جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

آیت الله دکتر مهدی حائری یزدی که سال‌ها از سوی آیت الله العظمی بروجردی امام جماعت و مسؤول مرکز اسلامی هامبورگ بود، علاوه بر تبحر در فلسفه‌ی اسلامی،‌ در فلسفه‌ی غرب نیز تحقیقات و تألیفات فراوانی دارد و در این کتاب به پیوند میان هستی‌شناسی و مقوله‌ی دولت و حکومت می‌پردازد و در خلال بحث‌هایش نظریه‌ی جدیدی را در باب حکومت اسلامی پیشنهاد می‌دهد. او معتقد است حکومت اسلامی ماهیتی وکالتی دارد و حاکمان اسلامی در حقیقت، وکلای ملت در تدبیر سیاسی جامعه می‌باشند. فلسفه‌ سياسي‌ دكتر حائري‌ يزدي‌ و تحليل‌ جامع‌ نظري‌ ايشان‌ در سياست‌ در كتاب‌ حكمت‌ و حكومت‌ مندرج شده‌ است‌ و تز معروف‌ ايشان‌ مبني‌ بر اشتقاق‌ حكومت‌ از حكمت‌ و نه‌ حكم‌ (به‌ ضم‌ حاء) در اين‌ كتاب‌ تحليل‌ شده‌ است‌. همچنين‌ تئوري‌ وكالت‌ و مشروعيت‌ دموكراتيك‌ نيز در ضمن‌ همين‌ اثر ارائه‌ شده‌ كه‌ واجد نقدهايي‌ وثيق‌ بر نظريات‌ دموكراسي‌ غربي‌، از جمله‌ ديدگاه‌هاي‌ ژان‌ ژاك‌ روسو و ديگران‌ مي‌باشد. حكمت‌ و حكومت‌ در سال‌ 1995 در كشور انگلستان‌ به‌ زبان‌ فارسي‌ منتشر شده‌ است‌. در ايران نيز اين كتاب با نقد و بررسي‌هاي فراواني روبه‌رو شد كه از جمله آنها نوشته‌هاي آيت‌آلله جوادي آملي در پاسخ به آن است.

در تاریخ فقه و اندیشه های سیاسی، نظریات مختلفی دربارهی نوع و چگونگی حکومت و سیاست، مطرح شده است. نظریه ی ولایت مطلقه ی فقیه (یا ولایت عامه ی فقیه) و نظریه ی وکالت فقیه (یا وکالت حکیم) نیز از جمله این نظریات هستند. نظریهی ولایت مطلقه ی فقیه به معنای ولایت بر زعامت جامعه ی مسلمانان، از ابتدا مورد تأیید اکثریت فقها بوده است، در حالیکه نظریه ی وکالت فقیه، دارای سابقه ای کوتاه است که در عصر حاضر، از طرف برخی از محققین، در اندیشه ی سیاسی مطرح شده است. با مقایسه ی این دو نظریه می توان گفت که در نظریه ولایت مطلقه فقیه؛ مشروعیت الهی بلاواسطه و حق حاکمیت خداوند، سبب شده تا مردم در مرحله تحقق حکومت فاقد هرگونه نقش آفریننده باشند. اما در مرحله اعمال قدرت و حکومت دارای نقشی اساسی و تعیین کننده می باشند. در مقابل، مبنای اصلی نظریه ی وکالت فقیه، مشروعیت مردمی و حق حاکمیت مردم است. با این توضیح که در این نظریه، به این دلیل که مردم، مالکین مشاع سرزمین و محل زیست خود هستند، حق حاکمیت سرزمینی خویش را از طریق عقد وکالت، به شخص یا هیأتی واگذار می کنند تا محل زیست مزبور را برای همزیستی و بهزیستی مسالمت آمیز شهروندان، مدیریت کند. از این رو طبق این نظریه، چه در مرحله ایجاد حکومت و چه در مرحله اعمال قدرت، می توان برای مردم نقشی اصیل و اساسی قائل شد.

رساله کوچکی است که در نقد و بررسی نظریات مهدی حائری یزدی‏ در باب ولایت فقیه در خلال درس خارج فقه آیت ‏الله محمّد مؤمن قمی تهیه شده است. مهدی حائری مؤلف کتاب حکمت و حکومت, از فیلسوفان شرقی است که متأثر از نظام فلسفی یونان است و بر مبنای ایده ‏های خاص فلسفی و مفروض های آن نظام, به نظریه وکالت حکیم در باب حکومت قایل شده است و ولایت فقیه را نقد می‏کند. حائری از مقدمات عقلی که ارائه می‏کند ضرورت تشکیل حکومت به عنوان نهادی طبیعی و در حیطه عقل انسان را به دست می ‏آورد که از حیطه وحی خارج است. در این کتاب نظریه فوق حاصل شبهاتی مانند عدم امکان تشریع در اجرائیات، تناقض میان جمهوریت و ولایت فقیه، تناقض در قانون اساسی و مغالطه لفظی حکومت و حاکمیت فقیه دانسته شده است. ناقد با پاسخ به آنها در واقع ولایت فقیه را ثابت کرده است.