جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

جاحظ در فرازی از کتاب خود با ذکر قصص داستان سرایان توانسته است الهام‌بخش هنرمندان ما بوده و با جمع‌آوری اشعار و لغات و اقوال بسیار، مدارک معتبری را برای لغت‌نامه‌نویسهای ما فراهم سازد تا آنها را با مقوله‌ها و اصطلاحات دینی و اخلاقی و فلسفی و اسامی جغرافیائی آشناتر سازد. اصطلاحاتی که بیانگر احساسات و روحیات و مظاهر گوناگون حیات مردم آن دوره بوده و در طول زمان، زبان به زبان گشته و مذاق جان را در قلب اشعار و امثال دلپذیر شیرین نموده است . امثالی که همچون واعظی شیرین و مهربان، خوانندگان خود و افراد یک ملت را با لسانی ساده و بیانی دلچسب به فراگرفتن آداب و صفات پسندیده و فروگذاردن عادات و افعال نکوهیده دعوت کرده و افکار آنان را به بهترین وجه تهذیب و تعدیل می‌نماید. و در این رهگذر به شایستگی کلیدار خزائن الهی بوده و توانسته است با قلم سلیس خود تجلی بخش گفتاری چون "ان لله خزائن الحکمه و السنه الشعراء مفاتیحها" و "الشعراء امراء الکلام و تلامیذ الرحمن" باشد. و چه زیبا از این گنج مکنون پرده برداشته و با نگارش اشعار آنان بر صفحه تاریخ پیام آنان را به فراسوی عالم انتقال داده است . قافیه سنجان چو علم درکشندگنج دو عالم بقلم درکشندو براستی حد همین است سخندانی و زیبائی را. و در فراز دیگر از کتاب خود روزنه‌ای جدید از "سکوت و گفتار" باز نموده است . و با قلم فرسائی خودگوئی "سکوت " را قلعه‌ای برای مردم تصور می‌کند و "گفتار" را لغزش از آن قلعه، و بار دیگر گفتار را ترجمان دل و اندیشه میداند و "سکوت " را واماندگی و ناگفتاری زبان معرفی می‌کند. و در بخشی دیگر از "معلم" به عنوان شخصیتی محروم و ارتجاعی یاد می‌کند و بناگاه زبان توبه می‌گشاید و با ذکر معلمین صاحب نامی شروع به انتقاد افرادی می‌کند که از فهم و درک منصب تعلیم و تدریس غافل و ساهی بوده‌اند. و در آخرین فراز کتاب خود از "حجاج" و همگنان او یاد می‌کند و با ذکر اشعاری پرده از جنایات و اعمال تبه‌کارانه آنها برداشته و بداندیشی آیندگان را نسبت به آنها یادآور می‌شود.