جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

درجهٔ صفر نوشتار (به فرانسوی: Le degré zéro de l'écriture) و (به انگلیسی: Writing Degree Zero) کتابی در زمینه نقد ادبی نوشتهٔ رولان بارت است. این کتاب برای نخستین بار در سال ۱۹۵۳ میلادی منتشر شده است ولی بخش‌های نخست آن در سال ۱۹۴۷ میلادی در نشریهٔ کُمبه (به فرانسوی: Combat)، همزمان با انتشار «ادبیات چیست؟» نوشتهٔ ژان پل سارتر به چاپ رسیده بود. درجه صفر نوشتار اولین کتاب وی به شمار می‌رود. بارت در مقدمهٔ کتابش می‌نویسد: «چیزی بیش از یک مقدمه برای تاریخ نوشتن به نظر نمی‌رسد.» این کتاب را شیرین‌دخت دقیقیان به فارسی ترجمه کرده است و توسط نشر هرمس منتشر شده است. درجه صفر نوشتار به دو بخش با پیش‌گفتار مستقل تقسیم شده است. قسمت اول شامل چهار مقاله کوتاه است که بارت مفهوم نوشتن را از دید سبک و زبان، متمایز می‌کند. در قسمت دوم، حالت‌های مختلف نوشتن مدرن بررسی می‌شود. در این کتاب موضوع اصلی همان پرسش سارتر است که در عنوان کتابش بازتاب یافته است. عنوان فصل نخست کتاب سارتر «نوشتن چیست» است و عنوان فصل اول درجهٔ صفر نوشتار «اسلوب نوشتار چیست؟» است. بارت در سراسر کتاب هیچ نامی از کتاب سارتر نمی‌برد ولی بررسی این دو کتاب پیوند تنگاتنگی را نشان می‌دهد. بارت در این کتاب ۱۰۹ صفحه‌ای همان‌طور که در عنوان فصل اول کتاب آمده است در مورد اسلوب نوشتار در شرایط و با ویژگی‌های مختلف، از نوشتارهای سیاسی گرفته تا اسلوب نوشتار و رمان؛ توضیح می‌دهد. تا جایی که در صفحهٔ ۶۴ کتاب این عنوان را مطرح می‌کند که «آیا اسلوب نوشتار شاعرانه وجود دارد؟» تمامی نمونه‌هایی که بارت در کتاب به آنها اشاره دارد برگرفته از ادبیات اروپا و آمریکا است. بارت در آغاز بخش دوم کتاب از پیروزی و شکست نوشتار سرمایه‌داری سخن می‌گوید. اینکه انقلاب چه تأثیری بر نوشتار بورژوازی و پیشابورژوازی گذاشته و آنچه که بر این جریان‌ها گذشت. کتاب با بررسی نوشتار و انقلاب، نوشتار و سکوت، نوشتار و گفتار، و در نهایت آرمانشهر زبان ادامه می‌یابد.

کتاب “بوطیقای نو و خوانش فمینیستی در آثاری از: غزاله علیزاده، شهرنوش پارسی پور، منیرو روانی پور، زویا پیرزاد، میترا داور و گلی ترقی” کوششی تازه برای “خوانش متن ادبی” است. نکته ی برجسته و تازه در این خوانش، تحلیل و تأویل متن بر پایه ی “بوطیقای نو” یا “رویکردهای نقد ادبی معاصر” است که بر مبنای تازه ترین منابع نقد ادبی به زبان انگلیسی مورد تحلیل و خوانش قرار گرفته است؛ مثلاً رمان “خانه ی ادریسی ها” ی “غزاله علیزاده” با پنج رویکرد در نقد ادبی معاصر مورد بررسی قرار گرفته است. هریک از چهار داستان کوتاه “میترا داور” بر پایه ی یکی از رویکردهای بوطیقای نو مورد خوانش قرار گرفته است. حُسن این گونه خوانش در این است که تحلیل و خوانش متن، جنبه ی علمی پیدا می کند، زیرا بر اساس آخرین نظریه های ادبی معاصر مورد بررسی قرار می گیرد. چنین خوانشی، منتقد ادبی را از هر گونه داوری بر پایه ی ذوق، کلّی گویی، سطحی نگری، برخورد شخصی و “شائبه ی اغراض” و نقدهای ژورنالیستی دور می کند. آثاری را که بی جهت عزیز و ارزشمند شده اند، با معیار “بوطیقای نو” مورد ارزیابی مجدد قرار می دهد و آثاری که بی جهت مورد بی اعتنایی و توطئه ی سکوت مواجه شده اند، مورد داوری و ارزیابی واقعی قرار می گیرند. این گونه برخورد با متن، به خواننده کمک می کند تا با تازه ترین مفاهیم و رویکردهای نقد ادبی عصر نیز آشنا شود؛ به گونه ای که خود بتواند به یاری هنجارهای ناظر بر “بوطیقای نو” به خوانش داستان کوتاه یا رمان بپردازد و شخصاً لذت خوانش متن را تجربه کند. این کتاب به خواننده کمک می کند تا متنی یگانه را گاه با رویکرد “ساختارگرایانه” و همزمان با رویکرد “ساختارشکنانه” مورد مطالعه قرار دهد؛ چنان که رمان خوش ساخت “چراغ ها را من خاموش می کنم” نوشته ی “زویا پیرزاد” با چنین رویکردهایی مورد داوری و ارزیابی قرار گرفته است.

نقد ادبی نوین عرب،‌ تماما با نقد ادبی دوران گذشته متفاوت است به طوری که هر کس نقد ادبی امروز عرب را از نظر بگذراند و آن را با نقد ادبی قرن گذشته مقایسه کند خواهد دید که نقد امروز، نقدی است کاملا مقلد که در این تقلید حد و مرزی نمی شناسد و تماما و بدون آگاهی تحت تاثیر دستاوردهای نقدی غرب قرار گرفته است. اما در چنین اوضاعی، چهره های نقدی درخشانی می بینیم که می توانند نقد ادبی و ناقدان نوپا را هدایت کرده، به ساحل نجات برسانند. احسان عباس متوفای سال 2003 میلادی یکی از چهره های نقدی برجسته می باشد که در آسمان نقد ادبی عربی و جهانی درخشیده و با تالیف آثار ارزشمندی، نقد ادبی معاصر عربی را از آوارگی، آشفتگی و بحران اصطلاحات که نتیجه تقلید محض از نقد ادبی غرب است تا حدودی نجات بخشیده، و آن را مدیون خود ساخته است. این مقاله درصدد است پس از معرفی احسان عباس، ‌پرده از منهج نقدی اصیل او برداشته و به تبیین آن جنبه هایی از نقد ایشان که اغلب مورد غفلت واقع شده است، بپردازد.