جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع اين پژوهش، بررسي اصطلاح «ايام‌الله» در دو متن مقدس قرآن و عهدين است. هدف از اين جستار درک معنا، مفهوم و مصاديق «ايام‌الله» در متون ابراهيمي به‌مثابه اصطلاحي خاص است. روش تحقيق کتابخانه‌اي و متن‌محور با تکيه بر خصيصه استنادپژوهي و برون‌مايه تحليل است. براساس اين پژوهش «يوم‌الله» در عهدين به معناي «روز قيامت» و در بيشتر موارد در معناي «انتقام» به‌مثابه تجلي قدرت جبهه حق آمده است؛ يعني روزهايي که خداوند از کافران و ظالمان انتقام سختي گرفته است؛ مانند روز سقوط اورشليم. ولي در برخي از تفاسير قرآن کريم و روايات ذيل آنها، وسعت معنايي بيشتري از انتقام به‌عنوان مدلول اين واژه به نسبت عهدين استفاده مي‌شود، ليکن بيشترين ظهور مفهومي «ايام‌الله» در آيات قرآن نيز در انتقام سخت از جبهه باطل است. در هر دو رويکرد بر لزوم پاسداشت و تکريم اين ايام تأکيد شده است.

«صریم» در آیۀ «فَأَصْبَحَتْ کَالصَّریم»، از واژگانی است که مترجمان فارسی و لاتین و مفسران، معنای واحدی از آن ارائه نداده‌اند؛ معانی شب، شب تاریک، بایر سیاه، بی‌ثمر، ریگزار، سوخته و تاریک، با خاک‌یکسان‌شده، متروک و ویران، دروشده و چیده‌شده. دو روایت نیز آمده‌ که یکی مبنای برخی مفسران و مترجمان گردیده‌است. این پژوهش با روش تحلیلی و رویکرد زبان‌شناسیِ تطبیقیِ تاریخی با هدف دست‌یابی به علل اختلاف معانی این واژه و ارائۀ معنای صواب صورت پذیرفته است. بررسی منابع لغوی سامی و سیر تفاسیر و تحلیل روایات، نشان می‌دهد که واژه‌پژوهان و مفسران در معنای آن دقت نداشته‌اند. فراوانی معناهای واژه در منابع مورد استفادۀ مفسران و مترجمان در این امر دخیل است. باتوجه به معنای اصلی این واژه که عبارت است از: قطع، بریدن و قطع‌کردن میوۀ درخت؛ معنای پیشنهادی«چیده شده» است. ادبیات جاهلی، معاجم، شواهد زبان‌های سامی و سیاق، مؤید آن است.

در سال 2006 کتابی با عنوان The Quran :Misinterpreted Mistranslated and Misread, The Aramic Language of The Quran «قرآن: تفسیر اشتباه، ترجمه اشتباه و خوانش اشتباه، زبان آرامی قرآن» از گابریل ساوما بدون نام ناشر منتشر شد. نویسنده در این کتاب ادعا کرده است که مسلمانان تفسیر، ترجمه و قرائت درستی از قرآن ندارند؛ زیرا بخشی از آیات و عبارات قرآن باید بر اساس زبان آرامی - سریانی خوانش شود. مسائلی چون تأثیر ‌زبان سریانی بر زبان عربی، اقتباس خط عربی از خط سریانی، اقتباس قرآن از عهد عتیق، نوشته‌های تلمود و مسیحی اولی و تأخیر کتابت قرآن از مهمترین مبانی نویسنده است. بر همین اساس واژگان و عبارات 52 سوره قرآن را معادل‌سازی آرامی کرده و قرائتی آرامی با معنای جدید ارائه داده است. این پژوهش با روش کتابخانه‌ای و رویکرد تاریخی - تطبیقی به نقد مبانی و روش نویسنده پرداخته است. نتایج پژوهش در رابطه با نقد مبانی ساوما نشان می‌دهد که کتیبه‌های موجود پیش از اسلام دلالت بر زبان و خط عربی آن عصر دارد. شباهت‌های محتوایی اصول عقاید و برخی قصص قرآن و متون مقدس پیش از قرآن حاکی از خاستگاه الهی آن‌ها دارد. همچنین شواهد تاریخی معتبر بر کتابت قرآن در قرن اول هجری دلالت دارد. روش ساوما در گزینشی برخوردکردن با معانی واژگان و رهاکردن معانی رایج آن‌ها توسط نویسنده سهواً یا عمداً و عدم بررسی معانی تمام مشتقات هر واژه در قرآن، از نتایج دیگر تحقیق پیش‌رو است.

مشتقات (کَتْب) از پر بسامدترین واژگانِ قرآن، عهد عتیق و عهد جدید است. این ماده در غالب شاخه­های زبان­های سامی با کمترین اختلاف در ساختار و معنا به کار رفته است. حوزه­ی معنایی ماده­ی کتب در فرایند زمان توسعه یافته و در زبان عربی علاوه بر حفظ معنای اولی، معنای جدیدی به خود گرفته که در هیچ یک از دیگر شاخه­­های زبان سامی وجود ندارد. مهمترین مشتق این ماده، واژه­ی «کتاب» به معنای مصطلح است که در زبان­های سامی رایج و پر کاربرد و در متون مقدس از واژگان محوری و کلیدی است. این پژوهش با روش تاریخی­ تطبیقی­ - تحلیلی و استفاده از منابع کتابخانه­ای ابتدا به تبار­شناسی و تحلیل ماده­ی «کَتْب» در مهمترین شاخه­های زبان سامی پرداخته و سپس کارکردهای متعدد مشتقات این ماده را در قرآن و عهدین بررسی و وجوه اشتراک و افتراق را مشخص کرده­است. «کَتْب» به معنای «نوشتن» از معانی اصلی این ماده در تمامی شاخه­های زبان سامی است که در قرآن و عهدین متبلور یافته است و اوج آن نسبت دادن نوشتن به خداوند با محوریت شریعت و قوانین الهی در هر سه دین ابراهیمی است. کتابت با شواهد عهدینی ابتدا با تراشیدن روی سنگ، لوح و چوب و سپس به نوشتن با مرکب روی طومار و کاغذ، توسعه یافته­است.

واژه­ ﴿قَسْوَرَهٍ﴾ در آیه­ ﴿فَرَّتْ مِنْ قَسْوَرَهٍ﴾، از واژگانی است که مترجمان، مخصوصاً مترجمان فارسی زبان معنای واحدی از آن ارائه نداده­اند. بر خلاف ترجمه­های فارسی، مترجمان لاتین تقریبا واژه را به صورت یکسانی ترجمه کرده­اند، اما غالبا با علامت سؤال و گاهی تعجب که حکایت از تردید مترجم در معنای واژه دارد همراه است. علاوه بر مترجمان، مفسران نیز در معنای این واژه دیدگاه­های مختلفی بیان کرده­اند، به طوری که در تفاسیر، بالغ بر هفت معنا برای این واژه ذکر شده است. روایات فراوانی نیز در منابع تفسیری فریقین ناظر بر معنای قسوره آمده­است. از این رو مفسران بر اساس روایات، هر یک تفسیری جدا از دیگری برای خود انتخاب کرده­اند. این پژوهش با رویکرد تاریخی و زبان­شناسی و با روش توصیفی - تحلیلی و با هدف دستیابی به علل و منشا اختلاف معانی این واژه در فرایند زمان و ارائه­ معنایی نزدیک به صواب صورت پذیرفته است. بررسی منابع لغت و سیر تاریخی تفاسیر و تحلیل روایات حامل معانی این واژه نشان می­دهد که هم واژه­پژوهان و هم مفسران در معنای واژه، نظر قطعی نداشته و در طول زمان برخی معانی بر معانی دیگر غلبه یافته و رفته رفته تثبیت گردیده و بعدها در ترجمه ها متبلور گردیده­است. بررسی تبارشناسی واژه در زبان­های سامی و شاخه­ سریانی، نشان می­دهد این واژه در این زبان به معنای الاغ بی رمق است که می­توان از این معنا در معناشناسی «قسوره» در آیه­ مورد بحث استفاده کرد.

غبریال صوما از خاورشناسانی است که در زمینه آرامی بودن زبان قرآن، کتابی را با عنوان «قرآن، تفسیر اشتباه، ترجمه اشتباه و خوانش اشتباه، زبان آرامی قرآن» منتشر کرده است. وی در کتاب خود مدعی است که زبان قرآن زبان آرامی است و برداشت مسلمانان از قرآن به زبان عربی اشتباه است. او 52 سوره قرآن را بررسی کرده و برخی واژگان را به زبان آرامی ترجمه می­کند و معانی برخی آیات را در زبان آرامی عنوان می­نماید. از جمله واژگانی که وی بررسی کرده است واژه «فلن أکلم» در آیه 26 سوره مریم و واژه «فریّا» در آیه 27 سوره مریم است. پژوهش حاضر به بررسی دیدگاه صوما درباره­ی این دو واژه با روش زبان­شناسی تاریخی تطبیقی و با استفاده از منابع کتابخانه­ای پرداخته­است. یافته­های زبان­شناسی، متن عهدین و سیاق آیات قرآن ادعای نویسنده را تأیید نمی­­کند.

حضور واژه‌ی «نَفْس» و مشتقاتش در شاخه‌های زبان‌ سامی و کاربرد متعددش در قرآن و عهدین، نشان از قدمت و اهمیت آن دارد که پژوهش دربارۀ آن بایسته است. ساختار واژه در شاخه‌های شمال شرقی و شمال غربی «ن پ ش» و در شاخه‌های جنوبی «ن ف س» است که نشان از تحول آن در فرایند انتقال از شاخه‌‌‌ای به شاخه‌ی دیگر دارد. پژوهش حاضر با روش تاریخی تطبیقی به تبار‌شناسی این واژه‌ در زبان‌های سامی و بررسی کاربرد مصادیق و معانی آن در قرآن و عهدین و ارائه موارد اشتراک و افتراق آن ، پرداخته‌است. شواهد نشان می‌دهد که وجوه اشتراک در ساختار و معنا به مراتب بیشتر از افتراق است. واژه در برخی از شاخه‌ها توسعه‌ی معنایی بیشتری داشته که این گسترش در قرآن و عهدین نیز مشهود است. «استراحت کردن» و «حیات» دو معنای مشترک واژه در تمامی شاخه‌ها است و معانی متعدد دیگر از این دو معنا گسترش یافته‌اند. معانی واژه بعد از توسعه‌ی معنایی در تمامی شاخه‌ها بیشتر ناظر بر‌ مسائل ماورائی، چون خداوند، روح و جان است. برخی از واژه پژوهان زبان عربی به ارتباط این واژه با واژه‌ی «نَفَس» پرداخته‌اند در حالی که این موضوع در شاخه‌های دیگر زبان سامی وجود ندارد

یکی از بشارت‌های تورات دربارة پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم و حضرت عیسی علیه السلام طبق سخن امام رضا علیه السلام، الاغ‌سوار و راکب‌البعیر (شترسوار) است که به‌صورت کنایی در رؤیای اشعیای نبی در عهد عتیق آمده است. غالب مترجمان انگلیسی و فارسی‌زبان، الاغ‌سوار را که اشاره کنایی به حضرت عیسی است، به الاغ‌سواران، و شترسوار را که اشاره به پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم است، به شترسواران ترجمه کرده‌اند که با حضرت عیسی علیه السلام و حضرت رسول صلی الله علیه و آله وسلم مطابقت ندارند. این پژوهش با هدف بررسی علل ترجمه‌های اشتباه، با روش زبان‌شناسی تاریخی بر روی نسخة عبری تورات صورت گرفته است. یافته‌ها حکایت از این دارند که الاغ‌سوار و راکب‌البعیر به حضرت عیسی علیه السلام و حضرت محمد علیه السلام اشاره دارند و سخن امام رضا علیه السلام سخنی درست و دقیق بوده است. نتایج بررسی‌ها از اين حکایت دارد که اشتباه اولیه از طرف کسانی بوده است که دست‌اندرکار شَکْل و نَقْط متن تورات بوده‌اند. سپس تعصبات کلامی یهودی مسیحی، بعد از بعثت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله وسلم، آن را توسعه داد و بین یهودیان و مسیحیان تثبیت شد.

خداوند رزاق نه‌تنها رزق انسان‌ها بلکه تمام موجودات را بر خود فرض کرده است با این تفاوت که وسعت و ضیق رزق انسان‌ها عوامل گوناگونی دارد که بسیاری از این عوامل به عملکرد آنان برمی‌گردد. رزق مادی در قرآن شامل مایحتاج زندگی و رزق معنوی مصادیق متعددی چون عمر با برکت دارد. در قرآن کریم رفتار انسان نسبت به روزی‌ها در استمرار، بسط، قطع و قبض آن‌ها دخالت دارد؛ موضوعی که در عهدین نیز آمده است و از آنجا که جوهر اصلی اسلام، یهودیت و مسیحیت یکی است، آموزه‌های این ادیان که در کتب آسمانی‌شان متبلور شده، شباهت‌هایی دارند. این مقاله به روش تطبیقی- تحلیلی به بررسی عوامل قبض و بسط رزق در قرآن و عهدین می‌پردازد. قرآن و عهدین روزی رسان را خداوند معرفی کرده و از مهم‌ترین عوامل بسط رزق در هر دو، اطاعت از خدا و از مهم‌ترین عوامل قبض آن سرپیچی از فرامین الهی ذکر شده است.