اما پیشینه تاریخی سفارش یعقوب در «میدراش رَبّاه»، قول نخست را موید می دارد. افزون بر این، از «تلمود بابلی» فهمیده می شود که ورود به یک شهر غریب، موقعیتی است که آدمیان را در اثرپذیری از چشم بد آسیب پذیرتر می کند. از این رو، یعقوب نیز در سفارش قرآنی خود، بر این موقعیت، انگشت نهاده است.

در کتاب مقدس عبري و «اَگّادا»، برخی از صفات منفی به حضرت ابراهیم، ساره، لوط و یعقوب(ع) نسبت داده شده است. بسیاري از این صفات منفی توسط رَبّی‌هاي «اَگّادا»، متفکران یهودي و محققان توجیه شده است. با‌ توجه‌ به اهمیت این صفات منفی و مهم‌تر از آن، با توجه ‌به اهمیت توجیهات آنها، این مقاله ﺑـﺎ روش ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ و ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ درصدد است «توجیهات رَبّی‌هاي اَگّادا، متفکران یهودي و محققان از صفات منفی حضرت ابراهیم، ساره، لوط و یعقوب(ع) در عهد عتیق» را بررسی کند. حضرت یعقوب(ع) نخست‌زادگی و برکت را به ‌فریب از برادرش عیسو می‌گیرد. این صفات و دیگر صفات منفی یعقوب از طریق طرح خداوند بودن آنها قبل از تولد او توجیه شده است. حضرت ابراهیم، ساره، هاجر، اسماعیل، لوط و یعقوب(ع) به ‌علت نبوت و عصمت، در كتاب مقدس و «اَگّادا» از گناهان نسبت‌ داده ‌شده بري هستند. توجيهات این گناهان آنها، گرچه مبتنی بر کتاب مقدس و «اَگّادا» است، ولی چون برخی مبتنی بر جبر است، مقبول نيست.

قصّه یعقوب(ع) و یوسف(ع) از جمله قصّه ‏های مشترک قرآن و عهدین است که متأسفانه برداشت عمومی مسلمانان از این دو قصّه مانند دیگر قصص انبیا تحت تأثیر روایت عهد عتیق قرار دارد. این مسئله در مقالات و پژوهش‌های مستشرقان نیز خود را پررنگ‏تر نشان داده است. در پژوهش حاضر، متن مقاله یعقوب و یوسف در دائره المعارف اسلام و دائره المعارف قرآن لیدن [Ya’kub (Reuven Firestone); Jacob (Andrew Rippin); Yusuf (Reuven Firestone); Joseph (Shalumn Goldman)] ابتدا به فارسی ترجمه و سپس به روش توصیفی – تحلیلی و مطالعه تطبیقی میان آموزه‏های قرآن و متن عهد عتیق، مضامین آن دو نقد شده است. اندرو ریپین و رئوون فایرستون در مقاله «یعقوب» (Jacob, Ya’kub) نتوانسته‌اند شخصیت حضرت یعقوب(ع) را به خوبی تبیین کنند؛ حتّی گزارش دقیقی از نقش یعقوب در داستان یوسف صدّیق ارائه نکرده و در وجه تسمیه او به یعقوب تحت تأثیر عهد عتیق هستند. از این رو برخلاف مشهور که چهرۀ حضرت یعقوب(ع) به عنوان فردی درمانده و همواره غمگین و گریان به تصویر کشیده می‏شود؛ قرآن کریم، یعقوب نبی را توانمند و بصیر، و صالح و عابد و آگاه به تأویل‏ال احادیث معرّفی می‏کند. هم‌چنین شالوم گلدمن و رئوون فایرستون در مقاله «یوسف» (Joseph, Yusuf)، شخصیت یوسف صدّیق را کامل تبیین نکرده‌اند. از یافته ‏های مهم این پژوهش آن است که در بیان قرآن، بر خلاف عهد عتیق، اسرائیل لقب یعقوب نیست و این دو متمایز از یکدیگرند؛ همان طور که خاندان آن دو: «آل یعقوب» و «بنی اسرائیل» در قرآن متمایز از یکدیگر یاد شده ‏اند. اسرائیل در بیان قرآن، یکی از همراهان حضرت نوح(ع) در کشتی است که پس از نجات دچار انحرافاتی از جمله تحریم برخی خوراکی‏ها بر خود می‏شود، و این مسئله در دودمان او – بنی اسرائیل – گسترش فراوانی می‏یابد. در بیان قرآن، یوسف در کودکی تنها یک‌مرتبه خواب می‌بیند و آن را تنها برای پدر خود تعریف می‌کند و علّت تبعید او به مصر کید برادرانش است. براساس آیات سورۀ یوسف و ادلّه روائی، یوسف تا زمانی‌که یعقوب(ع) زنده بود پیامبر نبود و در نتیجه قصّه یوسف در سورۀ یوسف بیان زندگی یوسف قبل از پیامبری اوست. در بیان قرآن، یوسف بلافاصله پس از تأویل خواب از زندان بیرون نمی‌آید و تا زمانی‌که تهمت از او برداشته نشود حُکم آزادی‌اش را نمی‌پذیرد. در قصّه قرآنی یوسف، کاروانیان تنها یکبار یوسف را با عزیز مصر خرید و فروش می‌کنند برخلاف عهد عتیق که یوسف یکبار از برادران هم خریداری می‌شود توضیح اینکه اگر آنان یوسف را از برادران خریده بودند نیازی نبود که او را پنهان کنند. برادران، یوسف را در یکی از نهان‌گاه‌های چاه و نه قعر چاه قرار می‌دهند. شمار خواب‌های پادشاه مصر در بیان قرآن تنها یکبار ذکر شده است اما در عهد عتیق این خواب دوبار تکرار می‌شود؛ ازدواج زلیخا با یوسف و جمال یوسف و زیبایی مشهور او از دیگر مواردی است که در این پژوهش به نقد گرفته شده است.

اندرو ریپین در مقاله «یعقوب» (Jacob) در دائرةالمعارف قرآن لیدن نتوانسته است شخصیت حضرت یعقوبg را به خوبی تبیین کند، حتی گزارش دقیقی از نقش یعقوب در داستان یوسف صدیق ارائه نکرده است و در وجه تسمیه او به یعقوب تحت تأثیر عهد عتیق است. این نوشتار با روش توصیفی – تحلیلی و مطالعه تطبیقی میان آموزه‏های قرآن و متن عهد عتیق، مضامین مقاله یعقوب را به نقد گرفته است. اهمیت و ضرورت نقد این مسئله ازآن‌روست که نویسندگان دائرة‏المعارف تحت تأثیر آرای کتاب مقدس هستند. از این‌رو برخلاف مشهور که چهره حضرت یعقوبg به‌عنوان فردی درمانده و همواره غمگین و گریان به تصویر کشیده می‏شود، قرآن کریم، یعقوب نبی را توانمند و بصیر و صالح و عابد و آگاه به تأویل‏الاحادیث معرفی می‏کند. از یافته‏های مهم این پژوهش آن است که در بیان قرآن، برخلاف عهد عتیق، اسرائیل لقب یعقوب نیست و این دو متمایز از یکدیگرند. همان‌طور که خاندان آن دو: «آل‌یعقوب» و «بنی‌اسرائیل» در قرآن متمایز از یکدیگر یاد شده‏اند. اسرائیل در بیان قرآن، یکی از همراهان حضرت نوحg در کشتی است که پس از نجات دچار انحرافاتی ازجمله تحریم برخی خوراکی‏ها بر خود می‏شود، و این مسئله در دودمان او ـ بنی اسرائیل ـ گسترش فراوانی می‏یابد.

ترجمه ماشینی : نویسنده کتاب یعقوب از چهار نمونه در جریان کار خود نام می برد. اینها کارکردهای خاصی را در زمینه های فردی خود در ترکیب انجام می دهند. ابراهیم و رحاب به عنوان نمونه های ایمان فعال حیاتی، ایوب به عنوان نمونه ای از استقامت استوار، و الیاس به عنوان نمونه ای از دعای مؤثر. این پایان‌نامه داستان‌های گسترده‌تر نمونه‌ها را در کتاب مقدس عبری بررسی می‌کند، پیشرفت آنها را در عناصر سنت یهودی اولیه دنبال می‌کند، و استفاده نویسنده از نمونه‌ها را با سایر نویسندگان عهد جدید مقایسه می‌کند. این استدلال می کند که نویسنده کتاب جیمز از نمونه ها به طور جمعی به عنوان وسیله ای برای تشویق مخاطبان مسیحایی خود استفاده می کند تا در آزمایش های زندگی روزمره تا زمان پاروسیا قریب الوقوع خداوند به خدا وفادار بمانند. این چهار نمونه سه ویژگی مشترک دارند که به مخاطب در مبارزات روزانه‌شان کمک می‌کند: همه آنها تا حد نهایی آزمایش شدند، اما با وفادار ماندن به او تعهد قلبی خود را به خدا نشان دادند. همه آنها افراد خارجی بودند که حکمت (ارزش‌های) جهان را رد می‌کردند و همگی با آزمایش‌های تعیین‌کننده زندگی‌شان با تکیه بر خدا و نه به سایر انسان‌ها مواجه شدند.

مفهوم «صبر جمیل» یکی از فضایلی است که در قرآن برای توصیف نحوۀ بردباری برخی از بندگان خاص خدا در برابر سختی‌ها و مصائب به‌کار رفته است. در این مقاله برآنیم تا با کاویدن مفهوم «صبر جمیل» در قرآن، روایات و کتب تفسیر، معنای روشنی از آن را به‌دست آورده و این فرضیه را به آزمون گذاریم که آیا صِرف حکایت‌گری قرآن از شیوۀ صبر حضرت یعقوب (ع) و بازگوکردن آرزوی آن حضرت برای برخورداری از صبر جمیل، به این معناست که آن جناب به این فضیلت کاملاً آراسته بوده و شیوۀ صبر او می‌تواند الگوی تمام‌نمای مؤمنان باشد؟ مقاله در پی اثبات این ادعاست که الگوی صبر جمیل در قرآن، پیامبرانی چون ایوب (ع)، ابراهیم (ع) و نبی مکرم اسلام (ص) هستند و قرآن در بیان داستان چگونگی مواجهۀ حضرت یعقوب (ع) با گم‌شدن فرزند، در مقام تأیید رفتار این پیامبر بزرگوار و الگوسازی تمام‌نما از صبر ایشان نیست.

اين‌ كتاب‌ مجموعه‌اي‌ از گفتارها و نوشتارهايي‌ از شهيد آيت‌ الله‌ دكتر بهشتي‌ است‌ پيرامون‌ موضوع‌ ولايت، مسئله‌ رهبري‌ و نهاد روحانيت. با توجه‌ به‌ اينكه‌ دكتر بهشتي‌ خود در سلك‌ روحانيت‌ بوده‌ و در مديريت‌ فعاليت‌هاي‌ اجتماعي‌ مشاركتي‌ فعال‌ داشته‌ و در شكل‌گيري‌ نهضت‌ انقلابي‌ مردم‌ ايران‌ و نهادهاي‌ بنيادين‌ نظام‌ جمهوري‌ اسلامي‌ نقشي‌ مؤ‌ثر ايفا نموده، ديدگاهها و نقطه‌ نظراتي‌ كه‌ طي‌ اين‌ گفتارها و نوشتارها مطرح‌ مي‌شود از دو جهت‌ داراي‌ اهميتي‌ بسيار است: نخست‌ اينكه‌ مصدر اين‌ مباحث‌ عالم‌ ديني‌ روشن‌ بين‌ زمان‌شناسي‌ است‌ كه‌ از واقعيتهاي‌ اجتماعي‌ تحليلي‌ عميق‌ و دركي‌ گسترده‌ دارد و بر اين‌ اساس‌ تلاش‌ مي‌كند تا پاسخ‌ پرسشهاي‌ مطرح‌ در اين‌ زمينه‌ها را با مراجعه‌ به‌ منابع‌ و ماخذ انديشه‌ اسلامي‌ استنباط‌ و استخراج‌ كند و ديگر اينكه‌ راه‌ را براي‌ شناخت‌ بهتر بخشي‌ از ابعاد انديشة‌ يكي‌ از رهبران‌ انقلاب‌ اسلامي‌ و بنيانگذاران‌ جمهوري‌ اسلامي‌ هموار مي‌سازد. نكتة‌ شايان‌ توجه‌ در مورد گفتارها و نوشتاري‌ كه‌ در اين‌ كتاب‌ آمده‌ اين‌ است‌ كه‌ بخشي‌ از آنها در فضاي‌ پيش‌ از انقلاب‌ اسلامي‌ و غالبا در جمع‌ افرادي‌ مطرح‌ شده‌ است‌ كه‌ داراي‌ دانش‌ ديني‌ مناسبي‌ بوده‌اند و به‌ نسبت‌ گفتارهايي‌ كه‌ در سالهاي‌ پس‌ از انقلاب‌ براي‌ عموم‌ مردم‌ ايراد شده‌ از بار نظري‌ بيشتري‌ برخوردار است. نوشتاري‌ كه‌ با عنوان‌ “روحانيت‌ در اسلام‌ و در ميان‌ مسلمين” در اين‌ مجموعه‌ آمده‌ نخستين‌ بار در سال‌1341 در مجموعه‌اي‌ با نام‌ بحثي‌ دربارة‌ مرجعيت‌ روحانيت‌ توسط‌ شركت‌ سهامي‌ انتشار منتشر شده‌ كه‌ در كنار مقالاتي‌ ديگر از مرحوم‌ آيت‌ الله‌ حاج‌ سيد ابوالفضل‌ موسوي‌ مجتهد زنجاني، مرحوم‌ آيت‌ الله‌ شهيد استاد مرتضي‌ مطهري، مرحوم‌ مهندس‌ مهدي‌ بازرگان، مرحوم‌ آيت‌ الله‌ سيد محمود طالقاني‌ و آيت‌ الله‌ سيد مرتضي‌ جزائري‌ به‌ چاپ‌ رسيده‌ است.

تضارب آراء مفسران، یکی از قراین دست‌یابی به مقاصد آیات الهی است. رفع اجمال و گزینش دیدگاه مختار در آیه 67 سوره یوسف×: «وَ قَالَ یَا بَنیَّ لا تَدْخُلُواْ مِن بَابٍ وَاحِدٍ وَ ادْخُلُواْ مِنْ أ‌َبْوَابٍ مُتَفَرِّقَه» به طریق تجمیع و تحلیل آراء مفسّران فریقین در این مقاله مدّ نظر است. پرسش اساسی پژوهش حاضر که به روش توصیفی، تحلیلی و نقلی نگارش یافته،‌ جستجو از علت دستور یعقوب× به فرزندان، در خصوص تفرّق در ورود به مصر، از طریق درهای متفاوت است که در آیه 67 سوره یوسف× به اجمال واگذار شده است. دستاورد پژوهش، دست‌یابی به هشت و پنج دیدگاه، به ترتیب، از سوی مفسران شیعه و سنی است که در نهایت، این نتیجه به‌دست می‌آید: دیدگاهی‌ که از کمترین مناقشه برخوردار است، علت تفرّق فرزندان برطرف کردن موانع وصول بنیامین به یوسف× است.