مرور درختی موضوعات | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم تنها پیام الهی در دست بشریت است که سالم از هر تحریفی باقی مانده است.در طول سالیان، افراد زیادی از دانشمندان اسلامی در جریان فهم آن، تفاسیر و آثار متعددی عرضه کرده‌اند. غیر مسلمانان نیز به محدوده مطالعات قرآنی وارد شده و آن را از جهات مختلف بررسی کرده‌اند. شبهات در مورد پیامبر(ص) در این آثار، فرایند رساندن و پذیرش پیام الهی را خدشه دار می‌کند. با بررسی آثار دانشمندان اهل سنت و نیز خاورشناسان در موضوع شخصیت پیامبر(ص) شبهاتی قابل استخراج است که این رساله متکفل شناسایی، ارزیابی و مقایسه هم سویی آن‌ها است تا آفت شبهه را از ریشه بازشناسی و برطرف نماید. بابررسی علمی مشخص می‌گردد که بین دو مجموعه تفاسیر علمای اهل سنت و به طور خاص مقالات دائره المعارف قرآن لایدن هماهنگی معناداری قابل مشاهده است که در این رساله از آن به هم آوایی تعبیر شده است. پرسش اصلی عبارت است از: هم آوایی شبهات مستشرقان و منابع تفسیری اهل سنت در مورد پیامبر(ص) در چه جنبه‌هایی است؟ در پاسخ به آن روش توصیف، تحلیل ونقد تاریخی، نیز روش‌های تفسیری وحدیثی به کار رفته است. نتایج حاصله عبارتند از اینکه نمادی از هم آوایی شبهات در محور‌هایی مانند تاثیر سحر برپیامبر(ص)، اخلاق، نسب پیامبر(ص) و سیره‌ی آن حضرت در تعامل با همسران و رعایت حقوق آنها، تعامل با قبایل مشرک، اهل کتاب و اسرا، پدیده‌هایی چون وحی، عصمت پیامبر(ص) و... قابل مشاهده است که با مبانی عقلی و موازین قرآنی، روایی مورد قبول فریقین می‌توان به نقد آن پرداخت. نقل‌های تفسیری متناسب با مبانی کلامی اهل سنت و روایات ضعیف زمینه ساز اظهار نظرهای ناصواب مستشرقان در مورد پیامبر(ص) شده است.علاوه برآن اکتفا به منابع اهل سنت، لغزش‌هایی در ترسیم شخصیت پیامبر(ص) در مداخل دائره المعارف به وجود آورده است.

علوم قرآنی اصطلاحی است درباره مسائلی مرتبط با شناخت قرآن و شئون مختلف آن که مفسر با رعایت آن در ورطه تفسیر به رای گرفتار نشده و در نهایت بتواند تفسیری ضابطه‌مند و صحیح ارائه دهد. یکی از تفاسیری که به مباحث علوم قرآنی پرداخته است، تفسیر التحریر و التنویر است. محمد طاهر بن عاشور در این تفسیر به مهم ترین مباحث علوم قرآنی توجه داشته است.ابن عاشور ابتدای نزول قرآن را در شب هفدهم رمضان با نزول پنج آیه نخست سوره علق، و آخرین آیه نازل شده را آیه 281 بقره می‌داند. در جای جای تفسیر بر این مطلب اشاره دارد که کیفیت نزول قرآن بر خلاف کتب مقدس پیشین، به صورت تدریجی نازل گشته است. ایشان آیات قرآن را به دو دسته مکی و مدنی تقسیم می‌نماید (مکی: 88 سوره؛ مدنی: 25 سوره؛ ایشان سوره حج را نه مکی و نه مدنی بلکه مکی- مدنی می‌داند) و بیشتر مستثنیات سور را نمی‌پذیرد و دلیل توهم مستثنیات را خلط بین اسباب نزول می‌داند. همچنین علم سبب نزول را به دو دسته تقسیم می‌نماید و سعی نموده به آن دسته از اسباب نزولی بپردازد که در تفسیر آیات اهمیت داشته باشند. ترتیب آیات قرآن و چینش هر کدام پشت دیگری را، توقیفی و به امر رسول الله (ص) می‌داند و می‌نویسد اصح آن است که قرآن در زمان حضرت ابوبکر صدیق (رض) جمع شده باشد. ایشان قرائت را دو گونه می‌داند و تنها به گونه‌ای می‌پردازد که ارتباط تنگاتنگی با تفسیر دارد و در مورد اختلاف قرائت می‌نویسد اگر یقین نماییم که همه وجوه قرائات مشهور از پیامبر (ص) رسیده است اشکالی ندارد که گفته شود حمل الفاظ قرآن بر این وجوه، مراد خداوند بوده است تا قاریان با خواندن به چندین وجوه، معانی را تکثیر بخشند. ابن عاشور بعد از تقسیم بندی نسخ به سه دسته، دسته سوم آن یعنی « نسخ تلاوت و بقای حکم » را نمی‌پذیرد و می‌نویسد که فایده‌ای برای این نوع متصور نیست. با توجه به آیه هفت سوره آل عمران آیات قرآن را به دو دسته محکم و متشابه تقسیم می‌نماید و این صفت را متوجه لفظ می‌داند و واو مورد بحث در این آیه را استیناف می‌داند. اعجاز را یکی از علوم مهم در تفسیر قرآن می‌دانند و در سراسر تفسیر خود کوشیده که به اعجاز قرآن اشاره نماید و با رد قول صرفه، فصاحت و بلاغت قرآن را وجه اعجاز این کتاب می-داند.

احسان در نظام معنایی حاکم بر قرآن ، با مفاهیمی از قبیل رفتار نیک، عفو و گذشت، صبر، صدقه، وفای به عهدو... پیوند دارد، ما هم به بررسی حوزه ی معنایی احسان در قرآن مشتمل بر شبکه ای به هم پیوسته ای از روابط مفاهیم مرتبط با آن است.بررسی آیات احسان در قرآن نشان می دهد که احسان مربوط به دو فاعل است یکی خدا و دیگری انسان. درباره ی خداوند، احسان به دو معنای احسان پدیده ها، و تفضل و انعام آمده که احسان پدیده ها از سوی خداوند، به معنای« تحقق و ایجاد» اشیای درست و مناسب، و حسن و نیکوست؛ و دیگر چگونگی انجام عمل در آن مطرح نیست. درباره ی احسان انسان باید گفت که به دو معنای تفضل و احسان عمل است. احسان ناظر بر چگونگی انجام عمل و متعلقات آن در قرآن، عبادت است که باید از سر شکرگزاری و از روی علم، ایمان و یقین به آخرت و با صبر و استقامت همراه باشد. این احسان عمل در قرآن موضوعیت دارد و احسان به معنای تفضل زاییده و لازمه ی آن است. شایان ذکر است معنای تفضل در احسان برگرفته از همان معنای لغوی احسان است، با این بیان که در آن، تاکید بر سازگاری عمل با میل و خواسته احسان شده - که اجابت آن، غایت و هدف عمل است، می باشد. این پژوهش با استفاده از روش تفسیر موضوعی و قرآن به قرآن و نیز معناشناسی احسان و آثار اجتماعی آن می پردازد.

ترجمه قرآن کریم به هر زبانی، از جمله زبان فارسی، بسیار دشوار است و جدا از تسلط به زبان های مبدأ و مقصد، مستلزم دانش هایی چند از جمله تفسیر و ریشه شناسی و تاریخ و فقه است. بخشی از این دشواری، به الهی بودن منشأ آیات قرآن و بخشی دیگر نیز به گونه گونی موضوعات مطرح شده در قرآن مربوط می شود. در میان ترجمه های فارسی قرآن، به ویژه در دهه های اخیر، چند ترجمه که تا حد زیادی روان و دقیق و زیبا هستند، منتشر شده اند که ترجمه علی موسوی گرمارودی از شاخص ترین آنها است. نویسنده در نوشتار حاضر، کتاب مذکور را که چاپ اول آن در قطع جیبی در سال 1394 توسط انتشارات قدیانی به چاپ رسیده، در بوته نقد و بررسی قرار داده است. وی در راستای این هدف، نوشتار را در پنج بخش ارائه می کند: 1. ترجمه آیات، 2. پی نگاشت مترجم، 3. پی نگاشت مترجم در چاپ دوم، 4. پی گفتار بهاءالدین خرمشاهی، 5. پیشنهادها.

در طول قرن ها و عصرها همواره بشر به دنبال شناخت جهان پیرامونی و به تبع آن به دنبال راهیابی به ژرفای ماهیت وجودی خود بوده است. قرآن مجید به عنوان معجزه جاوید الهی و پیام هدایتگر خداوندی به این مهم توجه اساسی داشته و به عنوان یک منبع متقن و موثق مورد توجه محققین و دانشمندان علوم مختلف قرار گرفته است. با وجود این همه پیشرفت در علوم تجربی، تاکنون فقط بخش هایی از معجزات و اسرار علمی قرآن برای بشریت کشف شده است. هر چند مطالب عمیق علمی در قرآن موجب شگفتی دانشمندان شده است اما همواره در طول تاریخ عده ای با اهداف خاص به دنبال ایجاد شبهه در آیات آن بوده اند، چند سالی است نویسنده ای با نام مستعار «دکتر سُها» با انتشار کتاب «نقد قرآن» شبهات بسیار زیادی را متوجه آیات قرآن کرده است. محور این نوشتار پاسخ به سه مورد از شبهات مطرح شده در کتاب «نقد قرآن» پیرامون مطالب پزشکی قرآن با عناوین: «شبهه ی پست بودن منی در دیدگاه قرآن»، «شبهه خروج منی از بین ستون فقرات و دنده ها»، «شبهه آفرینش انسان از منی مرد بدون توجه به نقش زن» و «شبهه دکتر سها در مورد زمان تعیین جنسیت جنین» با استفاده از آیات قرآن می­باشد. این مقاله که با روش تحلیل محتوا و با استفاده از مطالعات کتابخانه­ای سامان یافته، به این نتیجه رسیده است که شبهات ایجاد شده توسط دکتر سها اشکال مبنائی داشته و مطالب پزشکی موجود در قرآن با یافته های علوم جدید سازگاری دارد.

مقدمه: پزشکی یک علم کاربردی است. هدف آن، حفظ و ارتقای سلامت انسان، درمان بیماری‌;ها و بازتوانی آسیب‌;دیدگان است. این منظور، با شناخت بیماری‌;ها، تشخیص، درمان و جلوگیری از بروز آنها به‌;انجام می‌;رسد. نظر به جایگاه قرآن کریم در زمینه بهداشت و سلامت، سهم بهره‌;گیری از قرآن کریم در برون‌;داد علوم پزشکی ایران اندک است. یکی از اوصاف قرآن کریم، ; "شفاء" (به کسر شین) است. از آنجا که "شفاء" مسبوق به بیماری است، لذا در معنای بهبود و درمان بیماری و نیز سبب بهبود و درمان به‌;کار می‌;رود. هدف اصلی نزول قرآن، هدایت معنوی انسان‌;ها به‌;سوی کمال و سعادت است. رسیدن به کمال، نیازمند پرورش روح و سلامت جسم و تغذیه آن است. هدف از این مطالعه که به‌;روش توصیفی- تحلیلی نوشته‌;شده، بررسی مهم‌;ترین مبانی و چالش‌;های استناد به آیات قرآن کریم در علوم پزشکی بود. نتیجه‌;گیری: مهم‌;ترین مبانی استناد به آیات قرآن کریم در علوم پزشکی عبارت است از: حکیمانه‌;بودن قول و فعل ذات باری‌;تعالی، شفابخشی قرآن کریم، فراعصری‌;بودن و جاودانگی قرآن کریم و دعوت انسان به تفکر و دقت. همچنین استفاده از علوم غیرقطعی به‌;عنوان قرینه، و تحمیل مطالب علوم پزشکی بر آیه بدون درنظرگرفتن دلالت ظاهر آیه و قرائن موجود، از مهم‌;ترین چالش‌;های استناد به آیات قرآن کریم در علوم پزشکی است.

کتاب دستورالاخلاق فی القرآن: دراسه مقارنه للاخاق النظریه فی القرآن نوشته محمد عبدالله دّراز، نخستین تاش مدرن در جهت به دست دادن تصویری از اخاق قرآنی به شمار می رود. نویسنده در این کتاب رهیافتی کانتی به اخاق قرآنی اتخاذ کرده و می کوشد بر اساس ایده های این فیلسوف، نظام اخاق قرآنی را استخراج و سازماندهی کند. با این نگاه، کتاب در دو بخش تدوین شده است. بخش نخست، به مباحث اخاق نظری و بخش دوم، به اخاق عملی اختصاص دارد. در بخش نخست در پنج فصل مؤلف کوشیده است نظام اخاق قرآنی را صورت بندی کند و در بخش دوم نیز در پنج بخش نمونه هایی از اخاق قرآنی را در پنج عرصه معرفی نماید. ترجمه فارسی کتاب مذکور در سال 1387 به دست محمدرضا عطایی منتشر شده است. نویسنده در نوشتار پیش رو، پس از مرور ایده های اصلی کتاب و ساختار و محتوای آن، ترجمه کتاب را با ذکر منبع اصلی، بررسی و با بازگویی کاستی های ترجمه، پیشنهادهایی در جهت اصاح آنها داده است.

رابرت گلیو از خاورشناسان معاصر در مقاله «هرمنوتیک متقدم شیعی: برخی فنون تفسیری منسوب به امامان شیعه » با رهیافت توصیفی تبیینی به بررسی اخبار تفسیری متعلق به دوره هرمنوتیک مرجعیت مطلق امام در تفسیر قرآن پرداخته است. نتایج تثبیت این هرمنوتیک در سه قرن نخست هجری تاریخ شیعه عبارت است از: عدم ارائه توجیه معناشناسی از سوی امام، عدم استناد به نظریه تفسیری خاص، ترجیح معنای ارائه شده از سوی امام در فرض تعارض. برابر مبانی این هرمنوتیک با وجود امام، هرگونه نظریه هرمنوتیکی بی فایده بوده است و اعتقاد به معصوم بودن امام نیاز به هرگونه نظریه تفسیری را که فرایند رسیدن به یک معنای خاص از طریق آن طرح ریزی می شود، برطرف می سازند. گلیو این نتایج را از طریق تحلیل روایات تفسیری موجود در منابع روایی متقدم شیعه به دست آورده است. وی تلاش دارد با روش های سبک شناسی و تحلیل متن، فنون تفسیری به کار رفته در احادیث تفسیری را بکاود تا فرضیه وجود یک نظریه هرمنوتیک نزد امامان شیعه را به آزمون بسپارد. برآیند مقاله وی فقدان شواهد کافی برای اثبات انسجام در هرمنوتیک قرآنی امامان شیعه است. نویسنده در نوشتار حاضر به نقد و ارزیابی دیدگاه های رابرت گلیو در مقاله مذکور همت گمارده است. رهیافت وی در نوشتار، تحلیلی انتقادی بوده و ابتدا آرای رابرت گلیو را تقریر و سپس آنها را در سه بخش محتوایی، شکلی و روشی در بوته نقد و ارزیابی قرار می دهد.

مقدمه: "نقد قرآن کریم" موضوعی است که پیشینه طولانی داشته و دشمنان دین مبین اسلام در جهت تضعیف اعتقادات مسلمانان، بسیار به آن تمسک جسته‌اند. یکی از شبهه‌افکنان معاصر، شخصی با عنوان "دکتر سها" است که کتاب "نقد قرآن" را منتشر کرده و به ادعای مخالفان، یکی از کامل‌ترین کتب در زمینه نقد قرآن است. تلاش نویسنده در آن، اثبات وجود خطا و ضعف در قرآن کریم است. تعدادی از شبهات این کتاب، به نقد آیات و روایات مربوط به علم پزشکی می‌پردازد. پاسخ به این شبهات، نیازمند بررسی و مطالعه دقیق تفاسیر، کتب لغت و مفردات قرآن و منابع و مقالات پزشکی مرتبط با موضوع بحث است. لذا با توجه به پیچیدگی آن، کمتر از سوی محققان بدان پرداخته شده یا به‌صورت سطحی مورد بحث قرار گرفته است. پژوهش حاضر به روش توصیفی- تحلیلی با گرایش انتقادی و براساس منابع کتابخانه‌ای انجام شد و هدف آن دفاع از نظریه وحیانی و حق‌بودن همه داده‌های قرآن، از جمله داده‌های علمی آن بود.

کتاب قرآن کریم، ترجمه، توضیحات و واژه نامه از بهاءالدین خرمشاهی، که جدیدترین چاپ آن توسط انتشارات نیلوفر و جامی در سال 1396 به زیور طبع آراسته شده، رواج گسترده ای در بین قرآن دوستان یافته است. نویسنده در نوشتار پیش رو، با ارائه شاهدمثال هایی از متن کتاب، آن را در بوته نقد و بررسی قرار داده است. وی در راستای این هدف، نوشتار را در سه بخش تنظیم و ارائه کرده است: 1. نقدهای مربوط به ترجمه و توضیحات کتاب؛ 2. نقدهای مرتبط با پیوست های کتاب، و 3. بیان پیشنهادها.